شستشوی کعبه: تفاوت میان نسخه‌ها

[[معاویة بن ابوسفیان|معاویةبن ابوسفیان]](حک60 ـ41ق)، نخستین خلیفه اموی، کعبه را با پارچه‌های قباطی‌که از مصر آورده بودند، پوشاند <ref>زکی یمانی، 1429ق، ج3، صص501 ـ502.</ref>نیز وی را نخستین شخصی دانسته‌اند كه كعبه را با خلوق و عود خوشبو كرد. معاویه غلامی را بدین منظور تعیین كرده بود كه پس از هر [[نماز]]، كعبه را خوشبو می‌کرد. از آن پس معاویه سالی دو بار؛ نخست در موسم [[حج]] و دیگر در [[ماه رجب]] مقداری عود و خلوق را بدین منظور ارسال می‌کرد كه پس از وی جانشینان او نیز از این سنت پیروی كردند <ref>ازرقی، 1415ق، ج1، صص256ـ 254؛ فاسی، 1421ق، ج1، ص126.</ref>

[[عبداللَّه بن زبیر]](حک: 73 ـ 65ق) نیز در مدت خلافتش در مکه که همزمان با خلافت امویان در شام بود، پس از بازسازی کعبه که در پی حملات امویان انجام شد، به خوشبو ساختن خانه خدا همت گماشت.<ref>فاسی، 1421ق، ج1، ص126؛ ابن ظهیره، 1423ق، ص104؛ ازرقی، 1415ق، ج1، ص256.</ref>

عبدالملك بن مروان (حک: 86 ـ65ق)، از مقتدرترین خلفای اموی نیز هر سال جامه‌ای برای کعبه همراه عطر و عود می‌فرستاد <ref>ازرقی، 1415ق، ج1، ص255.</ref>

در پایان قرن دوم هجری که برای مدتی سادات علوی موفق به عهده‌داری امارت مکه مکرمه شدند، شست‌وشوی کعبه معظمه متوقف نشد؛ چنان‌که حسین‌بن حسن افطس علوی که از سوی ابو السرایا در کوفه به امارت مکه گماشته شده بود، شست‌وشوی خانه خدا را انجام داد.<ref>ازرقی، ج1، ص264؛ مسعودی، 1409ق، ج3، ص440؛ طبری، 1403ق، ج8، ص537؛ ابن فهد، 1408ق، ج2، ص265.</ref>

در دوران آل سعود سنت شست‌وشوی کعبه، مانند قبل ادامه یافت و تا مدتی این آیین با گلاب ارسال شده از مصر انجام می‌‌شد.<ref>انصاری، 1379ش، ص101.</ref>

کعبه مشرفه هر سال دو بار؛ یک بار در ۱۵ محرم‌الحرام، پس از مناسک حج تمتع و بار دوم در آغاز ماه شعبان شست‌و‌شو داده می‌شد <ref>روزنامه کیهان، 19 اردیبهشت ۱۳۹۵.</ref>

در این عصر، معمولاً پادشاه عربستان و یا شخصی به جانشینی وی -كه غالباً امیر منطقه مكه مكرمه و از خاندان آل‌سعود می‌‌باشد- شركت می‌کند <ref>انصاری، 1380ش، ش38، ص105.</ref>درِ بیت‌الله‌الحرام یك ساعت پس از طلوع آفتاب برای ورود میهمانان كشورهای اسلامى، به منظور ادای نماز، گشوده می‌شود.

رییس پرده‌داران لحظاتی پس از طلوع آفتاب به همراه دیگر پرده‌داران از خاندان شیبی در حطیم حضور مى‌یابند. خدمتكاران و پرده‌داران،‌ ظرف‌های مملو از گلاب و نیز شیشه‌های عطر گل و عودسوز‌ها را به همراه عنبر و عود و ندّ و نیز لباس‌هایی كه غالباً از نوع «شال كشمیرى» بوده، برای پوشیدن آن به هنگام شست‌وشوی كعبه به همراه می‌آوردند.

همواره عادت بر این بوده كه رییس پرده‌داران، پادشاهان یا امرا و فرماندهان و نیز وزرای كابینه، قاضی و رؤسای ادارات گوناگون را در این مراسم دعوت می‌کردند كه پیش از حضور آنان، به لحظه‌ای تمامی مواد و وسایل لازم برای شست‌و‌شو آماده می‌گردید. سازمان اوقاف نیز معمولاً جاروهای مورد لزوم در این مراسم را مهیا می‌کرد. دراین هنگام، بزرگِ زمزمى‌‌ها به همراه سقّاهای آب زمزم حاضر شده و سطل‌های پر شده از آب زمزم را دست به دست به سوی كعبه هدایت می‌کردند. پرده‌داران و دستیاران آن‌ها، سطل را گرفته و به‌درون كعبه معظمه می‌بردند.

در پایان مراسم شست‌وشوی كعبه معظمه و خوشبو كردن آن، پرده‌داران جاروها را در میان مردمِ گردآمده بر در كعبه، تقسیم و توزیع می‌کنند. پس از پایان شست‌وشوی كعبه معظمه و خوشبو كردن آن، طبق معمول، هم‌زمان در همان لحظه جامه نوین كعبه معظمه بر آن قرار داده می‌شود.

از زمان دقیق ارسال گلاب از ایران به عربستان تا پیش از 1372خورشیدی، اخبار و آگاهی دقیقی در دست نیست. بنا به گفته برخی، از ده‌‌ها سال قبل، عربستان از طریق کشور امارات متحده عربی، گلاب ایرانی را تهیه می‌کرده و در شست‌وشوی کعبه مورد استفاده قرار می‌داده است. چنان‌که گفته شده، پیشینه شست‌و‌شوی خانه خدا با گلاب ناب قمصر، شاید به پیش از عصر صفویه برگردد ولی در عهد شاه عباس بود که این رسم و آیین با ارسال گلاب ناب قمصر به خارج از کشور، به‌خصوص کشور عربستان و مکه رسمیت یافت <ref>روزنامه کیهان، سه‌شنبه ۲۷ آذر ۱۳۸۶ش، شماره ۱۸۹۷۷.</ref>اما تاریخ شست‌وشوی کعبه با گلاب ناب ایرانی به‌طور منظم، از سال 1372ش، آغاز شد.<ref>روزنامه کیهان، دو‌شنبه ۲۴ آبان ۱۳۸۹.</ref>

سید علی موسویان، در معرفی تهیه کنندگان گلاب برای شست‌وشوی کعبه می‌گوید: «از كشورهای گوناگون پیشنهادهایی برای تهیه گلاب برای شست‌وشوی خانه خدا عرضه می‌شود لیکن عربستان آن پیشنهادها را رد کرده و گلاب قمصر كاشان را به عنوان بهترین و با کیفیت‌ترین گلاب می‌داند.»

«بنده از همان اوان كودكی می‌دانستم كه شست‌وشوی خانه خدا انجام می‌شود اما چگونگی آن را نمی‌دانستم! پدرم راهنمای كاروان حجاج بود و روش تهیه گلاب ناب را به ما یاد داده است. آباء و اجدادمان روش ویژه گرفتن گلاب را می‌دانستند و به ما هم آموخته‌اند؛ لذا به این فكر افتادیم كه یك كانال مناسبی ایجاد نموده، با مقررات ویژه‌ای گلاب شست‌وشوی خانه خدا را تهیه و ارسال کنیم.

خودم و پسرم «سید امیرحسن» كه طلبه است، این كار را در منزل خودمان در قمصر انجام می‌دهیم. گل‌هایمان را جمع می‌كنیم و آن را در مراحل مختلف، دو آتشه و گاهی سه آتشه تهیه می‌کنیم. این گلابگیری با طرز خاصی انجام می‌شود كه در منطقه، مِثل و مانند ندارد!

این گلاب طی مراسمی خاص و آیینی ویژه‌، همه‌ساله در اواخر اردیبهشت‌ماه گرفته می‌شود. طبق نظر ارسال کنندگان گلاب به مکه مکرمه، باغ یا باغات خاصی برای تهیه گلاب در قمصر اختصاص داده نشده و قمصری‌های دست اندرکار گلاب ارسالی، هر روز پس از نماز صبح و قبل از طلوع آفتاب، با وضو و ذکر صلوات بر محمد و آل محمد، راهیِ گلستان‌های گل ‌محمدی می‌شوند و خرسند و شادمان‌اند از این‌که ناب‌ترین عصاره دسترنج‌شان را برای کعبه ارسال و آن را متبرک می‌کنند<ref>روزنامه ایران، یک‌شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۴، شماره ۵۹۲۵.</ref>

طبق گفته دست‌اندرکاران، سالیانه ۸۰ لیتر گلاب برای شست‌وشوی خانه خدا به مسئول شئون حرمین شریفین تحویل داده می‌شود که در دو مرحله و هر بار 40 لیتر برای شست‌وشو استفاده می‌شود. خانه خدا در سال، طی دو فرصت؛ اول شعبان و شب دهم ماه ذی‌حجه شست‌وشو می‌شود.

به گفته حجت الاسلام موسویان، این۸۰ لیتر، روز ۲۴ رجب ارسال می‌شود که ۴۰ لیتر آن، در روز اول ماه شعبان المعظم و ۴۰ لیتر دیگرش در ماه ذی‌حجه برای شست‌و‌شوی خانه خدا استفاده می‌شود <ref>روزنامه ایران، یک‌شنبه ۲۰ اردیبهشت ۱۳۹۴، شماره ۵۹۲۵.</ref>

طبق برخی اظهارات و گفته‌ها، گلاب ارسالی برای کعبه، دو آتشه با اسانس بالای۴۰ درصد است. حتی دو و گاهی سه آتشه بوده و دارای بالاترین درجه خلوص در میان گلاب‌های ایرانی است. این گلاب از بهترین گونه گل محمدی تهیه می‌شود که از لحاظ کیفی از ۳۵ میلی گرم در ۱۰۰ میلی لیتر و یا ۳۵۰ پی پی ام اسانس بهره‌مند است.

در سال‌های آغازین ارسال گلاب ناب از ایران، آن را تحویل بعثه مقام معظم رهبری می‌دادند و ایشان با اداره حرمین شریفین ارتباط برقرار می‌کردند و ظرف‌های حاوی گلاب را برای شست‌وشوی خانه خدا تحویل می‌دادند.

گرچه سران همه كشورهای اسلامی به مراسم شستشو دعوت می‌شوند، لیکن آنان در شستشو شرکت ندارند و دست اندرکاران حرم، خودشان کعبه را می‌شویند و سران برای خواندن نماز و تبرك جستن به داخل کعبه می‌روند.

از جمهوری اسلامی ایران نیز همه ساله پنج نفر در این مراسم حضور می‌یابند. هیئت‌های هر كدام از كشور‌ها، طبق زمانی كه برای آنان تعیین شده، جهت خواندن نماز وارد كعبه می‌شوند. مستحب است در درون كعبه، نماز به چهار طرف خوانده شود.

از نظر بسیاری از فقیهان شیعه امامی <ref>مفید، 1410ق، ص432؛ 1405ق. سید مرتضی، رسائل المرتضی، 1405ق، ج3، ص66؛ موسوی عاملی؛ 1410ق، ج7، ص324</ref>

و تعدادی از فقهای اهل سنت؛ <ref>تنوخی، بی تا، ج1، ص457؛ رعینی، 1416ق، ج4، ص233</ref>؛ از جمله مالکیان، خلوق کعبه (عطر ویژه که با آن کعبه را خوشبو می کنند) از حکم حرمت استشمام بر احرام‌گزار استثنا شده و بهره بردن از آن موجب کفاره نمی‌شود <ref>ابن ابی شیبه، 1409ق، ج4، ص288؛ طوسی، 1365ش، ج5، ص69؛ حر عاملی، 1414ق، ج12، صص450ـ449.</ref>البته اگر بدن یا لباس احرام‌گزار به مقداری فراوان از خلوق کعبه آغشته شود، مالکیان رفع آن را واجب دانسته‌اند <ref>رعینی، 1416ق، ج4، ص233؛ دسوقی، بی تا، ج2، ص63.</ref>مقصود از خلوق، عطری ویژه مرکب از موادی چون زعفران است که کعبه با آن خوشبو می‌شده است <ref>فاضل هندی، 1416ق، ج5، صص350 ـ 349؛ بحرانی، 1363ش، ج15، ص422؛ دسوقی، بی تا، ج2، ص62.</ref>اندکی از فقیهان این استثنا را افزون بر این عطر خاص، شامل هر عطری شمرده‌اند که کعبه بدان آغشته می‌شود <ref>زین الدین بن علی، 1416ق، ج2، صص254ـ253؛ بحرانی، 1363ق، ج15، ص422؛ نراقی، 1415ق، ج11، ص376.</ref>فقیهان مالکی بر این باورند که در ایام حج، کعبه باید با ماده خوشبوی خَلوق آغشته نگردد تا موجب معطر شدن احرام‌گزاران نشود. به باور مالک، عطر فروشان نیز باید در ایام حج، میان صفا و مروه دور از محل عبور احرام‌گزاران باشند <ref>مالک بن انس، 1323ق، ج1، ص456؛ دسوقی، بی تا، ج2، ص63.</ref>