بدون خلاصۀ ویرایش
(ابرابزار) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
== | == زندگی‌نامه == | ||
ابومحمد اسماعیل بن جعفر، ملقب به اعرج (دارای یک پای معیوب)، فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]] است.<ref>سر السلسة العلویه، ص۳۴.</ref> معتقدان به امامت او را، [[اسماعیلیه]] می‌نامند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۲۹.</ref> | ابومحمد اسماعیل بن جعفر، ملقب به اعرج (دارای یک پای معیوب)، فرزند بزرگ [[امام صادق(ع)]] است.<ref>سر السلسة العلویه، ص۳۴.</ref> معتقدان به امامت او را، [[اسماعیلیه]] می‌نامند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۲۹.</ref> | ||
مادر وی فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی(ع) است که امام صادق(ع) به احترام وی، در دوران زندگانی او همسری دیگر برنگزید.<ref>شرح الاخبار، ج۳۷ ص۳۰۹؛ الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۱.</ref> به سبب همین جایگاه، [[عبدالله افطح]] فرزند دیگر فاطمه نیز هوادارانی داشت.<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۴.</ref> | مادر وی فاطمه دختر حسین بن حسن بن علی(ع) است که امام صادق(ع) به احترام وی، در دوران زندگانی او همسری دیگر برنگزید.<ref>شرح الاخبار، ج۳۷ ص۳۰۹؛ الملل و النحل، ج۱، ص۱۹۱.</ref> به سبب همین جایگاه، [[عبدالله افطح]] فرزند دیگر فاطمه نیز هوادارانی داشت.<ref>سر السلسلة العلویه، ص۳۴.</ref> | ||
تاریخ دقیق ولادت اسماعیل مشخص نیست. با توجه به اختلاف سنّی ۲۵ ساله وی با امام کاظم(ع) (۱۲۸–۱۸۳ق) تولد او را می‌توان حدود سال ۱۰۳ق. دانست. درباره تاریخ وفات او نیز | تاریخ دقیق ولادت اسماعیل مشخص نیست. با توجه به اختلاف سنّی ۲۵ ساله وی با [[امام کاظم(ع)]] (۱۲۸–۱۸۳ق) تولد او را می‌توان حدود سال ۱۰۳ق. دانست. درباره تاریخ وفات او نیز دیدگاه‌ها یکسان نیست. برخی از هوادارانش، زمان درگذشت او را پس از شهادت امام صادق(ع) (۱۴۸ق) دانسته و از محل زندگی او در [[بصره]] سخن به میان آورده‌اند.<ref>الملل و النحل۷ ج۱، ص۱۹۱.</ref> ولی بیشتر منابع و حتی برخی از کتب اسماعیلیه، وفات او را پیش از پدر<ref>شرح الاخبار، ج۳، ص۳۰۹.</ref> و به سال‌های ۱۳۳<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref> یا ۱۳۸ق.<ref>المجدی، ص۱۰۰.</ref> یا کمی پیش از سال ۱۴۸ق.<ref>اللباب، ج۲، ص۴۳۵.</ref> دانسته‌اند. | ||
=== تشکیک در وفات او === | |||
مهترین گزارش‌هایی که در منابع اسماعیلیه و امامیه درباره اسماعیل آمده است به وفات و تشییع جنازه او مربوط می‌شود. بر پایه این گزارش‌ها، امام صادق(ع) برحاشیه کفن او نوشت: «اسماعیل به یگانگی خداوند شهادت می‌دهد».<ref>بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۸.</ref> سپس در حالی که بسیار اندوهگین بود و بی‌کفش و ردا پیشاپیش جنازه حرکت می‌کرد،<ref>کمال الدین، ص۷۲؛ بحار الانوار، ج۴۷، ص۲۴۹.</ref> بارها فرمان داد جنازه را بر زمین گذارند و چهره او را آشکار کنند<ref>کمال الدین، ص۷۱؛ المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰.</ref> تا مردم جنازه را ببینند و مرگش را باور نمایند. نیز با گرفتن [[نایب]] برای گزاردن [[حج]] از جانب فرزند درگذشته‌اش،<ref>المناقب، ج۱، ص۲۲۹ و ۲۳۰؛ بحارالانوار، ج۴۷، ص۲۵۵.</ref> بر زنده نبودن وی تأکید کرد. | |||
برخی منابع غیر امامی از نگاشتن گواهی‌نامه‌ای به دست امام صادق(ع) برای مرگ اسماعیل با امضای نامداران و بزرگان و نیز حکمران [[بنی‌عباس|عباسی]] مدینه سخن گفته‌اند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> این تمهیدات به جهت باورمندی شماری از شیعیان به امامت اسماعیل پس از امام صادق(ع)<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> بود و امام به صراحت آن را رد می‌کرد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> به رغم این تدابیر، باز هم گروهی از هواداران اسماعیل، این تمهیدات را [[تقیه]] و تدبیری برای فریب دستگاه عباسی و حفظ جان او دانسته و بر زندگی وی در شهر بصره پس از این رویداد تأکید داشتند.<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۱۶۷.</ref> بر خلاف اندکی از اسماعیلیه که به [[مهدویت]] او اعتقاد داشتند،<ref>الملل و النحل، ج۱، ص۳۰ و ۱۶۷.</ref> بیشتر آنان درگذشت وی را باور داشتند و آرامگاه وی را محترم می‌شمردند. اهتمام دولت‌مردان اسماعیلی در ساختن آرامگاه بر قبر وی در [[مدینه]]، از نشانه‌های این باور است.<ref>وفاء الوفاء، ج۳، ص۳۰۶.</ref> | |||
== شخصیت == | == شخصیت == | ||
گزارش‌های منابع اسماعیلیه و امامیه درباره دوران زندگانی او، با یکدیگر تفاوت دارند. | گزارش‌های منابع [[اسماعیلیه]] و [[امامیه]] درباره دوران زندگانی او، با یکدیگر تفاوت دارند. منابع اسماعیلیه از او به منزله [[امام]] و حتی [[امام مهدی(ع)|مهدی]]<ref>کمال الدین، ص۱۰۲؛ الفصول العشره، ص۱۱۰ و ۱۱۱.</ref> و سرسلسله فرقه اسماعیلیه یاد کرده‌اند. برخی، گزارش‌های اسماعیله درباره او را اسطوره‌ای و غلوآمیز دانسته‌اند. | ||
منابع امامیه با واقع‌گرایی بیشتر به گزارش درباره او پرداخته‌اند. از این رو، افزون بر آن که اعتماد گروه‌های بی‌طرف را جلب می‌کنند، زوایایی روشن‌تر از زندگی او به دست می‌دهند. | |||
== تضعیف | البته گزارش‌های منابع امامیه نیز یکسان نیستند؛ برخی او را ستوده و بر محبوب بودنش نزد [[امام صادق(ع)]] تأکید کرده‌اند.<ref>عمدة الطالب، ص۲۳۳.</ref> شماری دیگر بر ارتباط او با جریان‌های افراطی شیعی پای فشرده‌اند.<ref>راجل کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> | ||
در منابع رجالی و تاریخی، از تضعیف یا تأیید وی سخن به میان آمده است.<ref>الامامة و التبصره، ص۷۱؛ کمال الدین، ص۷۰.</ref> از نکات برجسته درگزارش‌های تضعیف‌کننده وی، ارتباط او با گروه‌های غالی و تندرو و چهره‌هایی همچون ابوالخَطاب محمد بن ابی‌زینب اَسدی (زاده ۱۳۸ق) از سران غالیان<ref>رجال طوسی، ص۲۹۶؛ نگاه کنید به غالیان، ص۱۰۴ و ۱۰۵.</ref> و مُفضّل بن عُمر جُعفی، از چهره‌های جنجالی است.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> بر پایه یکی از این روایت‌ها، اسماعیل بر اثر سخنان مُفضّل، چنین گمان می‌برد که پس از پدر عهده‌دار منصب امامت خواهد شد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> در گزارشی دیگر، امام صادق(ع) مُفضّل را به دلیل ارتباط استوارش با اسماعیل سخت سرزنش کرده است. برخی با تکیه بر این دسته از روایت‌ها، واسطه بودن مُفضّل بن عُمر، میان ابوالخَطاب و اسماعیل را نتیجه گرفته‌اند.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> حتی برخی از معاصران با توجه به کنیه دیگر ابوالخطاب یعنی ابواسماعیل،<ref>رجال کشی، ج۲، ص۵۷۵.</ref> او را پدر معنوی اسماعیل دانسته‌اند.<ref>نشأة الشیعة الامامیه، ص۲۴۱.</ref> البته | === تضعیف یا تأیید او در علم رجال === | ||
در منابع رجالی و تاریخی، از تضعیف یا تأیید وی سخن به میان آمده است.<ref>الامامة و التبصره، ص۷۱؛ کمال الدین، ص۷۰.</ref> از نکات برجسته درگزارش‌های تضعیف‌کننده وی، ارتباط او با گروه‌های غالی و تندرو و چهره‌هایی همچون ابوالخَطاب محمد بن ابی‌زینب اَسدی (زاده ۱۳۸ق) از سران غالیان<ref>رجال طوسی، ص۲۹۶؛ نگاه کنید به غالیان، ص۱۰۴ و ۱۰۵.</ref> و مُفضّل بن عُمر جُعفی، از چهره‌های جنجالی است.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۸.</ref> بر پایه یکی از این روایت‌ها، اسماعیل بر اثر سخنان مُفضّل، چنین گمان می‌برد که پس از پدر عهده‌دار منصب امامت خواهد شد.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> در گزارشی دیگر، [[امام صادق(ع)]] مُفضّل را به دلیل ارتباط استوارش با اسماعیل سخت سرزنش کرده است. برخی با تکیه بر این دسته از روایت‌ها، واسطه بودن مُفضّل بن عُمر، میان ابوالخَطاب و اسماعیل را نتیجه گرفته‌اند.<ref>رجال کشی، ج۲، ص۶۱۲.</ref> حتی برخی از معاصران با توجه به کنیه دیگر ابوالخطاب یعنی ابواسماعیل،<ref>رجال کشی، ج۲، ص۵۷۵.</ref> او را پدر معنوی اسماعیل دانسته‌اند.<ref>نشأة الشیعة الامامیه، ص۲۴۱.</ref> البته شاهدی تاریخی برای این سخن یافت نشده است. | |||
برای حل تعارض میان این دو دسته گزارش، راه حل‌های گوناگون در کتاب‌های رجالی شیعه ارائه شده است.<ref>معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۴۲.</ref> نباید از دسته‌بندی‌های جریان‌ها و گروه‌های گوناگون شیعی در آن دوره و تأثیر آن‌ها بر روایت‌ها وگزارش‌ها غفلت کرد؛ زیرا برخی منابع به تضعیف و گزارش روایت‌هایی در نکوهش او همّت گماشته‌اند. اما شماری دیگر او را از فقیهان<ref>الکافی، ج۷، ص۳۸۸؛ التهذیب، ج۶، ص۲۵۱.</ref> و راویان بی‌واسطه امام باقر(ع) و امام صادق(ع) دانسته<ref>منتهی المطلب، ج۱، ص۲۵۴.</ref> و از قرار گرفتن وی و خادمش، عبدالحمید، در اسناد شماری از روایت‌ها سخن به میان آورده‌اند.<ref>الکافی، ج۵، ص۱۷۱.</ref> مسئله امامت اسماعیل، نه تنها چالشی پیش روی امام کاظم(ع) بلکه دستاویزی برای [[زیدیه]] و تشکیک در امامت امام صادق(ع) شده بود.<ref>کمال الدین، ص۶۹.</ref> | برای حل تعارض میان این دو دسته گزارش، راه حل‌های گوناگون در کتاب‌های رجالی شیعه ارائه شده است.<ref>معجم رجال الحدیث، ج۴، ص۴۲.</ref> نباید از دسته‌بندی‌های جریان‌ها و گروه‌های گوناگون شیعی در آن دوره و تأثیر آن‌ها بر روایت‌ها وگزارش‌ها غفلت کرد؛ زیرا برخی منابع به تضعیف و گزارش روایت‌هایی در نکوهش او همّت گماشته‌اند. اما شماری دیگر او را از فقیهان<ref>الکافی، ج۷، ص۳۸۸؛ التهذیب، ج۶، ص۲۵۱.</ref> و راویان بی‌واسطه [[امام باقر(ع)]] و امام صادق(ع) دانسته<ref>منتهی المطلب، ج۱، ص۲۵۴.</ref> و از قرار گرفتن وی و خادمش، عبدالحمید، در اسناد شماری از روایت‌ها سخن به میان آورده‌اند.<ref>الکافی، ج۵، ص۱۷۱.</ref> مسئله امامت اسماعیل، نه تنها چالشی پیش روی امام کاظم(ع) بلکه دستاویزی برای [[زیدیه]] و تشکیک در امامت امام صادق(ع) شده بود.<ref>کمال الدین، ص۶۹.</ref> | ||
== آرامگاه اسماعیل == | == آرامگاه اسماعیل == | ||