در حال ویرایش آثار اهل بیت(ع) در حرمین


==آثار اهل بیت در مدینه==
منابع تاریخی از آثار فراوان اهل بیت در [[مدینه]] و پیرامون آن یاد کرده‌اند. افزون بر حرم پیامبر اسلام، آرامگاه چهار تن از امامان معصوم، [[امام مجتبی(ع)]] و امام سجاد(ع) و [[امام باقر(ع)]] و امام صادق(ع)<ref>نک: معالم مکة و المدینه، ص429-433.</ref> در مدینه و سمت غرب [[بقیع]]<ref>رسائل فی تاریخ المدینه، ص11؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص60-62.</ref> در شرق [[مسجدالنبی]]<ref>التاریخ الامین، ص356.</ref> قرار گرفته است. سفرنامه‌ها از وجود گنبد و ضریحی چوبی برای ایشان در بقیع یاد کرده‌اند<ref>نک: پنجاه سفرنامه، ج2، ص441، 587؛ ج3، ص99، 440-441، 476، 590-591.</ref> که در حدود سال 1344ق. ویران شد.<ref>کشف الارتیاب، ص55، 287.</ref> در سخنی غیر مشهور آمده که بدن امام علی(ع)<ref>تاریخ بغداد، ج1، ص148؛ البدایة و النهایه، ج7، ص329-330؛ ج8، ص14؛ وفاء الوفاء، ج3، ص95.</ref> و نیز سر [[امام حسین(ع)]]<ref>الطبقات، ج5، ص184؛ وفاء الوفاء، ج3، ص95.</ref> در بقیع دفن شده است.

قبر حضرت فاطمه(س) در مدینه قرار دارد؛ اما در تعیین محل دقیق آن اختلاف نظر است و آن را در بقیع<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص105-107؛ وفاء الوفاء، ج3، ص89.</ref> یا روضه میان منبر و قبر پیامبر(ص)<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص107؛ من لا یحضره الفقیه، ج2، ص572؛ آثار اسلامی، ص219، 340.</ref> دانسته‌اند. خانه پیامبر(ص) که در آغاز سمت چپ [[قبله]] و همراه با مسجد ایشان در یک حیاط قرار داشت و یک در از آن به مسجد باز می‌شد، به تدریج از فضای مسجد جدا گشت و اتاق‌های کوچکی ویژه همسران پیامبر(ص) ساخته شد. از دوران [[بنی‌امیه]]، خانه پیامبر(ص) و خانه‌های پیرامون رفته رفته به مسجد اضافه گشتند.<ref>الطبقات، ج1، ص387-388؛ معالم مکة و المدینه، ص326.</ref>
===خانه‌های اهل بیت===
خانه امام علی(ع) و حضرت فاطمه(س) پشت حجره پیامبر، در شرق مسجد و حجره [[عایشه]] قرار داشت و دارای محراب<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص59.</ref> و نیز دری به سوی غرب در داخل مسجد بود.<ref>نک: وفاء الوفاء، ج2، ص63-67.</ref> در دیوار آن، روزنه‌ای به خانه پیامبر(ص) باز شده بود که ایشان از آن‌جا با اهل بیت سخن می‌گفت و از حال آنان آگاه می‌شد. پس از چندی این روزنه به خواسته فاطمه(س) مسدود گشت.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص57.</ref> به گفته برخی، روزنه یاد شده مکانی است که پیامبر(ص) مدتی در پی نزول [[آیه تطهیر]]، آن را تلاوت و اهل بیت را برای نماز فرامی‌خواند.<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص203.</ref> [[بیت الاحزان]] یا [[مسجد فاطمه(س)]]<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص94؛ تاریخ الخمیس، ج2، ص176.</ref> که به دست علی(ع) و بر پایه سخن مشهور در بقیع و سمت شمال قبرهای امامان شیعه،<ref>وفاء الوفاء، ج3، ص101-102؛ التاریخ الامین، ص343، 396-397؛ تخریب و بازسازی بقیع، ص39؛ قس: الخصال، ج1، ص273.</ref> ساخته شد و محل عزاداری حضرت زهرا(س) در پی رحلت پیامبر(ص) به شمار می‌رفت، به سال 1344ق. در دوران [[آل سعود]] ویران گشت.<ref>تخریب و بازسازی بقیع، ص41، 52.</ref>

خانه‌های امام سجاد(ع) و امام صادق(ع) در فضای سنگفرش شده امروزی میان درِ اصلی بقیع و حرم رسول خدا(ص) قرار داشت که در فاصله سال‌های 1360-1366ق. ویران و به محل عبور زائران تبدیل گشت.<ref>آثار اسلامی، ص410-411؛ گل‌واژه‌های حج و عمره، ص489؛ نک: معالم مکة و المدینه، ص404-405.</ref> شماری از منابع شیعی نماز خواندن در دو خانه یاد شده را مستحب دانسته‌اند.<ref>المزار الکبیر، ص102؛ بحار الانوار، ج97، ص225.</ref> به گفته برخی، تا سده نهم ق. که شیخ حرم نبوی، شجاعی شاهین جمالی، در محل خانه امام صادق(ع) خانه‌ای برای خود ساخت، اثر محراب خانه امام در آن باقی بود.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص246؛ نک: آثار المدینه، ص32؛ تاریخ معالم المدینه، ص170.</ref> برخی نیز از منزلی متعلق به [[امام رضا(ع)]] در خاخ، نزدیک [[حمراء‌الاسد]] در مدینه یاد کرده‌اند.<ref>معجم البلدان، ج2، ص335.</ref>
===مساجد مربوط به اهل بیت===
منابع از مساجدی در مدینه یاد کرده‌اند که با رویدادهایی در آغاز اسلام و یک یا چند تن از اهل بیت ارتباط دارند: [[مسجد مباهله]] در شرق حرم پیامبر<ref>معالم مکة و المدینه، ص369-370؛ التاریخ الامین، ص343.</ref>؛ [[مسجد فضیخ]] (رد الشمس) در جنوب شرقی مدینه و حدود یک کیلومتری شرق [[مسجد قبا]]<ref>المدینة المنورة معالم و احداث، ص64؛ آثار اسلامی، ص325-329.</ref> ه به باور شیعه، محل رد الشمس برای علی(ع) بوده است<ref>التاریخ الامین، ص386-387؛ معالم مکة و المدینه، ص395-396؛ نک: وفاء الوفاء، ج3، ص32-33.</ref>؛ [[مسجد غدیر خم]] در مسیر حاجیان نزدیک [[جحفه]]<ref>الکافی، ج4، ص566-567؛ ذکری، ج3، ص117-118؛ وفاء الوفاء، ج3، ص170-171.</ref>؛ [[مسجد امام علی(ع)]] در [[‌دارالشفا]] که بر پایه روایتی، ایشان در آن‌جا [[نماز عید]] خواند<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص259-260؛ وفاء الوفاء، ج3، ص43-44.</ref> و در پی گسترش و بازسازی به سال 1411ق. امروزه کنار خیابان و سمت چپ کسی قرار می‌گیرد که از جنوب غربی صحن مسجدالنبی بیرون می‌رود.<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص259-260؛ قس: وفاء الوفاء، ج3، ص43-44؛ معالم مکة و المدینه، ص347، 357.</ref>

افزون بر این، برخی آثار موجود در مسجدالنبی به طور ویژه با یکی از اهل بیت ارتباط یافته است. [[محراب فاطمه(س)]] در جنوب [[محراب تهجد]] و درون مقصوره حرم و متصل به ستونی کنار [[صندوق حضرت زهرا(س)]] قرار دارد.<ref>معالم مکة و المدینه، ص292؛ المدینة المنورة معالم و احداث، ص24، 27.</ref> در قسمت شرقی حرم و در سمت حجره نبوی نیز دری است به نام [[باب السیدة الزهراء]] که محل ورود و خروج خادمان است.<ref>رسائل فی تاریخ المدینه، ص6؛ المدینة المنورة معالم و احداث، ص34.</ref>

برخی دری را که سمت [[باب جبرئیل]] به عنوان در خانه فاطمه مشهور است، همان دری می‌دانند که به سوی کوچه باز می‌شده است.<ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص203.</ref> در همان سمت، دری است موسوم به باب علی(ع) که به سبب نزدیکی به خانه علی(ع) بدین نام خوانده شده است.<ref>اخبار المدینه، ص105.</ref> این در ضمن بازسازی دیوار شرقی برداشته شد<ref>اخبار المدینه، ص105.</ref>؛ اما به سال 1413ق. دری به همین نام ساختند.<ref>التعریف بتاریخ، ص433.</ref> [[استوانه حرس|استوانه حَرس]] یا استوانة علی بن ابی طالب(ع) نیز جایگاه عبادت علی(ع) بود و ایشان کنار آن می‌نشست و از پیامبر نگهبانی می‌کرد.<ref>وفاء الوفاء، ج2، ص45؛ معالم مکة و المدینه، ص292؛ مدینه‌شناسی، ج1، ص180.</ref>

منابع تاریخی از آبادی‌ها، باغ‌ها، چشمه‌ها و چاه‌هایی متعلق به اهل بیت: یاد کرده‌اند؛ از جمله [[باغ فدک]] که در 130 کیلومتری شمال مدینه قرار دارد.<ref>معالم مکة و المدینه، ص485.</ref>

به باور [[شیعه]]، این باغ از سوی پیامبر(ص) به حضرت فاطمه(س) بخشیده شد<ref>الکافی، ج1، ص543؛ الاختصاص، ص183-185؛ بحار الانوار، ج21، ص22.</ref> و در پی فوت پیامبر(ص)، کشمکش تاریخی میان ایشان و [[خلیفه اول]] بر سر آن درگرفت.<ref>نک: تاریخ المدینه، ج1، ص193-217؛ وفاء الوفاء، ج3، ص155-159.</ref>
===صدقات اهل بیت در مدینه===
برخی از چشمه‌ای به نام [[عین فاطمه]] نزدیک [[زباله|زَباله]] یاد کرده‌اند که آجر مسجد پیامبر در آن‌جا ساخته می‌شد.<ref>وفاء الوفاء، ج1، ص132؛ ج4، ص122.</ref> [[قریه ام العیال|قریه‌ ام العِیال]] در جنوب شرقی مدینه و در مسیر مکه را نیز صدقه فاطمه دانسته‌اند.<ref>معجم البلدان، ج1، ص254؛ وفاء الوفاء، ج4، ص15؛ حجاز در صدر اسلام، ص106.</ref> مهم‌ترین املاک و صدقات امام علی(ع) در [[ینبع]] قرار داشت<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-224؛ معجم ما استعجم، ج1، ص262؛ نک: الکافی، ج7، ص49.</ref> و بیشتر شامل چشمه‌هایی بود که آن‌ها را وقف نمود. مجموعه چشمه‌های موسوم به «[[بغیبغه|بُغَیبِغه]]» و نیز «[[عین ابونیزر]]» از آن شمار هستند<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-222؛ وفاء الوفاء، ج4، ص30-31؛ حجاز در صدر اسلام، ص98-99.</ref> که آن‌ها را برای فقیران مدینه و در راه ماندگان وقف کرد و به حسنین(ع) اجازه داد هر گونه صلاح می‌دانند در آن تصرف کنند.<ref>معجم البلدان، ج4، ص176.</ref> بعدها امام حسین(ع) اولی را به [[عبدالله بن جعفر بن ابی طالب]] بخشید.<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص221-222؛ وفاء الوفاء، ج4، ص30-31؛ حجاز در صدر اسلام، ص99.</ref> [[آبار علی]] نخلستانی با مجموعه‌ای از چاه‌ها در جنوب مدینه قرار دارد<ref>عمدة القاری، ج25، ص62؛ البحر الرائق، ج2، ص555.</ref> که برخی معتقدند امام علی(ع) آن‌ها را حفر کرده است.<ref>اعانة الطالبین، ج2، ص341؛ نک: چهارده نور پاک، ج12، ص1671-1672.</ref>

از املاک و چشمه‌هایی متعلق به امام علی(ع) در مناطق دیگر از جمله [[عین موات]] و [[عین ناقه]] در [[وادی القری]]، باغی به نام «[[فقیرین|فُقَیرین]]» در منطقه عالیه،<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص223-229؛ وفاء الوفاء، ج3، ص153.</ref> [[بئر قیس]] و [[بئر شجره|شجره]]،<ref>فتوح البلدان، ص23؛ حجاز در صدر اسلام، ص351.</ref> صدقه [[وادی ترعه]] میان مدینه و [[خیبر]]<ref>تاریخ المدینه، ج1، ص225-226.</ref> و [[چشمه سویقه|چشمه سُوَیقه]] نزدیک [[سیاله|سَیاله]]<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص95-96؛ حجاز در صدر اسلام، ص198.</ref> نیز یاد کرده‌اند.

به گفته برخی، [[حفیاء]] از زمین‌های وقفی امام حسن(ع)<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص61.</ref> و [[مرتج]] از زمین‌های نزدیک مدینه متعلق به ایشان بوده است.<ref>وفاء الوفاء، ج4، ص144.</ref> همچنین چشمه [[یحنس|یحَنِّس]] در مدینه را از اموال امام حسین(ع) دانسته‌اند که بعدها امام سجاد(ع) آن را برای ‌گزاردن دَین پدر، به [[ولید بن عتبه]] فروخت.<ref>معجم البلدان، ج4، ص180.</ref> منابع تاریخی از صدقاتی دیگر نیز برای اهل بیت یاد کرده‌اند.<ref>نک: حجاز در صدر اسلام، ص348-357.</ref>