در حال ویرایش استطاعت

{{در دست ویرایش|ماه=[[آذر]]|روز=[[۲]]|سال=[[۱۳۹۸]]|کاربر=Kamran  }}

استطاعت از ريشه «ط ـ و ـ ع» و در لغت به معناي توانايي، قدرت و تمکن<ref>لسان العرب، ج8، ص242؛ تاج العروس، ج11، ص329، «طوع»؛ لغت‌نامه، ج2، ص2154، «استطاعه».</ref> و به تعبير دقيق‌تر، فراهم بودن زمينه‌هاي توانايي انسان براي انجام دادن کاري است.<ref>مفردات، ص530؛ تاج العروس، ج11، ص329، «طوع».</ref> در اصطلاح فقهي، استطاعت به معناي توانايي انجام دادن واجبات يا تکاليف به کار می‌رود.<ref>معجم لغة الفقهاء، ص62؛ فرهنگ فقه، ج1، ص428.</ref> مقصود از استطاعت در باب حج، مفهومي خاص‌تر يعني توانايي حج ‌‌گزاردن بر پايه ضوابط و احکام شرعي مانند داشتن توشه و وسيله سفر است<ref>نک: مواهب الجليل، ج30، ص457؛ الحدائق، ج14، ص186؛ حاشية الدسوقي، ج2، ص6.</ref>  

استطاعت بر دو‌گونه است: بالنفس و بالغير. مقصود از بالنفس آن است که شخص با توانايي خود و بدون ياري گرفتن از ديگران حج بگزارد و بالغير آن است که شخص ناتوان و پير که توان مالي دارد، ديگري را اجير کند تا به جاي او حج را ادا نمايد.<ref>نک: فتح الباري، ج4، ص59.</ref>  

استطاعت شرعي در حج چهار جزء يا عنصر دارد: مالي، امنيتي يا طريقي، بدني، و زماني.<ref>مستند الشيعه، ج11، ص24-65؛ الفقه الاسلامي، ج3، ص2083.</ref> تعبير استطاعت در حج برگرفته از آيه 97 آل عمران/3 است.

به باور مشهور فقيهان امامي<ref>جواهر الکلام، ج17، ص251؛ العروة الوثقي، ج4، ص362-396.</ref> و بسياري از فقيهان اهل سنت<ref>المغني، ج3، ص169-173؛ المجموع، ج7، ‌ص63-71.</ref> حج تنها بر مستطیع واجب است که شرایط خاصی دارد. بر اين اساس گفته‌اند: اگر کسي بدون استطاعت و با تکلف حج بگزارد، حج او صحيح است؛ اما از [[حجة الاسلام|حَجَّة الاسلام]] کفايت نمي‌نمايد و وجوب را از دوش وي برنمي‌دارد.<ref>جامع المقاصد، ج3، ص131؛ الحدائق، ج14، ص139.</ref>  

در برابر، شماري از فقيهان امامي و اهل سنت برآنند که استطاعت شرعي در وجوب حج شرط نيست و اگر کسي توان حج ‌‌گزاردن حتي با پاي پياده يا با طلب کردن هزينه حج از ديگران را داشته باشد، نيز حج بر او واجب است.<ref>المغني، ج3، ص167؛ مدارک الاحکام، ج7، ص37.</ref>  

برخي ديگر گفته‌اند: مقصود از استطاعت در حج، توانايي براي اداي مناسک حج، يعني استطاعت عقلي است، نه استطاعت شرعي به معناي خاص.<ref>الحدائق، ج14، ص82 .</ref>برخي از فقيهان اهل سنت براي صحت و حتي استحباب حج با تکلف استدلال کرده‌اند<ref>المغني، ج3، ص170.</ref> <ref>کشاف القناع، ج2، ص451.</ref> برخي از فقيهان در حج واجب شده با نذر و نيز [[حج مستقر]]، جز در موارد خاص، استطاعت را شرط ندانسته‌اند.

در صورتي حج بر مکلف واجب است که وي توانايي مالي به جا آوردن حج و عمره را داشته باشد.<ref>قواعد الاحکام، ج1، ص403؛ العروة الوثقي، ج4، ص363؛ الفقه الاسلامي، ج3، ص2083.</ref> توانايي مالي با فراهم شدن اين موارد تحقق مي‌يابد:  

'''توشه سفر (زاد):''' مقصود از توشه سفر، نيازهاي حج‌گزار در طول سفر مانند آب، غذا و لباس است.<ref>فتح العزيز، ج7، ص15؛ کتاب الحج، خوئي، ج3، ص41.</ref> به باور فقيهان امامي<ref>الخلاف، ج2، ص246؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص49.</ref>و بسياري از فقيهان اهل سنت<ref>المغني، ج3، ص169؛ کشاف القناع، ج2، ص499.</ref>داشتن توشه سفر براي تحقق استطاعت و وجوب حج شرط است. در برابر، برخي از فقيهان اهل سنت از جمله مالک و برخي از مالکيان، داشتن توشه سفر را شرط ندانسته‌اند.<ref>تحفة الفقهاء، ج1، ص389؛ مواهب الجليل، ج3، ص448.</ref>  

به باور بسياري از فقيهان امامي، مخارج و توشه سفر بايد درخور شأن حج‌گزار باشد<ref>العروة الوثقي، ج4، ص364؛ تحرير الوسيله، ج1، ص373.</ref> همچنین به باور بيشتر فقيهان، افزون بر هزينه رفتن و اقامت، داشتن هزينه بازگشت از سفر نيز شرط است،<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص53؛ کشاف القناع، ج2، ص449؛ مستند الشيعه، ج11، ص24.</ref>  

فقيهان امامي<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص53؛ جواهر الکلام، ج17، ص253-254.</ref> و بسياري از فقيهان اهل سنت<ref>فتح العزيز، ج7، ص12؛ کشاف القناع، ج2، ص451-452.</ref> برخي از اموال ضروري را از شمول ارزيابي استطاعت مالي اشخاص بيرون دانسته و فروش اين اموال را براي هزينه کردن در راه حج واجب ندانسته‌اند؛ از جمله مسکن، خدمتکار، وسيله سواري، وسايل منزل، لباس‌ها و زيورهاي مناسب، سلاح، و کتاب‌هاي علمي مورد نياز.<ref>کتاب الحج، خوئي، ج1، ص97-98؛ تحرير الوسيله، ج1، ص373-374؛ بدائع الصنائع، ج2، ص122.</ref>  برخي از فقيهان اهل سنت،‌ با این رای مخالفند.<ref>فتح العزيز، ج7، ص13؛ المجموع، ج7، ص70.</ref>

'''وسيله سفر (راحله):''' در تحقق استطاعت مالي، داشتن مرکب و وسيله براي سفر نيز شرط است؛<ref>المبسوط، سرخسي، ج4، ص110؛ جامع المقاصد، ج3، ص126-127؛ روضة الطالبين، ج2، ص277-278.</ref> برخي بر آنند که داشتن وسيله براي کساني که وطن آنان به مکه نزديک است<ref>المجموع، ج7، ص90؛ العروة الوثقي، ج4، ص363.</ref>وحتي براي ساکنان مکه<ref>حاشية رد المحتار، ج2، ص506؛ العروة الوثقي، ج4، ص364.</ref>نيز شرط است. اندکي از فقيهان امامي<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص51؛ العروة الوثقي، ج4، ص363؛ مستمسک العروه، ج10، ص68.</ref> و برخي از فقيهان اهل سنت<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص122؛ المغني، ج3، ص169.</ref> گفته‌اند: داشتن وسيله فقط شرط استطاعتِ کساني است که به آن نياز دارند، نه آنان که توانايي اداي حج با پاي پياده را داشته باشند. بر پايه سخناني ديگر، داشتن وسيله براي کساني شرط استطاعت است که مسافت ميان وطن آنان تا مکه بسيار<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص51؛ کفاية الاحکام، ج1، ص281.</ref> يا بيش از حد مسافت شرعي نماز شکسته باشد.<ref>المجموع، ج7، ص89؛ المغني، ج3، ص170.</ref>

به باور شماري از فقيهان امامي، مرکب سواري<ref>کفاية الاحکام، ج1، ص282؛ مستند الشيعه، ج11، ص32؛ العروة الوثقي، ج4، ص364.</ref>بايد با شأن حج‌گزار و وضع او متناسب باشد. به باور برخي از فقيهان، امروزه اگر مسافرت به مکه از مکاني دور جز با اتومبيل يا هواپيما ممکن نباشد و اين وسايل در دسترس نباشند، استطاعت حاصل نمي‌شود.<ref>مناسک الحج، گلپايگاني، ص16.</ref>

'''رجوع به کفايت:''' به باور برخي از فقيهان امامي،<ref>مختلف الشيعه، ج4، ص5؛ مستند الشيعه، ج11، ص37.</ref> داشتن هزينه زندگي يا حرفه يا کسب و کار مناسب پس از بازگشت از سفر حج نيز از شرايط استطاعت مالي است. برخي از فقيهان اهل سنت نيز داشتن هزينه زندگي تا يک ماه پس از بازگشت را شرط حصول استطاعت شمرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسي، ج4، ص163.</ref>در برابر، شماري از فقيهان امامي<ref>المعتبر، ج2، ص756؛ مختلف الشيعه، ج4، ص5؛ جواهر الکلام، ج17، ص309.</ref> اين شرط را نمي‌پذيرند. بيشتر فقيهان اهل سنت نيز چنين شرطي را در آثار خود نياورده‌اند.  

'''داشتن نفقه خانواده و عيال:''' شرط ديگر استطاعت مالي، به باور فقيهان امامي<ref>تذکرة الفقهاء، ج7، ص53؛ الحدائق، ج14، ص123.</ref> و اهل سنت<ref>المبسوط، سرخسي، ج4، ص163؛ فتح العزيز، ج7، ص12؛ کشاف القناع، ج2، ص451.</ref> داشتن نفقه خانواده و ديگر کساني است که هزينه زندگي آنان بر عهده حج‌گزار است.  

=== استطاعت بذلی ===

در صورتي که هزينه حج را ديگري بپردازد، به باور فقيهان امامي و شماري از اهل سنت، استطاعت حاصل و حج واجب مي‌گردد.<ref>الخلاف، ج2، ص251؛ تذکرة الفقهاء، ج7، ص61؛ المغني، ج3، ص170.</ref> در برابر، بيشتر فقيهان اهل سنت، بذل هزينه حج را مايه استطاعت و وجوب حج نشمرده‌اند.<ref>بدائع الصنائع، ج2، ص122؛ المغني، ج3، ص170؛ فتح العزيز، ج7، ص45.</ref>

{{پانویس}}

[[رده:مقاله‌های در دست ویرایش]]