ویرایش کلی ازجمله ویرایش متن و منابع
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{جا:ویرایش}} '''آداب الحرمین''' مجموعه‌ای از شایست‌ها و نشایست‌های حج‌گزاری...» ایجاد کرد) |
(ویرایش کلی ازجمله ویرایش متن و منابع) |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۲]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Abazar | {{در دست ویرایش|ماه=[[شهریور]]|روز=[[۲]]|سال=[[۱۳۹۶]]|کاربر=Abazar }} | ||
'''آداب الحرمین''' مجموعه‌ای از شایست‌ها و نشایست‌های حج‌گزاری و زیارت مکه و مدینه | '''آداب الحرمین''' مجموعه‌ای از شایست‌ها و نشایست‌های حج‌گزاری و زیارت مکه و مدینه | ||
==مفهوم‌شناسی== | |||
آداب جمع ادب و به معنای رسوم و روش‌های پسندیده<ref>لغت نامه، ج۱، ص۴۳؛ فرهنگ فارسی، ج۱، ص۱۶، «ادب».</ref> و در اصطلاح به مفهوم انجام دادن برخی کارهای مستحب و پرهیز از انجام پاره‌ای کارهای مکروه است؛ هر چند برخی چون شافعی هر کار مطلوب، خواه واجب و خواه مستحب، را از آداب دانسته‌اند.<ref>البحر الرائق، ج۱، ص۵۶؛ القاموس الفقهی، ص۱۷؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۲.</ref> | آداب جمع ادب و به معنای رسوم و روش‌های پسندیده<ref>لغت نامه، ج۱، ص۴۳؛ فرهنگ فارسی، ج۱، ص۱۶، «ادب».</ref> و در اصطلاح به مفهوم انجام دادن برخی کارهای مستحب و پرهیز از انجام پاره‌ای کارهای مکروه است؛ هر چند برخی چون شافعی هر کار مطلوب، خواه واجب و خواه مستحب، را از آداب دانسته‌اند.<ref>البحر الرائق، ج۱، ص۵۶؛ القاموس الفقهی، ص۱۷؛ معجم الفاظ الفقه الجعفری، ص۲۲.</ref> | ||
واژه حرمین | واژه [[حرمین]] تثنیه حرم به معنای محیط پیرامون مکان‌های مقدس است<ref>العین، ج۳، ص۲۲۱؛ لغت نامه، ج۶، ص۷۷۸۷؛ فرهنگ فارسی، ج۱، ص۵۲۱، «حرم».</ref> که به طور خاص به حرم مکی و مدنی گفته می‌شود<ref>جمهرة اللغه، ج۱، ص۵۲۱؛ لغت نامه، ج۶، ص۷۷۹۲، «حرم».</ref> و هرگاه مطلق به‌کار رود، به معنای حرم مکی است.<ref>جواهر الکلام، ج۵، ص۶۰؛ معجم لغة الفقهاء، ص۱۷۸.</ref> بر پایه روایات، حدود حرم به فرمان خداوند متعالی و از طریق جبرئیل برای ابراهیم۷ مشخص شده<ref>المجموع، ج۷، ص۴۶۲؛ سبل الهدی، ج۱، ص۲۰۱.</ref> و ایشان نشانه‌هایی را برای شناسایی آن نهاده است.<ref>مستدرک الوسائل، ج۹، ص۳۶۷؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۱۱۱.</ref> با این حال، مصادیق حدود حرم در روایات و اقوال فقها دچار اختلاف و معمولاً به طور تقریبی معین شده است.<ref>الحج و العمرة فی الکتاب والسنه، ص۵۱-۵۵.</ref> | ||
مدینه نیز مانند مکه، حرمی معین دارد که شامل مسجد نبوی و مناطق پیرامون آن می‌شود و احکام آن در مواردی با حرم مکه تفاوت دارد.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۳۸۰؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۲۷۷.</ref> | مدینه نیز مانند مکه، حرمی معین دارد که شامل مسجد نبوی و مناطق پیرامون آن می‌شود و احکام آن در مواردی با حرم مکه تفاوت دارد.<ref>تذکرة الفقهاء، ج۷، ص۳۸۰؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۲۷۷.</ref> | ||
| خط ۱۰: | خط ۱۱: | ||
آداب الحرمین به مجموعه‌ای از کارها و پرهیزهای ناواجب گفته می‌شود که زائر برای پاسداشت حرمت این دو مکان به جا می‌آورد<ref>نک: الموسوعة الفقهیة المیسره، ج۱، ص۸۵.</ref> و در منابع روایی و فقهی از آن‌ها به مستحبات تعبیر شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۴۰۱؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۱۴-۳۳۲؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۲.</ref> هر یک از اعمال حج، خود، آدابی دارد که به تفصیل در مدخل مرتبط خواهد آمد؛ اما این‌جا به همه آداب حج و حرمین نگرشی جامع داریم. این آداب به دو دسته مشترک و اختصاصی تقسیم می‌شوند. | آداب الحرمین به مجموعه‌ای از کارها و پرهیزهای ناواجب گفته می‌شود که زائر برای پاسداشت حرمت این دو مکان به جا می‌آورد<ref>نک: الموسوعة الفقهیة المیسره، ج۱، ص۸۵.</ref> و در منابع روایی و فقهی از آن‌ها به مستحبات تعبیر شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۴۰۱؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۱۴-۳۳۲؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۳۴۲.</ref> هر یک از اعمال حج، خود، آدابی دارد که به تفصیل در مدخل مرتبط خواهد آمد؛ اما این‌جا به همه آداب حج و حرمین نگرشی جامع داریم. این آداب به دو دسته مشترک و اختصاصی تقسیم می‌شوند. | ||
آداب مشترک | == آداب مشترک == | ||
این دسته از آداب در هر دو حرم مکی و مدنی شده و گاه حتی در دیگر مکان‌های مقدس شایسته مراعات‌اند. | |||
۱. احترام، فروتنی و وقار: این خصوصیت زائر مسجدالحرام با تأکید بر پیراستگی از تکبر و خودخواهی به هنگام ورود، در چندین روایات بیان و پاداش آن، آمرزش گناهان شمرده شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۴۰۱؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۱.</ref> این ادب را در حرم پیامبر۹ نیز سفارش کرده‌اند.<ref>اتحاف الزائر، ص۱۰۹.</ref> پرهیز از حمل سلاح و آشکار‌کردن آن در مکه و مدینه<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۵۲؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۵۸-۳۵۹.</ref> یکی از مظاهر همین ادب و احترام است. خوابیدن در مسجدالحرام و مسجدالنبی نیز مصداقی از بی‌احترامی و مکروه شمرده شده است.<ref>غنائم الایام، ج۲، ص۲۴۲؛ تاریخ المدینه، ج۱، ص۳۷.</ref> | ۱. احترام، فروتنی و وقار: این خصوصیت زائر مسجدالحرام با تأکید بر پیراستگی از تکبر و خودخواهی به هنگام ورود، در چندین روایات بیان و پاداش آن، آمرزش گناهان شمرده شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۴۰۱؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۱.</ref> این ادب را در حرم پیامبر۹ نیز سفارش کرده‌اند.<ref>اتحاف الزائر، ص۱۰۹.</ref> پرهیز از حمل سلاح و آشکار‌کردن آن در مکه و مدینه<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۵۲؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۵۸-۳۵۹.</ref> یکی از مظاهر همین ادب و احترام است. خوابیدن در مسجدالحرام و مسجدالنبی نیز مصداقی از بی‌احترامی و مکروه شمرده شده است.<ref>غنائم الایام، ج۲، ص۲۴۲؛ تاریخ المدینه، ج۱، ص۳۷.</ref> | ||
| خط ۲۰: | خط ۲۲: | ||
۴. گزاردن نمازهای واجب در حرمین: گزاردن نمازهای واجب در مسجدالحرام و مسجدالنبی از آداب هر دو حرم است<ref>اتحاف الزائر، ص۳۰-۴۱؛ بحارالانوار، ج۹۶، ص۳۸۱؛ جامع عباسی، ص۳۵.</ref>. همچنین تخییر میان قصر و اتمام، از فضایل ویژه این دو مکان و حائر حسینی و مسجد کوفه به شمار می‌آید.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۴۴۲؛ مصباح المتهجد، ص۷۰۸؛ وسائل الشیعه، ج۵، ص۵۴۹.</ref> | ۴. گزاردن نمازهای واجب در حرمین: گزاردن نمازهای واجب در مسجدالحرام و مسجدالنبی از آداب هر دو حرم است<ref>اتحاف الزائر، ص۳۰-۴۱؛ بحارالانوار، ج۹۶، ص۳۸۱؛ جامع عباسی، ص۳۵.</ref>. همچنین تخییر میان قصر و اتمام، از فضایل ویژه این دو مکان و حائر حسینی و مسجد کوفه به شمار می‌آید.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۴۴۲؛ مصباح المتهجد، ص۷۰۸؛ وسائل الشیعه، ج۵، ص۵۴۹.</ref> | ||
آداب اختصاصی مکه | == آداب اختصاصی مکه == | ||
آداب اختصاصی را در سه بخش مکه، مسجدالحرام و کعبه یاد می‌کنیم. | |||
=== مکه === | |||
سرزمین مقدس مکه و حرم امن الهی ویژگی‌هایی از این دست دارد: مکان بزرگ‌ترین و شکوهمندترین اجتماع مؤمنان و موحدان و جایگاه نزول رحمت و برکت و آیات الهی است و بیت‌الله الحرام، نخستین خانه توحیدی، در آن قرار دارد. بزرگداشت و حفظ حرمت حرم از دیرباز مورد توجه ساکنان و زائران بوده است<ref>الاحتجاج، ج۲، ص۴۳-۴۴؛ الخرائج، ج۱، ص۲۴؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۱-۳۲۲، ۳۴۴-۳۴۹.</ref>. از این رو احکام و آدابی ویژه، خواه واجب و خواه مستحب، برای زیارت آن تعیین شده است. (نک: بقره/۲، ۱۲۵، ۱۲۷، ۱۵۸؛ آل عمران/۳، ۹۶-۹۷؛ مائده/ ۵، ۹۷؛ حجّ/۲۲، ۲۶)<ref>نک: وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۳۴-۳۳۶.</ref> نیز هر کار که موجب هتک حرمت حرم به‌ویژه بیت‌الله شود، جرم و حرام<ref>تفسیر سمرقندی، ج۱، ص۳۲۴؛ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۵؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۳۴۵.</ref> و مصداق آیه {وَمَن یرِد فِیهِ بِإِلحَادٍ بِظُلمٍ نُذِقهُ مِن عَذَابٍ أَلِیمٍ} (حجّ/۲۲، ۲۵) شمرده شده است.<ref>الکشاف، ج۳، ص۱۶۳؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۱.</ref> | |||
آداب مکه عبارت‌اند از: | آداب مکه عبارت‌اند از: | ||
أ. ورود و خروج: شایسته است زائر با آرامش و وقار از شمال مکه و در صورت امکان از عقبه مدنیین وارد شود و از عقبه ذی‌طُوی | أ. ورود و خروج: شایسته است زائر با آرامش و وقار از شمال مکه و در صورت امکان از عقبه مدنیین وارد شود و از عقبه [[ذی‌طوی|ذی‌طُوی]] در جنوب مکه، بیرون رود<ref>جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۳۵۵، ۳۵۹.</ref>. نیز برای رعایت فروتنی، پیاده شدن از وسیله نقلیه از دروازه مکه تا مسجدالحرام سفارش شده است<ref>نک: المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۵؛ المعتمد، ج۵، ص۴۷۹، «کتاب الحج».</ref>. همچنین برای یکسانی و پرهیز از تبعیض، پوشیدن لباس احرام از نقطه ورود به حرم برای همگان حتی غیر حاجیان دارای فضیلت است.<ref>جواهر الکلام، ج۲۰، ص۴۵۷-۴۵۸.</ref> | ||
ب. مجاورت بیت‌الله الحرام: اقامت در مکه برای مدتی کمتر از یک سال نیکوست؛ خورنده در آن مانند روزه‌دار و رونده در آن به‌سان عبادت‌کننده است. البته ماندن دراز مدت در آن‌جا مکروه شمرده شده؛ زیرا مایه قساوت قلب است و موجب می‌شود این مکان مقدس در نگاه شخص مجاور همانند دیگر مکان‌ها جلوه کند و جایگاه ویژه خود را از دست بدهد. نیز دفن اموات در حرم مستحب است، هر چند بیرون از آن وفات یافته باشند.<ref>الدروس، ج۱، ص۴۷۱؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۰-۳۴۳.</ref> همچنین ارتکاب هرگونه گناه در آن‌جا، مایه نکوهش دوچندان و عذاب الهی است.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۱؛ الحدائق، ج۱۷، ص۳۴۶.</ref> | ب. مجاورت بیت‌الله الحرام: اقامت در مکه برای مدتی کمتر از یک سال نیکوست؛ خورنده در آن مانند روزه‌دار و رونده در آن به‌سان عبادت‌کننده است. البته ماندن دراز مدت در آن‌جا مکروه شمرده شده؛ زیرا مایه قساوت قلب است و موجب می‌شود این مکان مقدس در نگاه شخص مجاور همانند دیگر مکان‌ها جلوه کند و جایگاه ویژه خود را از دست بدهد. نیز دفن اموات در حرم مستحب است، هر چند بیرون از آن وفات یافته باشند.<ref>الدروس، ج۱، ص۴۷۱؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۰-۳۴۳.</ref> همچنین ارتکاب هرگونه گناه در آن‌جا، مایه نکوهش دوچندان و عذاب الهی است.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۴۱؛ الحدائق، ج۱۷، ص۳۴۶.</ref> | ||
| خط ۳۸: | خط ۴۲: | ||
و. طهارت بدن و لباس: رعایت پاکی و پاکیزگی لباس و بدن در همه جای شهر مکه توصیه شده است.<ref>بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۳؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۱۴، ۳۱۸؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۷۸.</ref> | و. طهارت بدن و لباس: رعایت پاکی و پاکیزگی لباس و بدن در همه جای شهر مکه توصیه شده است.<ref>بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۳؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۱۴، ۳۱۸؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۷۸.</ref> | ||
ز. نگاه به کعبه | ز. نگاه به [[کعبه]]: فراوان نگریستن به کعبه از هر نقطه شهر مکه، مطلوب و ارزشمند است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۰۵؛ کنزالعمال، ج۱۲، ص۱۹۷.</ref> | ||
ح. تکرار زیاد ذکر خدا و قرائت قرآن: بنا به برخی روایات، ختم قرآن و تکرار ذکر در شهر مکه، فضیلت دوچندان و پاداش فراوان دارد.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۸۲-۳۸۳، ۴۶۴-۴۶۵.</ref> نیز پرهیز از عوامل غفلت از یاد خدا مانند خواندن اشعار[ی که مایه دوری از یاد خدا گردد]<ref>الکافی، ج۴، ص۳۶۷؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۱۸۰.</ref>، تکدی | ح. تکرار زیاد ذکر خدا و قرائت قرآن: بنا به برخی روایات، ختم قرآن و تکرار ذکر در شهر مکه، فضیلت دوچندان و پاداش فراوان دارد.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۸۲-۳۸۳، ۴۶۴-۴۶۵.</ref> نیز پرهیز از عوامل غفلت از یاد خدا مانند خواندن اشعار[ی که مایه دوری از یاد خدا گردد]<ref>الکافی، ج۴، ص۳۶۷؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۱۸۰.</ref>، تکدی در حرم الهی، محروم ساختن گدایان<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۸؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۴۹۵.</ref> و درخواست بازپس دادن طلب<ref>وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۸؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۴۹۵.</ref> توصیه شده است. | ||
ط. نوشیدن آب زمزم و خوردن گیاه اذخر: نوشیدن آب زمزم مستحب و از آداب زائر مکه شمرده شده است.<ref>الاقتصاد، ص۳۰۳؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۱۱۶.</ref> نیز جویدن | ط. نوشیدن آب زمزم و خوردن گیاه اذخر: نوشیدن آب زمزم مستحب و از آداب زائر مکه شمرده شده است.<ref>الاقتصاد، ص۳۰۳؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۱۱۶.</ref> نیز جویدن «[[اذخر]]» (گیاه معروف مکه) مستحب است.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۵.</ref> | ||
ی. تیمار بیماران: هنگام اقامت در مکه، پرستاری از بیماران فضیلت دوچندان دارد.<ref>الکافی، ج۴، ص۵۴۵؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۹.</ref> | ی. تیمار بیماران: هنگام اقامت در مکه، پرستاری از بیماران فضیلت دوچندان دارد.<ref>الکافی، ج۴، ص۵۴۵؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۹.</ref> | ||
| خط ۵۴: | خط ۵۸: | ||
ن. خواندن دعاهای مأثور ویژه حرم مکی: این دعاها در منابع حدیث و دعا، به تفصیل آمده‌اند.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۱.</ref> | ن. خواندن دعاهای مأثور ویژه حرم مکی: این دعاها در منابع حدیث و دعا، به تفصیل آمده‌اند.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۱.</ref> | ||
افزون بر خانه خدا، مکان‌های متبرک دیگر نیز در مکه جای دارند که باریافتن به آن‌ها از آداب زیارت مکه است: محل زاده شدن پیامبر | افزون بر خانه خدا، مکان‌های متبرک دیگر نیز در مکه جای دارند که باریافتن به آن‌ها از آداب زیارت مکه است: محل زاده شدن پیامبر همراه نماز و دعا در آن ؛ قبرستان ابوطالب که به آن حجون و جنة المعلی گفته می‌شود و عبدمناف جد اعلای پیامبر۹، عبدالمطلب جد پیامبر، ابوطالب عموی پیامبر و بسیاری از بزرگان و بنا بر قولی آمنه بنت وهب مادر پیامبر در آن‌جا مدفون‌اند<ref>الدروس، ج۱، ص۴۶۸؛ مناسک الحج، ص۱۶۸-۱۷۱.</ref> (← قبرستان ابوطالب)؛ خانه خدیجه، خانه ارقم بن ابی‌ارقم (محل تجمع پیامبر و مسلمانان در ۴ سال دعوت پنهان) همراه نماز در آن ؛ غار حرا* در جبل النور (محل عبادت پیامبر قبل از نبوت و جایگاه نزول وحی)؛ غار ثور* در کوه ثور که پیامبر در آغاز هجرت در آن‌جا پنهان شد.<ref>الدروس، ج۱، ص۴۶۸؛ اعمال الحرمین، ص۱۴۳-۱۴۶.</ref> | ||
=== مسجدالحرام === | |||
پاره‌ای دیگر از آداب به مسجدالحرام اختصاص دارند: | |||
أ. ورود از باب بنی‌شیبه | أ. ورود از باب بنی‌شیبه: ورود از این در را نماد زیرپا نهادن مظاهر طاغوت شمرده‌اند؛ زیرا گفته‌اند که بت هبل در این‌جا مدفون است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۲۳۸؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۴۲۲؛ احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۶.</ref> | ||
ب. خواندن اذن دخول و دعاهای مأثور: شایسته است زائر هنگام ورود به مسجد، پای را برهنه کند و با متانت و وقار بر آستانه باب بنی‌شیبه در داخل مسجد ایستاده، دعای ورود به مسجد را بخواند.<ref>جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۲، ۲۷۴.</ref> بعد از ورود به مسجد نیز خواندن دعاهایی سفارش شده است.<ref>جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۴، ۲۷۶.</ref> | ب. خواندن اذن دخول و دعاهای مأثور: شایسته است زائر هنگام ورود به مسجد، پای را برهنه کند و با متانت و وقار بر آستانه باب بنی‌شیبه در داخل مسجد ایستاده، دعای ورود به مسجد را بخواند.<ref>جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۲، ۲۷۴.</ref> بعد از ورود به مسجد نیز خواندن دعاهایی سفارش شده است.<ref>جامع احادیث الشیعه، ج۱۱، ص۲۷۴، ۲۷۶.</ref> | ||
| خط ۶۶: | خط ۷۱: | ||
د. خواندن نماز عید: گزاردن این نماز در مسجدالحرام بیش از دیگر مکان‌ها فضیلت دارد و مستحب شمرده شده است.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۱۶۹.</ref> | د. خواندن نماز عید: گزاردن این نماز در مسجدالحرام بیش از دیگر مکان‌ها فضیلت دارد و مستحب شمرده شده است.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۱۶۹.</ref> | ||
=== کعبه معظمه === | |||
پس از ورود به مسجد، مراعات برخی آداب برای پاسداشت حرمت کعبه روا است: | |||
أ. خواندن دعاهایی خطاب به کعبه: مخاطب ساختن کعبه و گفتن «الحمدلله الذی عظمکِ و شرّفکِ و کرّمکِ و جعلکِ مثابةً للناس و أمناً و مبارکاً و هدی للعالمین»<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۰-۵۳۱؛ بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۰.</ref> و نیز نگاه به حجرالاسود و گفتن «الحمدلله الذی هدانا لهذا و ماکنا لنهتدی لولا أن هدانا الله...» مستحب دانسته شده است. | أ. خواندن دعاهایی خطاب به کعبه: مخاطب ساختن کعبه و گفتن «الحمدلله الذی عظمکِ و شرّفکِ و کرّمکِ و جعلکِ مثابةً للناس و أمناً و مبارکاً و هدی للعالمین»<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۰-۵۳۱؛ بحار الانوار، ج۹۶، ص۱۹۰.</ref> و نیز نگاه به حجرالاسود و گفتن «الحمدلله الذی هدانا لهذا و ماکنا لنهتدی لولا أن هدانا الله...» مستحب دانسته شده است. | ||
| خط ۷۴: | خط ۸۰: | ||
ج. لمس و چسبیدن به کعبه: نیز شایسته است زائر پس از طواف، خود را به بیت چسباند و پرده کعبه را بگیرد و‌گونه راست را بر آن گذارده، بگوید: یا رب البیت العتیق....<ref>احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۹.</ref> | ج. لمس و چسبیدن به کعبه: نیز شایسته است زائر پس از طواف، خود را به بیت چسباند و پرده کعبه را بگیرد و‌گونه راست را بر آن گذارده، بگوید: یا رب البیت العتیق....<ref>احیاء علوم الدین، ج۳، ص۶۹.</ref> | ||
د. طواف نیابتی | د. [[طواف نیابتی]]: پس از طواف حج، گزاردن طواف و نماز به نیابت از یکایک والدین، همسر، خویشاوندان و همشهریان یا اکتفا به یک طواف و نماز برای همه، کاری است سزاوار که سفارش شده است. مستحب دیگر انجام دادن ۳۶۰ طواف هنگام حضور در مکه است.<ref>الکافی، ج۴، ص۴۲۱-۴۲۳؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۹۷، ص۴۶۰-۴۶۲.</ref> (← طواف) | ||
ه. ورود به داخل کعبه: ورود به کعبه مستحب<ref>المقنع، ص۲۲۶؛ المجموع، ج۸، ص۲۶۸؛ نیل الاوطار، ج۵، ص۱۶۶.</ref> و بنا به روایاتی سبب شمول رحمت الهی است. آن‌گاه درآمدن از کعبه به مثابه بیرون آمدن از گناهان است.<ref>المقنعه، ص۴۴۵؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۰.</ref> برای این کار آدابی مانند غسل ورود به کعبه، ورود با پای برهنه، و خواندن برخی دعاها و نماز درون کعبه سفارش شده است.<ref>الهدایه، ص۲۵۲؛ المهذب، ج۱، ص۲۶۳؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۲.</ref> نیز شایسته است زائر پیش از ورود، مقداری آب زمزم بر خود ریزد و هنگام ورود کنار در خانه ایستاده، حلقه را بگیرد و دعای مخصوص را بخواند.<ref>الکافی، ج۴، ص۵۲۷-۵۳۰؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۰-۳۷۸.</ref> همچنین چسبیدن به پرده کعبه و خواندن دعا<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۶۰؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۷۴.</ref> و پوشش قرار دادن برای کعبه از اعمال مستحب آن است.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۳-۳۲۴؛ بحار الانوار، ج۱۵، ص۱۳۴.</ref> | ه. ورود به داخل کعبه: ورود به کعبه مستحب<ref>المقنع، ص۲۲۶؛ المجموع، ج۸، ص۲۶۸؛ نیل الاوطار، ج۵، ص۱۶۶.</ref> و بنا به روایاتی سبب شمول رحمت الهی است. آن‌گاه درآمدن از کعبه به مثابه بیرون آمدن از گناهان است.<ref>المقنعه، ص۴۴۵؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۰.</ref> برای این کار آدابی مانند غسل ورود به کعبه، ورود با پای برهنه، و خواندن برخی دعاها و نماز درون کعبه سفارش شده است.<ref>الهدایه، ص۲۵۲؛ المهذب، ج۱، ص۲۶۳؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۲.</ref> نیز شایسته است زائر پیش از ورود، مقداری آب زمزم بر خود ریزد و هنگام ورود کنار در خانه ایستاده، حلقه را بگیرد و دعای مخصوص را بخواند.<ref>الکافی، ج۴، ص۵۲۷-۵۳۰؛ وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۷۰-۳۷۸.</ref> همچنین چسبیدن به پرده کعبه و خواندن دعا<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۶۰؛ جامع احادیث الشیعه، ج۱۰، ص۷۴.</ref> و پوشش قرار دادن برای کعبه از اعمال مستحب آن است.<ref>وسائل الشیعه، ج۹، ص۳۲۳-۳۲۴؛ بحار الانوار، ج۱۵، ص۱۳۴.</ref> | ||
| خط ۸۲: | خط ۸۸: | ||
و. وداع با کعبه: هنگام وداع با خانه خدا، برخی آداب مستحب است؛ از جمله طواف وداع* و استلام رکن حجر و رکن یمانی در هر دور، خواندن دعا و حمد و ثنای بسیار و فرستادن درود بر پیامبر و خاندانش، رفتن کنار چاه زمزم و نوشیدن آب آن، خواندن دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم، مسح حجرالاسود و کشیدن دست به صورت، مسحِ درِ خانه کعبه، سجده طولانی برابر در مسجدالحرام، و بیرون آمدن از باب حناطین مقابل رکن شامی<ref>الوسیله، ص۱۹۱؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۱۳؛ مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۱۶۳.</ref> و چشم دوختن به کعبه تا جایی که از دیدگان پنهان شود.<ref>احیاء علوم الدین، ج۳، ص۸۱.</ref> | و. وداع با کعبه: هنگام وداع با خانه خدا، برخی آداب مستحب است؛ از جمله طواف وداع* و استلام رکن حجر و رکن یمانی در هر دور، خواندن دعا و حمد و ثنای بسیار و فرستادن درود بر پیامبر و خاندانش، رفتن کنار چاه زمزم و نوشیدن آب آن، خواندن دو رکعت نماز پشت مقام ابراهیم، مسح حجرالاسود و کشیدن دست به صورت، مسحِ درِ خانه کعبه، سجده طولانی برابر در مسجدالحرام، و بیرون آمدن از باب حناطین مقابل رکن شامی<ref>الوسیله، ص۱۹۱؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۱۳؛ مستدرک الوسائل، ج۱۰، ص۱۶۳.</ref> و چشم دوختن به کعبه تا جایی که از دیدگان پنهان شود.<ref>احیاء علوم الدین، ج۳، ص۸۱.</ref> | ||
آداب اختصاصی مدینه و زیارت | == آداب اختصاصی مدینه و زیارت پیامبر(ص) == | ||
از آداب زیارت این شهر آن است که زائر در یک فرسخی آن کنار مسجد شجره در معرس‌النبی فرود آمده، دو رکعت نماز بگزارد و با آب چاه حره غسل کند و بهترین و پاکیزه‌ترین لباس‌هایش را بپوشد و خود را خوشبو کند و با زمزمه دعای: «بسم الله ماشاءالله لا قوه إلّا بالله...» وارد شهر شود و در مسیر بر پیامبر خدا۹ درود فرستد<ref>الکافی، ج۴، ص۵۶۵-۵۶۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۹۱.</ref> و در همه لحظات و حالات، خضوع و خشوع کامل داشته، با طمأنینه و وقار تمام گام بردارد.<ref>المقنعه، ص۴۹۴.</ref> | |||
مجاورت و اقامت در مدینه، سه روز روزه گرفتن، اعتکاف، عبادت بسیار، صدقه دادن، مراقب رفتار خود بودن و دوری از گناه در زمره مهم‌ترین آداب مدینه‌اند.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۸۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۷۱-۲۷۵.</ref> هنگام بیرون رفتن از مدینه نیز غسل‌کردن و رفتن نزد قبر پیامبر۹ و وداع با ایشان<ref>الکافی، ج۴، ص۵۶۳؛ کامل الزیارات، ص۶۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref> و نیز وداع با قبور ائمه بقیع: همراه با دعای بسیار مستحب است.<ref>مصباح المتهجد، ص۷۱۴؛ المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۸۶.</ref> | مجاورت و اقامت در مدینه، سه روز روزه گرفتن، اعتکاف، عبادت بسیار، صدقه دادن، مراقب رفتار خود بودن و دوری از گناه در زمره مهم‌ترین آداب مدینه‌اند.<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۸۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۷۱-۲۷۵.</ref> هنگام بیرون رفتن از مدینه نیز غسل‌کردن و رفتن نزد قبر پیامبر۹ و وداع با ایشان<ref>الکافی، ج۴، ص۵۶۳؛ کامل الزیارات، ص۶۸؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۸۰-۲۸۱.</ref> و نیز وداع با قبور ائمه بقیع: همراه با دعای بسیار مستحب است.<ref>مصباح المتهجد، ص۷۱۴؛ المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۸۶.</ref> | ||
بیشتر فقها و دانشمندان مذاهب اسلامی زیارت قبر پیامبراکرم۹ را مستحب و از بهترین اعمال و عبادات شمرده و برخی نیز بر استحباب آن ادعای اجماع کرده‌اند.<ref>الحدائق، ج۱، ص۴۰۳.</ref> حتی شماری از فقیهان شیعه و سنی با استناد به روایاتی، زیارت | بیشتر فقها و دانشمندان مذاهب اسلامی زیارت قبر پیامبراکرم۹ را مستحب و از بهترین اعمال و عبادات شمرده و برخی نیز بر استحباب آن ادعای اجماع کرده‌اند.<ref>الحدائق، ج۱، ص۴۰۳.</ref> حتی شماری از فقیهان شیعه و سنی با استناد به روایاتی، [[زیارت]] قبر رسول خدا(ص) را به ویژه پس از حج واجب شمرده‌اند.<ref>الحدائق، ج۱، ص۴۰۱.</ref> درباره آداب زیارت پیامبر۹ کتاب‌های فراوان نگاشته شده که از اهتمام مسلمانان و دانشمندان اسلامی به این موضوع نشان دارد. | ||
برخی از آداب به زیارت مسجدالنبی اختصاص دارد. شایسته است زائر پیش از ورود، لباس‌های پاکیزه و سفید رنگ پوشیده، خود را خوشبو کند و در حالی که سر به زیر انداخته، بدون توجه به اطراف با آرامش و وقار و گام‌های کوتاه به مسجد رود<ref>مصباح المتهجد، ص۷۰۹-۷۱۰؛ اتحاف الزائر، ص۴۶.</ref> و کنار دَرِ مسجد با خضوع و خشوع اذن دخول بخواند و هنگام درون شدن و بیرون آمدن بسیار صلوات فرستد.<ref>کامل الزیارات، ص۵۰-۵۱؛ اتحاف الزائر، ص۵۷.</ref> نیز ورود از باب جبرئیل | برخی از آداب به زیارت مسجدالنبی اختصاص دارد. شایسته است زائر پیش از ورود، لباس‌های پاکیزه و سفید رنگ پوشیده، خود را خوشبو کند و در حالی که سر به زیر انداخته، بدون توجه به اطراف با آرامش و وقار و گام‌های کوتاه به مسجد رود<ref>مصباح المتهجد، ص۷۰۹-۷۱۰؛ اتحاف الزائر، ص۴۶.</ref> و کنار دَرِ مسجد با خضوع و خشوع اذن دخول بخواند و هنگام درون شدن و بیرون آمدن بسیار صلوات فرستد.<ref>کامل الزیارات، ص۵۰-۵۱؛ اتحاف الزائر، ص۵۷.</ref> نیز ورود از [[باب جبرئیل]] بر دیگر ورودی‌های حرم ترجیح دارد.<ref>المزار، ص۵۴.</ref> خواندن نماز تحیت مسجد و گزاردن نماز فراوان در روضه مبارک و نماز نهادن نزد ستون ابولبابه (ستون توبه)<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۸۶؛ الوسیله، ص۱۹۷؛ الدروس، ج۲، ص۲۰؛ المجموع، ج۸،ص۲۷۳.</ref> و خواندن نمازهای واجب و شب زنده‌داری در مسجد سفارش شده است.<ref>اتحاف الزائر، ص۸۴.</ref> | ||
مهم‌ترین آداب زیارت مسجد | مهم‌ترین آداب زیارت مسجد پیامبر(ص) عبارت‌اند از: لمس و بوسیدن حجره شریف، خواندن زیارت مخصوص و سلام به پیامبر گرامی۹ از طرف خود و والدین و خانواده و دوستان و سفارش‌کنندگان، کشیدن دست‌ها بر قبر پیامبر و خواندن دعای مخصوص<ref>احیاء علوم‌الدین، ج۳، ص۸۳؛ المجموع، ج۸، ص۲۷۵؛ اتحاف الزائر، ص۵۲، ۵۶.</ref>، رفتن روبه‌روی مزار و توسل به ایشان و شفاعت‌خواهی از وی<ref>احیاء علوم‌الدین، ج۲، ص۸۲؛ المجموع، ج۸، ص۲۷۴؛ اتحاف الزائر، ص۸۴.</ref>، خواندن شهادتین نزد استوانه‌ای که طرف راست قبر قرار گرفته و جایگاه سر مطهر پیامبر است<ref>کامل الزیارات، ص۴۹؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۶۶-۲۶۹.</ref>، لمس منبر و تبرک جستن از آن و تضرع و حاجت‌خواهی کنار آن<ref>اتحاف الزائر، ص۵۰؛ جامع السعادات، ج۳، ص۳۲۱.</ref>، گزاردن دو رکعت نماز و سجده در روضه میان قبر و منبر<ref>الکافی، ج۴، ص۵۶۳؛ کامل الزیارات، ص۵۵؛ تهذیب، ج۶، ص۱۱.</ref>، رفتن به سوی حجره شریف و کشیدن دست بر ضریح و بوسیدن آن و گفتن «السلام علیک یا نبی الله...»<ref>الکافی، ج۴، ص۵۶۳؛ کامل الزیارات، ص۵۵؛ تهذیب، ج۶، ص۱۱.</ref> و زیارت حضرت فاطمه۳ در روضه یا خانه خودش کنار مرقد پیامبر یا قبرستان بقیع.<ref>الکافی، ج۱، ص۴۶۱؛ وسائل الشیعه، ج۱۰، ص۲۸۷-۲۸۹.</ref> نیز مستحب است زائر به روضه، میان قبر مطهر ومنبر، رود و دو رکعت نماز بگزارد و سجده شکر به جا آورد. سپس به سمت حجره شریف رود و دست بر ضریح کشد و آن را ببوسد و گوید: «السلام علیک یا نبی الله...».<ref>الکافی، ج۴، ص۵۶۳؛ کامل الزیارات، ص۵۵-۵۶؛ تهذیب، ج۶، ص۱۱.</ref> | ||
همچنین پرهیز از بلند‌کردن صدا هنگام خواندن زیارت و نیز دوری از سخن بیهوده و گفت‌وگوهای دنیایی سفارش شده است.<ref>اتحاف الزائر، ص۴۶.</ref> توصیه به آهسته سخن گفتن، از مظاهر آرامش و وقار در مسجد نبوی است که به آیه ۲ حجرات/۴۹ مستند است: {یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَرفَعُوا أَصوَاتَکم فَوقَ صَوتِ النَّبِی وَلا تَجهَرُوا لَهُ بِالقَوْلِ کجَهرِ بَعضِکم لِبَعضٍ أَن تَحبَطَ أَعمَالُکم وَأَنتُم لا تَشعُرُونَ}.<ref>اتحاف الزائر، ص۱۰۹.</ref> آهسته سخن گفتن چنان‌که در زمان زندگی ایشان برای حفظ حرمت توصیه شده، در حرم ایشان نیز مطلوب است.<ref>اتحاف الزائر، ص۱۱۵-۱۱۶؛ بحار الانوار، ج۳۱، ص۸۸.</ref> | همچنین پرهیز از بلند‌کردن صدا هنگام خواندن زیارت و نیز دوری از سخن بیهوده و گفت‌وگوهای دنیایی سفارش شده است.<ref>اتحاف الزائر، ص۴۶.</ref> توصیه به آهسته سخن گفتن، از مظاهر آرامش و وقار در مسجد نبوی است که به آیه ۲ حجرات/۴۹ مستند است: {یا أَیهَا الَّذِینَ آمَنُوا لا تَرفَعُوا أَصوَاتَکم فَوقَ صَوتِ النَّبِی وَلا تَجهَرُوا لَهُ بِالقَوْلِ کجَهرِ بَعضِکم لِبَعضٍ أَن تَحبَطَ أَعمَالُکم وَأَنتُم لا تَشعُرُونَ}.<ref>اتحاف الزائر، ص۱۰۹.</ref> آهسته سخن گفتن چنان‌که در زمان زندگی ایشان برای حفظ حرمت توصیه شده، در حرم ایشان نیز مطلوب است.<ref>اتحاف الزائر، ص۱۱۵-۱۱۶؛ بحار الانوار، ج۳۱، ص۸۸.</ref> | ||
| خط ۱۰۴: | خط ۱۱۱: | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
* اتحاف الزائر: ابن عساکر (م.۶۸۶ق.)، به کوشش شکری، بیروت،دار الارقم | {{منابع}} | ||
* الاحتجاج: ابومنصور الطبرسی (م.۵۲۰ق.)، به کوشش سید محمد باقر،دار النعمان، ۱۳۸۶ق | * '''اتحاف الزائر''': ابن عساکر (م.۶۸۶ق.)، به کوشش شکری، بیروت،دار الارقم | ||
* احیاء علوم الدین: الغزالی (م.۵۰۵ق.)، بیروت،دار الکتب العربی | * '''الاحتجاج''': ابومنصور الطبرسی (م.۵۲۰ق.)، به کوشش سید محمد باقر،دار النعمان، ۱۳۸۶ق | ||
* اعمال الحرمین: علی بن منصور المرهون،دار الهدی، ۱۴۲۲ق | * '''احیاء علوم الدین''': الغزالی (م.۵۰۵ق.)، بیروت،دار الکتب العربی | ||
* الاقتصاد الهادی: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش حسن سعید، تهران، مکتبة جامع چهل ستون، ۱۴۰۰ق | * '''اعمال الحرمین''': علی بن منصور المرهون،دار الهدی، ۱۴۲۲ق | ||
* بحار الانوار: المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق | * '''الاقتصاد الهادی''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش حسن سعید، تهران، مکتبة جامع چهل ستون، ۱۴۰۰ق | ||
* البحر الرائق: ابونجیم المصری (م.۹۷۰ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق | * '''بحار الانوار''': المجلسی (م.۱۱۱۰ق.)، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق | ||
* بحرالعلوم: السمرقندی (م.۳۷۵ق.)، به کوشش محمود مطرجی، بیروت،دار الفکر | * '''البحر الرائق''': ابونجیم المصری (م.۹۷۰ق.)، به کوشش زکریا عمیرات، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق | ||
* تاریخ المدینة المنوره: ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم،دار الفکر، ۱۴۱۰ق | * '''بحرالعلوم''': السمرقندی (م.۳۷۵ق.)، به کوشش محمود مطرجی، بیروت،دار الفکر | ||
* تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق | * '''تاریخ المدینة المنوره''': ابن شبّة النمیری (م.۲۶۲ق.)، به کوشش شلتوت، قم،دار الفکر، ۱۴۱۰ق | ||
* تذکرة الفقهاء: العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، آل البیت:، قم، ۱۴۱۴ق | * '''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، به کوشش بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق | ||
* تهذیب الاحکام: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش | * '''تذکرة الفقهاء''': العلامة الحلی (م.۷۲۶ق.)، آل البیت:، قم، ۱۴۱۴ق | ||
* الثمر الدانی: الآبی الازهری (م.۱۳۳۰ق.)، بیروت، المکتبة الثقافیه | * '''تهذیب الاحکام''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش موسوی و آخوندی، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش | ||
* جامع احادیث الشیعه: اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۹۹ق | * '''الثمر الدانی''': الآبی الازهری (م.۱۳۳۰ق.)، بیروت، المکتبة الثقافیه | ||
* جامع السعادات: محمد مهدی النراقی (م.۱۲۰۹ق.)، به کوشش کلانتر، نجف،دار النعمان | * '''جامع احادیث الشیعه''': اسماعیل معزی ملایری، قم، المطبعة العلمیه، ۱۳۹۹ق | ||
* جامع المقاصد: الکرکی (م.۹۴۰ق.)، آل البیت:، قم، ۱۴۱۱ق | * '''جامع السعادات''': محمد مهدی النراقی (م.۱۲۰۹ق.)، به کوشش کلانتر، نجف،دار النعمان | ||
* جامع عباسی: العاملی البهائی (م.۱۰۳۱ق.)، تهران، مؤسسه فراهانی | * '''جامع المقاصد''': الکرکی (م.۹۴۰ق.)، آل البیت:، قم، ۱۴۱۱ق | ||
* الجامع للشرایع: یحیی بن سعید الحلی (م.۶۹۰ق.)، به کوشش گروهی از فضلاء، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق | * '''جامع عباسی''': العاملی البهائی (م.۱۰۳۱ق.)، تهران، مؤسسه فراهانی | ||
* جمهرة اللغه: ابن درید (م.۳۲۱ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت،دار العلم للملایین، ۱۹۸۷م | * '''الجامع للشرایع''': یحیی بن سعید الحلی (م.۶۹۰ق.)، به کوشش گروهی از فضلاء، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق | ||
* جواهر الکلام: النجفی (م.۱۲۶۶ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت،دار احیاء التراث العربی | * '''جمهرة اللغه''': ابن درید (م.۳۲۱ق.)، به کوشش رمزی بعلبکی، بیروت،دار العلم للملایین، ۱۹۸۷م | ||
* الحج و العمرة فی الکتاب و السنه: ری شهری، قم،دار الحدیث، ۱۳۷۶ش | * '''جواهر الکلام''': النجفی (م.۱۲۶۶ق.)، به کوشش قوچانی و دیگران، بیروت،دار احیاء التراث العربی | ||
* الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م.۱۱۸۶ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش | * '''الحج و العمرة فی الکتاب و السنه''': ری شهری، قم،دار الحدیث، ۱۳۷۶ش | ||
* الخرائج والجرائح: الراوندی (م.۵۷۳ق.)، قم، مؤسسة الامام المهدی[ | * '''الحدائق الناضره''': یوسف البحرانی (م.۱۱۸۶ق.)، به کوشش آخوندی، قم، نشر اسلامی، ۱۳۶۳ش | ||
* الدروس الشرعیه: الشهید الاول (م.۷۸۶ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق | * '''الخرائج والجرائح''': الراوندی (م.۵۷۳ق.)، قم، مؤسسة الامام المهدی[ | ||
* الرسائل العشر: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، قم، النشر الاسلامی | * '''الدروس الشرعیه''': الشهید الاول (م.۷۸۶ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۲ق | ||
* سبل الهدی: محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق | * '''الرسائل العشر''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، قم، النشر الاسلامی | ||
* صهبای حج: جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش | * '''سبل الهدی''': محمد بن یوسف الصالحی (م.۹۴۲ق.)، به کوشش عادل احمد و علی محمد، بیروت،دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق | ||
* العین: خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی،دار الهجره، ۱۴۰۹ق. | * '''صهبای حج''': جوادی آملی، قم، اسراء، ۱۳۷۷ش | ||
* غنائم الایام: میرزا ابوالقاسم القمی (م.۱۲۲۱ق.)، به کوشش تبریزیان، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۷ق | * '''العین''': خلیل (م.۱۷۵ق.)، به کوشش المخزومی و السامرائی،دار الهجره، ۱۴۰۹ق. | ||
* فرهنگ فارسی: معین (م.۱۳۵۰ش.)، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵ش | * '''غنائم الایام''': میرزا ابوالقاسم القمی (م.۱۲۲۱ق.)، به کوشش تبریزیان، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۴۱۷ق | ||
* فقه السنه: سید سابق، بیروت،دار الکتاب العربی | * '''فرهنگ فارسی''': معین (م.۱۳۵۰ش.)، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۵ش | ||
* القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً: سعدی ابوجیب، دمشق،دار الفکر، ۱۴۱۹ق | * '''فقه السنه''': سید سابق، بیروت،دار الکتاب العربی | ||
* الکافی: الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش | * '''القاموس الفقهی لغةً و اصطلاحاً''': سعدی ابوجیب، دمشق،دار الفکر، ۱۴۱۹ق | ||
* کامل الزیارات: ابن قولویه القمی (م.۳۶۸ق.)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق | * '''الکافی''': الکلینی (م.۳۲۹ق.)، به کوشش غفاری، تهران،دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۷۵ش | ||
* الکشاف: الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، مصطفی البابی، ۱۳۸۵ق | * '''کامل الزیارات''': ابن قولویه القمی (م.۳۶۸ق.)، به کوشش القیومی، قم، نشر الفقاهه، ۱۴۱۷ق | ||
* کنزالعمال: المتقی الهندی (م.۹۷۵ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق | * '''الکشاف''': الزمخشری (م.۵۳۸ق.)، مصطفی البابی، ۱۳۸۵ق | ||
* لغت نامه: دهخدا (م.۱۳۳۴ش.) و دیگران، تهران، مؤسسه لغتنامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش | * '''کنزالعمال''': المتقی الهندی (م.۹۷۵ق.)، به کوشش صفوة السقاء، بیروت، الرساله، ۱۴۱۳ق | ||
* المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه | * '''لغت نامه''': دهخدا (م.۱۳۳۴ش.) و دیگران، تهران، مؤسسه لغتنامه و دانشگاه تهران، ۱۳۷۳ش | ||
* المبسوط: السرخسی (م.۴۸۳ق.)، بیروت،دار المعرفه، ۱۴۰۶ق | * '''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش بهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه | ||
* المجموع شرح المهذب: النووی (م.۶۷۶ق.)،دار الفکر | * '''المبسوط''': السرخسی (م.۴۸۳ق.)، بیروت،دار المعرفه، ۱۴۰۶ق | ||
* المرشد الی الکتاب المقدس: بیروت،دار الکتاب المقدس ـ مجلس کنائس الشرق الاوسط، ۲۰۰۰م | * '''المجموع شرح المهذب''': النووی (م.۶۷۶ق.)،دار الفکر | ||
* المزار الکبیر: محمد بن المشهدی (م.۶۱۰ق.)، به کوشش القیومی، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق | * '''المرشد الی الکتاب المقدس''': بیروت،دار الکتاب المقدس ـ مجلس کنائس الشرق الاوسط، ۲۰۰۰م | ||
* مستدرک الوسائل: النوری (م.۱۳۲۰ق.)، بیروت، آل البیت:، ۱۴۰۸ق | * '''المزار الکبیر''': محمد بن المشهدی (م.۶۱۰ق.)، به کوشش القیومی، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۹ق | ||
* مستند الشیعه: احمد النراقی (م.۱۲۴۵ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق | * '''مستدرک الوسائل''': النوری (م.۱۳۲۰ق.)، بیروت، آل البیت:، ۱۴۰۸ق | ||
* مصباح المتهجد: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، بیروت، فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق | * '''مستند الشیعه''': احمد النراقی (م.۱۲۴۵ق.)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق | ||
* المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات الخوئی (م.۱۴۱۳ق.)، الخلخالی، قم، مدرسة دارالعلم، ۱۴۱۰ق | * '''مصباح المتهجد''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، بیروت، فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق | ||
* معجم الفاظ الفقه الجعفری: احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق | * '''المعتمد فی شرح المناسک''': محاضرات الخوئی (م.۱۴۱۳ق.)، الخلخالی، قم، مدرسة دارالعلم، ۱۴۱۰ق | ||
* معجم لغة الفقهاء: محمد قلعجی، بیروت،دار النفائس، ۱۴۰۸ق | * '''معجم الفاظ الفقه الجعفری''': احمد فتح‌الله، الدمام، ۱۴۱۵ق | ||
* مغنی المحتاج: محمد الشربینی (م.۹۷۷ق.)، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق | * '''معجم لغة الفقهاء''': محمد قلعجی، بیروت،دار النفائس، ۱۴۰۸ق | ||
* المقنع: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی۷، ۱۴۱۵ق | * '''مغنی المحتاج''': محمد الشربینی (م.۹۷۷ق.)، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق | ||
* المقنعه: المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق | * '''المقنع''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی۷، ۱۴۱۵ق | ||
* من لا یحضره الفقیه: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق | * '''المقنعه''': المفید (م.۴۱۳ق.)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق | ||
* مناسک الحج: السید محمدرضا الگلپایگانی (م.۱۴۱۴ق.)، قم،دار القرآن الکریم، ۱۴۱۳ق | * '''من لا یحضره الفقیه''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، به کوشش غفاری، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۴ق | ||
* الموسوعة الفقهیة المیسره: محمد علی الانصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۵ق | * '''مناسک الحج''': السید محمدرضا الگلپایگانی (م.۱۴۱۴ق.)، قم،دار القرآن الکریم، ۱۴۱۳ق | ||
* المهذب: القاضی ابن البراج (م.۴۸۱ق.)، به کوشش مؤسسة سیدالشهداء۷، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۶ق | * '''الموسوعة الفقهیة المیسره''': محمد علی الانصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۱۵ق | ||
* نزهة الناظر: یحیی بن سعید حلی (م.۶۸۹ق.)، به کوشش حسینی و واعظی، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۶ق | * '''المهذب''': القاضی ابن البراج (م.۴۸۱ق.)، به کوشش مؤسسة سیدالشهداء۷، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۶ق | ||
* النهایه: الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش آغا بزرگ تهرانی، بیروت،دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق | * '''نزهة الناظر''': یحیی بن سعید حلی (م.۶۸۹ق.)، به کوشش حسینی و واعظی، نجف، مطبعة الآداب، ۱۳۸۶ق | ||
* نیل الاوطار: الشوکانی (م.۱۲۵۵ق.)، بیروت،دار الجیل، ۱۹۷۳م | * '''النهایه''': الطوسی (م.۴۶۰ق.)، به کوشش آغا بزرگ تهرانی، بیروت،دار الکتاب العربی، ۱۴۰۰ق | ||
* وسائل الشیعه: الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق | * '''نیل الاوطار''': الشوکانی (م.۱۲۵۵ق.)، بیروت،دار الجیل، ۱۹۷۳م | ||
* الوسیلة الی نیل الفضیله: ابن حمزه (م.۵۶۰ق.)، به کوشش محمد الحسون، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۸ق | * '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (م.۱۱۰۴ق.)، به کوشش ربانی شیرازی، بیروت،دار احیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق | ||
* الهدایه: الصدوق (م.۳۸۱ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی۷، ۱۴۱۸ق. | * '''الوسیلة الی نیل الفضیله''': ابن حمزه (م.۵۶۰ق.)، به کوشش محمد الحسون، قم، مکتبة النجفی، ۱۴۰۸ق | ||
* '''الهدایه''': الصدوق (م.۳۸۱ق.)، قم، مؤسسة الامام الهادی۷، ۱۴۱۸ق. | |||
{{پایان}} | |||
محمود گودرزی | محمود گودرزی | ||