استطاعت: تفاوت میان نسخه‌ها

برخی دیگر گفته‌اند: مقصود از استطاعت در حج، توانایی برای ادای مناسک حج، یعنی استطاعت عقلی است، نه استطاعت شرعی به معنای خاص.<ref>الحدائق، ج14، ص82 .</ref> برخی از فقیهان در حج واجب شده با [[نذر]] و [[حج مستقر]]؛ جز در موارد خاص، استطاعت را شرط ندانسته‌اند.

در صورتی [[حج]] بر مکلف واجب است که وی توانایی مالی به جا آوردن حج و عمره را داشته باشد.<ref>قواعد الاحکام، ج1، ص403؛ العروة الوثقی، ج4، ص363؛ الفقه الاسلامی، ج3، ص2083.</ref> توانایی مالی با فراهم شدن این موارد تحقق می‌یابد:  

فقیهان امامی<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص53؛ جواهر الکلام، ج17، ص253-254.</ref> و بسیاری از فقیهان [[اهل سنت]]<ref>فتح العزیز، ج7، ص12؛ کشاف القناع، ج2، ص451-452.</ref> برخی از اموال ضروری را از شمول ارزیابی استطاعت مالی اشخاص بیرون دانسته و فروش این اموال را برای هزینه کردن در راه حج واجب ندانسته‌اند؛ از جمله مسکن، خدمتکار، وسیله سواری، وسایل منزل، لباس‌ها و زیورآلات، سلاح، و کتاب‌های علمی مورد نیاز.<ref>کتاب الحج، خوئی، ج1، ص97-98؛ تحریر الوسیله، ج1، ص373-374؛ بدائع الصنائع، ج2، ص122.</ref>

۲. '''وسیله سفر (راحله):''' در تحقق استطاعت مالی، داشتن مرکب و وسیله برای سفر نیز شرط است؛<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص110؛ جامع المقاصد، ج3، ص126-127؛ روضة الطالبین، ج2، ص277-278.</ref> برخی بر آنند که داشتن وسیله برای کسانی که وطن آنان به مکه نزدیک است<ref>المجموع، ج7، ص90؛ العروة الوثقی، ج4، ص363.</ref> و حتی برای ساکنان مکه<ref>حاشیة رد المحتار، ج2، ص506؛ العروة الوثقی، ج4، ص364.</ref> نیز شرط است.

به گفته سید محمدرضا گلپایگانی، مرجع تقلید شیعه، امروزه اگر مسافرت به [[مکه]] از مکانی دور جز با اتومبیل یا هواپیما ممکن نباشد و این وسایل در دسترس نباشند، استطاعت حاصل نمی‌شود.<ref>مناسک الحج، گلپایگانی، ص16.</ref>

۴. '''داشتن نفقه خانواده و عیال:''' به نظر فقیهان شیعه<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص53؛ الحدائق، ج14، ص123.</ref> و اهل سنت،<ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص163؛ فتح العزیز، ج7، ص12؛ کشاف القناع، ج2، ص451.</ref> شرط دیگر استطاعت مالی، داشتن نفقهٔ خانواده و دیگر کسانی است که هزینه زندگی آنان بر عهده حج‌گزار است.  

بنا بر نظر برخی حنفیان، حج بر بیماران، از پا افتاده‌ها و نابینایان واجب نیست. دیگر فقیهان اهل سنت، نابینای دارای راهنما را مستطیع می‌دانند. شافعیان داشتن سلامت بدنی را در حد توانایی سوار شدن بر مرکب بدون مشقت بسیار، کافی شمرده‌اند و مالکیان هر کس را که بتواند سواره یا پیاده بدون مشقت بسیار به مکه رود، مستطیع دانسته‌اند.<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص121؛ المجموع، ج7، ص63، 85؛ مواهب الجلیل، ج3، ص457-458.</ref>

در برابر، شماری از فقیهان امامی<ref>تحریر الاحکام، ج1، ص551؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص68.</ref>و برخی از فقیهان اهل سنت<ref>المجموع، ج7، ص93؛ المغنی، ج3، ص177.</ref>بر آنند که حج بر افراد بیمار و ناتوان نیز در صورت تحقق دیگر شرایط واجب است. از این رو، این‌گونه اشخاص باید کسانی را به نیابت از خود به حج بفرستند؛<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص68؛ المجموع، ج7، ص100؛ المغنی، ج3، ص177.</ref> البته وجوب نیابت مشروط به آن است که فرستادن نایب ممکن باشد؛ وگرنه استطاعت وجود ندارد.<ref>المغنی، ج3، ص177.</ref>

بخش دیگر استطاعت، طریقی و امنیتی<ref>المغنی، ج3، ص163؛ مواهب الجلیل، ج3، ص447؛ مستند الشیعه، ج11، ص60.</ref> یعنی باز بودن راه، نبود مانع از رسیدن حج‌گزار به میقات یا کامل کردن اعمال حج<ref>العروة الوثقی، ج4، ص432؛ مستمسک العروه، ج10، ص170.</ref> و نیز هراس نداشتن او از درندگان یا دشمنان درباره جان، مال و آبروی خود است.<ref>مغنی المحتاج، ج1، ص465؛ نک: مستند الشیعه، ج11، ص62؛ اعانة الطالبین، ج2، ص320.</ref>  برخی از فقیهان اهل سنت، این‌گونه استطاعت را شرط وجوب حج نمی‌دانند و در صورت نبود این شرط نیز حج واجب است و پس از مرگِ مکلف هم بر عهده او مستقر می‌شود.<ref>المغنی، ج3، ص161.</ref>

'''رفتن به حج از مسیر دور و نامتعارف''': برخی از فقیهان شیعه<ref>مستند الشیعه، ج11، ص61؛ مستمسک العروه، ج10، ص171.</ref> و اهل سنت<ref>المغنی، ج3، ص167-168.</ref> بر آنند که در صورت مسدود بودن یا امنیت نداشتن راه متعارف، رفتن به سفر حج از طریق دور و نامتعارف واجب نیست و عرفاً شرط استطاعت تحقق نیافته است.

'''پرداخت هزینه اضافی''': به نظر برخی فقیهان، هنگام امکان حج‌گزاردن با پرداخت هزینه اضافی به دشمن یا ستمکاران، استطاعت طریقی از بین رفته و حج بر مکلف واجب نیست؛<ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص301؛ المجموع، ج7، ص79؛ کشاف القناع، ج1، ص232.</ref> با این استدلال که کمک به دشمنان و ستم‌پیشگان، یاری به ظلم،<ref>الحدائق، ج14، ص140-141.</ref> مصداق رشوه<ref>المغنی، ج3، ص168، 376؛ کشاف القناع، ج2، ص455.</ref> و موجب زیان دیگران است؛<ref>کشاف القناع، ج1، ص232؛ مغنی المحتاج، ج1، ص465.</ref> اما شماری از فقیهان امامی و اهل سنت، بر این باورند که با پرداخت هزینه اضافی، حج واجب می‌شود؛ زیرا استطاعت طریقی ایجاد شده است.<ref>نک: شرائع الاسلام، ج1، ص166؛ الحدائق، ج14، ص142؛ المغنی، ج3، ص169.</ref>

استطاعت زمانی یعنی داشتن فرصت کافی برای پیمودن راه و انجام دادن کامل مناسک حج.<ref>روضة الطالبین، ج2، ص287؛ مستند الشیعه، ج11، ص64-65؛ کشاف القناع، ج2، ص455.</ref> فقیهان شیعه،<ref>العروة الوثقی، ج4، ص362؛ مناسک الحج، گلپایگانی، ص29.</ref> و مالکیان، شافعیان و حنفی،<ref>مواهب الجلیل، ج3، ص448-449.</ref> داشتن فرصت کافی را از شاخه‌های استطاعت و شرایط وجوب حج دانسته‌اند و در صورت تنگی وقت برای رسیدن به اعمال حج یا مشقت‌بار بودن پیمودن راه با سرعت،<ref>مستند الشیعه، ج11، ص64-65.</ref> حج از عهده مکلف برداشته می‌شود.<ref>روضة الطالبین، ج2، ص287؛ مستند الشیعه، ج11، ص65.</ref>