←مناسک منا
| خط ۵۰: | خط ۵۰: | ||
}} گفته شده بگو به حج بیایند تا منافع خودشان را ببینند. درباره مراد منافع دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد: | }} گفته شده بگو به حج بیایند تا منافع خودشان را ببینند. درباره مراد منافع دیدگاه‌های مختلفی وجود دارد: | ||
* منافع دنیوی: برخى از مفسران عصر صحابه و تابعان مانند ابن عباس و سعيد بن جبير بر اين باورند كه این آيه تنها به منافع دنيوى چون تجارت در ايام حجّ و انفاق به فقیران اشاره دارد.<ref>مجمع البيان، ج۴، ص٨١.</ref> دليلى كه برای این دیدگاه آورده شده آیه ۱۹۸ سوره بقره است که در آن بهره‌مندی از فضل مالی در عرفات جایز شمرده شده است.<ref>الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص۴٠.</ref> | * '''منافع دنیوی''': برخى از مفسران عصر صحابه و تابعان مانند ابن عباس و سعيد بن جبير بر اين باورند كه این آيه تنها به منافع دنيوى چون تجارت در ايام حجّ و انفاق به فقیران اشاره دارد.<ref>مجمع البيان، ج۴، ص٨١.</ref> دليلى كه برای این دیدگاه آورده شده آیه ۱۹۸ سوره بقره است که در آن بهره‌مندی از فضل مالی در عرفات جایز شمرده شده است.<ref>الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص۴٠.</ref> | ||
* منافع اخروی: به باور برخی دیگر از تابعان مفسر مانند سعید بن مسیب و عطیه کوفی، این آیه فقط شامل منافع اخروی مانند عفو و آمرزش می‌شود.<ref>مجمع البيان، ج۴، ص٨١.</ref> دليل اين ديدگاه را روایاتی دانسته‌اند که در آن مغفرت و آمرزش الهی ظهور دارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۵۴ و ۳۵۵؛ نگاه کنید به كافى، ج۴، ص٧۶٠.</ref> | * '''منافع اخروی''': به باور برخی دیگر از تابعان مفسر مانند سعید بن مسیب و عطیه کوفی، این آیه فقط شامل منافع اخروی مانند عفو و آمرزش می‌شود.<ref>مجمع البيان، ج۴، ص٨١.</ref> دليل اين ديدگاه را روایاتی دانسته‌اند که در آن مغفرت و آمرزش الهی ظهور دارد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۵۴ و ۳۵۵؛ نگاه کنید به كافى، ج۴، ص٧۶٠.</ref> | ||
* همه منافع: بيشتر مفسران معتقدند كه منافع شامل منافع دنیوی و اخروی مى‌شود.<ref>مجمع البيان، ج۴، ص٨١؛ تفسير كبير، ج٢٣، ص ٢٨؛ تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٢؛ تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣؛ تفسير الميزان،ج١٧، ص٣۶٩؛ نمونه، ج١۴، ص٧٢.</ref> به باور برخی منافع اجتماعی، اخلاقی و اجتماعی را نیز شامل می‌شود.<ref>تفسير نمونه، ج١۴، ص٧٢.</ref> دلیل این شمول، اطلاقى است كه در آيه وجود دارد و مقيد به منافع دنيوى يا اخروى نشده است،<ref>تفسير الميزان،ج١٧، ص٣۶٩.</ref> و نیز روایتی که این شمول را تأیید کرده است.<ref>كلينى، كافى، ج۴، ص ۴٢٢.</ref> | * '''همه منافع''': بيشتر مفسران معتقدند كه منافع شامل منافع دنیوی و اخروی مى‌شود.<ref>مجمع البيان، ج۴، ص٨١؛ تفسير كبير، ج٢٣، ص ٢٨؛ تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٢؛ تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣؛ تفسير الميزان،ج١٧، ص٣۶٩؛ نمونه، ج١۴، ص٧٢.</ref> به باور برخی منافع اجتماعی، اخلاقی و اجتماعی را نیز شامل می‌شود.<ref>تفسير نمونه، ج١۴، ص٧٢.</ref> دلیل این شمول، اطلاقى است كه در آيه وجود دارد و مقيد به منافع دنيوى يا اخروى نشده است،<ref>تفسير الميزان،ج١٧، ص٣۶٩.</ref> و نیز روایتی که این شمول را تأیید کرده است.<ref>كلينى، كافى، ج۴، ص ۴٢٢.</ref> | ||
حج را دارای فلسفه‌های گوناگونی مانند فلسفه اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و [[اقتصاد حج|اقتصادی]] دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به درسنامه تفسیر مناسک حج، ص۳۵۶-۳۵۹.</ref> | حج را دارای فلسفه‌های گوناگونی مانند فلسفه اخلاقی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و [[اقتصاد حج|اقتصادی]] دانسته‌اند.<ref>نگاه کنید به درسنامه تفسیر مناسک حج، ص۳۵۶-۳۵۹.</ref> | ||
| خط ۶۰: | خط ۶۰: | ||
در عبارت {{آیه|وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَام}} به برخی از مناسک حج اشاره شده است. به باور برخی، مراد از ذکر خدا در روزهای معلوم، ذکر خدا در سرزمین منا و در ایام تشریق است؛ دلیل آن، ادامه آیه است که به ذبح قربانی اشاره شده، و نیز روایتی است از امام صادق(ع)<ref>وسايل الشيع، ج١٠، ص٢١٩.</ref> که در آن ایام معلومات ایام تشریق دانسته شده است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۶۳.</ref> | در عبارت {{آیه|وَيَذْكُرُوا اسْمَ اللَّهِ فِي أَيَّامٍ مَعْلُومَاتٍ عَلَى مَا رَزَقَهُمْ مِنْ بَهِيمَةِ الْأَنْعَام}} به برخی از مناسک حج اشاره شده است. به باور برخی، مراد از ذکر خدا در روزهای معلوم، ذکر خدا در سرزمین منا و در ایام تشریق است؛ دلیل آن، ادامه آیه است که به ذبح قربانی اشاره شده، و نیز روایتی است از امام صادق(ع)<ref>وسايل الشيع، ج١٠، ص٢١٩.</ref> که در آن ایام معلومات ایام تشریق دانسته شده است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۶۳.</ref> | ||
در عمل ذکر سرزمین منا، | با توجه به این آیه، در عمل ذکر سرزمین منا، باید ذکر زبانی باشد و ذکر قبلی کافی نیست.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۶۴.</ref> | ||
مراد از «بهمیة الانعام»، شتر، گاو، گوسفند و بز است.<ref>كنزالعرفان، ج١، ص٢٧٠.</ref> | مراد از «بهمیة الانعام»، شتر، گاو، گوسفند و بز است.<ref>كنزالعرفان، ج١، ص٢٧٠.</ref> | ||
=== طعام و اطعام === | |||
{{اصلی|اطعام در حج}}مى‌فرمايد: در عبارت {{آیه|فَكُلُوا مِنْهٰا وَ أَطْعِمُوا الْبٰائِسَ الْفَقِيرَ | |||
}} به مصارف گوشت قربانى اشره شده، كه هم سفارش به خوردن خود حاجى شده و هم امر به اطعام آن می‌شود. | |||
به گفته مفسران منظور از «فَكُلُوا» این است که خوردن از گوشت قربانی برای خود حاجی جایز یا مستحب است. چرا كه مردم در [[جاهليت]]، خوردن اين گوشت را روا نمى‌دانستند؛ بنابراین براى برداشتن اين تحريمِ خود ساخته، اجازه داده شده كه خود حاجى نيز از آن بخورد. البته به باور برخى از مفسران امر در «فَكُلُوا» براى وجوب است؛ زيرا خداوند مى‌خواهد حاجى را با فقير در يك رتبه قرار دهد.<ref>تفسير كبير، ج٢٣، ص ٢٩ (فخ رازی این دیدگاه را به عنوان یک نقل قول آورده است).</ref> برخى از فقیهان به استناد همين آيه فتوا به واجب بودن از خوردن قربانی توسط حاجی داده‌اند.<ref>شرايع الاسلام، ج١، ص٢۶١؛ جواهر الكلام، ج١٩، ص١۶١، به نقل برخى فقیهان ديگر كه از محقق پيروى كرده‌اند.</ref> | |||
امر در «أَطْعِمُوا» دلالت بر وجوب مى‌كند و بايد به گوشت قربانی به مصرف بائس فقير برسد.<ref>تبيان، ج٧، ص٣١٠. طبرسى، مجمع البيان، ج۴، ص٨١. فخررازى، تفسير كبير، ج٢٣، ص ٢٩. زمخشرى، تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٣. ميبدى، كشف الاسرار، ج۶، ص٣۶٢. تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣. قرطبى، الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص۴۴. طباطبايى، الميزان، ج١۴، ص٣٧١.</ref> منظور از بائس كسى است كه دچار فقر شديد است، يا به معناى فقيرى است كه اثر فقر در لباس و صورتش آشكار است، و يا به معناى فقيرى است كه براى گرفتن کمک دستش را دراز مى‌كند.<ref>تفسير كبير، ج٢٣، ص ٢٩.</ref> | |||
فقير در اينجا ممكن است اشاره به فقيرى باشد كه نسبت به بائس به فقر كمترى دچار است، و ممكن است توضيحى باشد براى بائس، چنانكه در روايتى از امام صادق(ع)<ref>وسايل الشيع، ج١٠، ص١۴٢.</ref> نیز تأیید شده است.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۳۶۶.</ref> | |||
=== تقصير === | |||
{{اصلی|حلق و تقصیر}} | |||
در ابتداى آيه ۲۹ سوره حج، با عبارت {{آیه|ثُمَّ لْيَقْضُوا تَفَثَهُمْ | |||
}} به تقصیر اشاره شده است. اين عبارت گرچه در لغت به معنای پاك كردن ناخن است؛ ولی در روايات به کوتاه کردن ناخن كه نوعى از تقصير است تفسير شده است.<ref>وسائل الشيع، ج١٠، ص١٧٩.</ref> | |||
=== وفای به نذر === | |||
در عبارت {{آیه|وَ لْيُوفُوا نُذُورَهُمْ | |||
}} به طور مطلق به وجوب وفا کردن به نذر اشاره شده است، که شامل دو مصداق می‌شود: يكى انجام حجّى كه نذر شده است، و ديگرى انجام کارهایی که به خاطر توفيق یافتن به سفر حجّ نذر شده است.<ref>تفسير كبير، ج٢٣، ص٣٠.</ref> | |||
=== طواف === | |||
{{اصلی|طواف}} | |||
در پایان آیه ۲۹ سوره حج، به طواف دور بیت عتیق اشاره شده است. | |||
درباره اینکه مراد از طواف در این آیه کدام طواف است میان مفسران اختلاف نظر است: | |||
* '''طواف نساء''': به نظر مفسران شیعه، مراد طواف نساء است.<ref>تبيان، ج٧، ص٣١١؛ مجمع البيان، ج۴، ص٨٢؛ تفسير نمونه، ج٣، ص١٧.</ref> آنها به روایات تمسک جسته‌اند.<ref>وسائل الشيع، ج٩، ص٣٨٩.</ref> | |||
* '''طواف افاضه''': برخى از مفسران اهل سنت، بر اين باورند كه منظور، [[طواف افاضه]] است؛<ref>تفسير كشاف، ج٣، ص١۵٣؛ كشف الاسرار، ج۶، ص٣۶۴؛ تفسير كبير، ج٢٣، ص٣٠؛ الجامع لاحكام القرآن، ج١٢، ص۵٠.</ref> چون طواف افاضه ركن مهم در حجّ بوده و به ساقط نمی‌شود. | |||
* '''طواف وداع''': به باور برخی دیگر، مراد طواف وداع (صدر) است؛<ref>تفسير بيضاوى، جزء۴، ص۵٣.</ref> به دلیل اینکه در این آیه، پس از همه مناسک بیان شده است. | |||
سه معنا درباره عتيق گفته شده است: ارزشمند، كهن و آزاد.<ref>مقاييس اللغه، ذیل واژه عتق؛ المصباح المنير، ذیل واژه عتق.</ref> و درباره بيت الله الحرام نيز هر سه قابل جمع است، زيرا كعبه از يك سوى مجمع ارزش‌هاست. از سوى ديگر داراى سابقه تاريخى كهن است، و در حقيقت به معناى «اوّل بَيت» مى باشد. و بالاخره از قيد ملكيت هر مالكى در طول تاريخ خارج بوده و هست. <sup>۶</sup> در خصوص معناى اخير ابوحمزه ثمالى مى‌گويد: از امام باقر پرسيدم، چرا عتيق گفته مى‌شود. حضرت فرمود: «إِنَّهُ لَيْسَ مِنْ بَيْتٍ | |||
== پانویس == | == پانویس == | ||