سفرنامه ابن جبیر: تفاوت میان نسخه‌ها

بيشتر جغرافيايي مسلمانان تا قرن 5 قمري از آنِ نويسندگان شرق ممالک اسلامي است؛ اما از آن پس، نويسندگان مناطق غربي جهان اسلام – مانند اندلس- نيز به اين رشته روي آوردند. در اين عصر جغرافي نگاراني مانند يوسف بن عبدالله قرطبي مشهور به ابن عبدالبرّ (م.463 ق.)، احمد بن عمر مشهور به ابن دلائي (م.478 ق.)، محمد بن عبدالله حسني مشهور به شريف ادريسي (م.548 ق.) و ابن جبير از غرب سربر آوردند.<ref>. دايره العارف بزرگ اسلامی ج3، ص204.</ref> مهم­ترين نوشته­هاي جغرافيايي و تاريخي اين دوره، در قالب سفرنامه پديد آمد و گويا آغازگر آن فقيه ابوبکر بن محمد بن عربي (468-543ق.)<ref>. العواصم، ص10؛ تاريخ نوشته­های جغرافيايي، ص241؛</ref> است که در اشبيلبيه به دنيا آمد و سفرنامه­اي با نام ترتيب الرحلۀ للترغيب في المله* نوشت و مقري و ابن خلدون از آن نقل کرده­اند و به تصريح خود نويسنده در روزگار او از بين رفته است.<ref>. قانون التاويل، ص68.</ref> ابن عربي تلخيصي با نام خلاصۀ ترتيب الرحله از کتاب بازنوشته که نمايي از اصل کتاب به دست مي­دهد. با اين حال، آنچه در خلاصه ترتيب الرحله از سفرنامه ابن عربي آمده، تفاوتي آشکار با سفرنامه ابن جبير دارد؛ زيرا بيشتر گزارشي است از سيروسلوک علمي ابن عربي تا سير در آفاق. عمدۀ مباحث ابن عربي توصيف اوضاع فرهنگي و علمي ممالک اسلامي است و برخلاف سفرنامه ابن جبير به وجوه مادي تمدن مسلمانان مانند راه­ها، پلها، ابنيه و اماکن و نيز اوضاع اجتماعي، اقتصادي و سياسي نپرداخته است.