در حال ویرایش استمناء

{{در دست ویرایش|ماه=[[اردیبهشت]]|روز=[[۲۶]]|سال=[[۱۴۰۰]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}

'''استمناء''' ارضای جنسی بدون انجام [[آمیزش]]، و از [[محرمات احرام]] است.

== مفهوم‌شناسی ==
استمناء در اصطلاح فقه، در نظر بیشتر فقیهان شیعه<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۴۷۷؛ مدارک الاحکام، ج۶، ص۶۱؛ ریاض المسائل، ج۵، ص۳۱۲.</ref> و اهل سنت<ref>مغنی المحتاج، ج۱، ص۴۳۰؛ حاشیه رد المحتار، ج۲، ص۴۳۹</ref> به معنای هرگونه التذاذ جنسی با انجام عملی غیر از آمیزش (چه بدون شریک جنسی و یا با او است) که که به قصد خروج منی انجام شود؛ مانند دست کشیدن بر آلت، بوسیدن و لمس بدن همسر و خیال‌پردازی جنسی.<ref>الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸؛ صراط النجاه، تبریزی، ج۷، ص۱۰۵؛ الف مسئله فی بلاد الغرب، ص۲۶۰</ref> در برابر، برخی فقیهان شیعه استمناء را به معنای خارج کردن منی از خود تنها به وسیله دست (کشیدن بر آلت) دانسته‌اند.<ref>المختصر النافع، ص۱۰۷؛ الجامع للشرائع، ص۱۸۸؛ نک: جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۶۷.</ref> 

خود ارضایی بدین معنا است که مرد یا زن به تنهایی و بدون داشتن شریک جنسی، خود را به اوج شهوت جنسی ـ که معمولاً برای مرد همراه با خارج شدن منی است ـ برساند. بنا بر تعریف مشهور فقیهان، مفهوم استمناء گسترده‌تر از خودارضایی در اصطلاح عرف است. 

== حرام بودن ==
در منابع حدیثی امامیه و اهل سنت خود ارضایی ـ بدون مشارکت همسر ـ از گناهان بزرگ به شمار آمده و به شدت از آن نهی شده است،<ref>الخصال، ص۱۰۶؛ شعب الایمان، ج۴، ص۳۷۸</ref> بطوریکه در برخی احادیث از آن به منزله زنا یاد شده است.<ref>الکافی، ج۵، ص۵۴۱</ref> امام صادق ۷ می‌فرمایند: «اگر بدانم کسی خود ارضایی می‌کند همراه با او غذا نخواهم خورد».<ref>وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۳۶۴</ref>

در جوامع فقهی از خود ارضایی در ابوابی مانند صوم،<ref>المجموع، ج۶، ص۳۲۱، ۳۴۲؛ ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۹۶</ref> اعتکاف،<ref>تذکره الفقهاء، ج۶، ص۲۵۷؛ حواشی الشروانی، ج۳، ص۴۶۸</ref> حج<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۰۳؛ فتح العزیز، ج۷، ص۴۸۱</ref> و حدود و تعزیرات<ref>المهذب، ج۲، ص۵۳۴؛ الدر المختار، ج۴، ص۱۹۲</ref> بحث شده است. فقیهان امامی<ref>الخلاف، ج۲، ص۲۳۸؛ ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۹۶</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۶، ص۳۲۱، ۳۴۲، ۵۲۶؛ المغنی، ج۳، ص۴۸؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۱۶.</ref> خود ارضایی در روزه و اعتکاف را موجب بطلان آنها می‌دانند.

عموم فقهای امامی،<ref>المبسوط، الطوسی، ج۸، ص۲۳۸؛ تحریر الاحکام، ج۳، ص۵۲۹؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۴۷، ۶۴۸</ref> شافعی<ref>الام، ج۵، ص۱۰۱–۱۰۲؛ المجموع، ج۷، ص۲۹۲ و ج۱۶، ص۴۲۱</ref> و مالکی<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ شرح مختصر خلیل، ج۲، ص۳۵۸</ref> معتقدند خود ارضایی ـ بدون همراهی شریک جنسی حلال ـ مطلقاً حرام است. دلائل آنان عبارت است از:

۱) آیات شریفه سوره مومنون؛ ۷–۵؛ و سوره معارج؛ ۲۳ و ۳۱–۲۹. (وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ إِلاَّ عَلَی أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغَی وَرَاء ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العَادُونَ) که هر نوع التذاذ جنسی غیر از همسر و کنیز را ممنوع فرموده است.

۲) احادیث حاکی از نهی و مذمت عمل خود ارضایی بدون همراهی شریک جنسی حلال.<ref>الخصال، ص۱۰۶؛ شعب الایمان، ج۴، ص۳۷۸؛ الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۲۴۶</ref>

حنفیان<ref>البحر الرائق، ج۲، ص۴۷۵، الدر المختار، ج۲، ص۴۳۸؛ حاشیه رد المحتار، ج۴، ص۱۹۲</ref> و حنبلیان<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۱۰، ص۳۶۳؛ کشاف القناع، ج۶، ص۱۵۹</ref> هرچند قائل به حرمت آن بوده، ولی در مواردی مانند ترس از ارتکاب زنا یا تسکین شدّت شهوت جنسی آن را جائز می‌دانند. عموم فقهای امامی<ref>صراط النجاه، تبریزی، ج۶، ص۴۹ و ج۷، ص۱۰۰–۱۰۴؛ الفتاوی المیسره، ص۴۳۱.</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۲۰، ص۳۳؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ کشاف القناع، ج۶، ص۱۵۹</ref> تفاوتی در حرمت خود ارضایی برای مرد و زن قائل نبوده و خود ارضایی زن را نیز حرام دانسته‌اند. احمد بن حنبل امام حنبلیها و ابن حزم‌اندلسی و برخی دیگر از اهل سنت استمناء را مطلقاً جائز دانسته‌اند.<ref>المحلی، ج۱۱، ص۳۹۲، ۳۹۳؛ البحرالمحیط، ج۶، ص۳۶۷؛ روح المعانی، ج۱۸، ص۱۰.</ref> معدودی از امامیان معاصر خود ارضایی زن را ـ به دلیل انکار خروج منی از وی در اوج لذت جنسی- بطور مطلق و خود ارضایی مرد را در صورت ترس از ایجاد مریضی یا درد جائز دانسته‌اند، که فتوای آنان مورد نقد و مناقشه دیگر فقهای امامی واقع شده است.<ref>نک: مأساه الزهراء علیها السلام، ج۵، ص۱۱۲–۱۲۶؛ نک: لهذا کانت المواجهه، ص۱۲۱، ۱۲۲</ref>

امامیان<ref>المهذب، ج۲، ص۵۳۴؛ مجمع الفائده، ج۱۳، ص۳۶۰؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۴۸، ۶۴۹</ref> و اهل سنت<ref>الدر المختار، ج۴، ص۱۹۲؛ مواهب الجلیل، ج۸، ص۴۳۶</ref> به استناد ادله ای از جمله احادیث<ref>الکافی، ج۷، ص۲۶۵؛ الاستبصار، ج۴، ص۲۲۶</ref> معتقدند در صورت ثبوت استمناء (با شهادت دو عادل یا اقرار فرد استمناء کننده)<ref>تحریر الاحکام، ج۵، ص۳۴۰؛ اللمعه الدمشقیه، ص۲۴۶؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۴۹</ref> امام یا حاکم شرع می‌تواند انجام دهنده آن را تعزیر کند؛ یعنی بر اساس صلاح دید خود، او را ادب و تنبیه کند.

به نظر فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۲۷؛ مستند الشیعه، ج۲، ص۲۵۱؛ منهاج الصالحین، خویی، ج۱، ص۴۵–۴۶</ref> و اهل سنت<ref>مختصر المزنی، ص۴، ۵؛ تحفه الفقهاء، ج۱، ص۲۷، ۲۸؛ المغنی، ج۱، ص۱۹۷، ۱۹۸.</ref> به استناد احادیث<ref>سنن ابی داود، ج۱، ص۸۸؛ الکافی، ج۳، ص۴۰</ref> اثر وضعی خود ارضایی و انزال منی، جنابت است که باعث وجوب غسل جنابت بر فرد می‌شود.

== در حال احرام ==
الف) حکم خود ارضایی در حال احرام و کفاره آن 

به اجماع فقیهان امامی<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۲۵؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۱۷۸؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۱۴</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۷، ص۲۹۲؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ الدر المختار، ج۲، ص۶۱۰</ref> با توجه به روایات،<ref>المصنّف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۲۰۰؛ الکافی، ج۴، ص۳۷۵، ۳۷۷؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۹۲–۱۹۳.</ref> خود ارضایی از محرّمات احرام است؛ ولی در مورد مقدار کفاره آن در صور گوناگون اختلاف وجود دارد:

۱. خودارضایی با دست و امثال آن: امامیان،<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۰۳؛ السرائر، ج۱، ص۵۵۲؛ مناسک حج، تبریزی، ص۱۰۲.</ref> مالکیان<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ شرح مختصر خلیل، خرشی، ج۲، ص۳۵۸، ۳۶۰؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۶۸.</ref> و حنبلیان<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰.</ref> به استناد احادیث<ref>المصنّف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۲۰۰؛ الکافی، ج۴، ص۳۷۵، ۳۷۷؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۹۲،۱۹۳.</ref> و ادله دیگر<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰؛ شرح مختصر خلیل، ج۲، ص۳۵۸،۳۵۹.</ref> کفّاره خود ارضائی برای احرامگزار را قربانی کردن شتر، ولی شافعیان<ref>فتح العزیز، ج۷، ص۴۸۱؛ الاقناع، ج۱، ص۲۳۹، ۲۴۰؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۲۲</ref> و حنفیان<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۱؛ البحر الرائق، ج۳، ص۲۶.</ref> آن را ذبح گوسفند دانسته‌اند.

۲. خود ارضایی به وسیله نگاه شهوت آلود مداوم (بدون تماس چیزی یا جایی از بدن با آلت): امامیان،<ref>الدروس، ج۱، ص۳۷۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۷؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۳۵۱</ref> مالکیان<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> و حنبلیان<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۹، ۳۳۰؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰</ref> بر آن‌اند که کفاره این مورد نیز، شتر است. امامیان به استناد احادیث، این کفاره را در مورد نگاه به غیر همسر به گونه ترتیبی دانسته‌اند: شخص توانگر، شتر، شخص معمولی، گاو و شخص فقیر، گوسفند باید قربانی کند.<ref>شرایع الاسلام، ج۱، ص۲۲۶؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۶۱؛ المعتمد، ج۴، ص۱۰۴.</ref> حنبلیان نگاه اولی که باعث نزول منی شود را مستلزم کفاره ذبح گوسفند دانسته‌اند؛<ref>کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰.</ref> ولی شافعیان<ref>حواشی الشروانی، ج۴، ص۱۷۴؛ اعانه الطالبین، ج۲، ص۳۶۰</ref> و حنفیان<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۰–۱۲۱؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۹۵</ref> خودارضایی بوسیله نگاه مداوم را موجب کفاره نمی‌دانند. برخی فقهای امامی تحقق انزال در اثر نگاه به مرد یا مردان آمیزش کننده با یکدیگر یا مرد آمیزش کننده با حیوان را موجب کفاره ندانسته‌اند. برخی نگاه به هر دو و برخی نگاه به کسی که عمل آمیزش را انجام می‌دهد را جائز ندانسته‌اند.<ref>المهذب، ج۱، ص۲۲۹؛ کشف اللثام، ج۶، ص۴۵۶؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۹۳</ref>

۳. خود ارضایی به وسیله فکر و خیال پردازی (بدون تماس چیزی یا جایی از بدن با آلت): مالکیان<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> و مشهور امامیان<ref>الدروس، ج۱، ص۳۷۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۷؛ مناسک حج، محشی، ص۲۰۵</ref> این مورد را نیز موجب کفاره دانسته‌اند، البته اینان فکر و خیالی که بی‌اختیار بر انسان چیره شود و موجب خروج منی شود را مستلزم کفاره نمی‌دانند.<ref>منتهی المطلب، ج۱۲، ص۴۳۶؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> بنا بر فقه شافعی،<ref>اعانه الطالبین، ج۲، ص۳۶۰</ref> حنفی،<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۰</ref> حنبلی<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰</ref> و به نظر برخی امامیان<ref>مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵</ref> خود ارضایی بوسیله فکر و خیال پردازی کفاره ای در پی نخواهد داشت. طبق نظر شماری از فقهای امامی شنیدن صدای آمیزش کننده، شنیدن صدای زن یا شنیدن وصف زن اگر– بدون قصد خود ارضایی- موجب بیرون آمدن منی شود، کفاره ای نخواهد داشت.<ref>کشف اللثام، ج۶، ص۴۵۶؛ مستند الشیعه، ج۱۱، ص۳۶۴ و ج۱۳، ص۲۶۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۸</ref> ولی برخی از آنان در این صورت ذبح گوسفند را لازم می‌دانند.<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۰۳</ref> البته قائلان به عدم وجوب کفاره بر آن‌اند کسی که در چنین شرائطی عادت به امناء و خارج شدن منی از خود دارد، در صورت انزال منی، باید کفاره بپردازد.<ref>جامع المقاصد، ج۳، ص۳۵۱؛ کشف اللثام، ج۶، ص۴۵۶</ref>

۴. خود ارضایی ناشی از بوسیدن شهوت آمیز همسر یا غیر او: به نظر فقیهان امامی کفاره آن- به استناد برخی احادیث- نحر شتر<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۷، ۳۳۸؛ رسائل المرتضی، ج۳، ص۷۰.</ref> و به نظر بیشتر فقهای اهل‌سنت ذبح گوسفند است.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۴، ۳۲۸؛ البحر الرائق، ج۳، ص۲۵.</ref>

۵. خود ارضایی در اثر لمس شهوت آلود دیگری: به نظر فقهای امامی<ref>تحریر الاحکام، ج۲، ص۶۲؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۳، ۳۸۹؛ المعتمد، ج۴، ص۱۰۱.</ref> ـ به استناد احادیث ـ و به نظر مشهور فقهای اهل‌سنت<ref>المجموع، ج۲، ص۱۹۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۲۸.</ref> کفاره آن گوسفند است، ولی برخی از اهل سنت کفاره آن را کفاره جماع یعنی شتر دانسته‌اند.<ref>ر. ک. المغنی، ج۳، ص۳۲۲؛ الموسوعه الفقهیه، ج۳، ص۹۵.</ref>

ب) فساد حج یا عمره

فقیهان مالکی<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۱، ۲۴۲؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> خود ارضایی قبل از تحلّل اول و شماری از فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۷؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۵۴؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۲۶۳.</ref> خود ارضایی قبل از وقوف در مشعر را به استناد احادیث<ref>الکافی، ج۴، ص۳۷۶؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۳۲۴</ref> موجب فساد حج و قبل از پایان سعی در عمره موجب فساد عمره دانسته‌اند. در مقابل فقهای شافعی،<ref>المجموع، ج۷، ص۲۹۲؛ الاقناع، ج۱، ص۲۴۰</ref> حنفی،<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۱؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۹۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۶۱۰</ref> حنبلی<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۲–۳۲۳؛ الشرح البیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۱۵، ۳۱۷</ref> و گروهی از فقهای امامی<ref>مجمع الفائده، ج۶، ص۲۷۹ و ج۷، ص۱۲، ۱۳؛ مدارک الاحکام، ج۷، ص۳۱۴ و ج۸، ص۴۱۷، ۴۱۸؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۲۸، ۳۲۹</ref> به دلائلی، از جمله اختصاص فساد حج یا عمره به آمیزش جنسی، ضعف سندی احادیث دال بر فساد حج با خود ارضایی یا حمل آنها بر استحباب، خود ارضایی احرامگزار را موجب فساد حج یا عمره وی نمی‌دانند. شماری دیگر از فقیهان امامی با تفصیل بین مفاد احادیث<ref>الکافی، ج۴، ص۳۷۶؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۳۲۴</ref> بر آن‌اند که اگر استمناء احرامگزار بوسیله مالش دست یا چیز دیگر بر آلت یا ملاعبه با دیگری انجام شود، موجب فساد حج یا عمره است و اگر به وسیله بوسیدن، لمس یا فکر و خیال پردازی انجام شود، موجب فساد نیست.<ref>المعتمد، ج۴، ص۱۱۰–۱۱۱؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۱۴، ۱۱۵</ref> برخی دیگر از فقیهان امامی تنها خود ارضایی ناشی از مالش دست بر آلت را موجب فساد حج یا عمره می‌دانند و دیگر انواع استمناء را موجب فساد حج یا عمره ندانسته‌اند.<ref>الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۳۹۵؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵</ref> به نظر فقهای امامی<ref>منتهی المطلب، ج۱۲، ص۴۳۶؛ المعتمد، ج۴، ص۱۱۰–۱۱۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۱۴–۱۱۵</ref> و مالکی<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> خود ارضایی که به وسیله نگاه ابتدایی انجام شود، موجب فساد حج یا عمره نخواهد بود. شماری از فقهای اهل‌سنت<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۴–۳۲۵؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۶۸؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۲۹۷.</ref> (از جمله برخی مالکیان و حنبلیان) بر آن‌اند که خود ارضایی در اثر بوسیدن دیگری موجب فساد حج یا عمره است. برخی فقهای اهل سنت، خود ارضایی ناشی از لمس شهوت‌آمیز را موجب بطلان حج دانسته‌اند.<ref>ر. ک. الموسوعه الفقهیه، ج۳، ص۷۹.</ref> برخی فقهای امامی بر این نکته تصریح دارند که اگر احرامگزار هنگام احرام قصد انجام خود ارضایی در طول مدت احرام را داشته باشد، احرام وی باطل است.<ref>مناسک الحج، سیستانی، ص۹۳</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* ارشاد الاذهان: العلامة الحلی (م ۷۲۶ق)، تحقیق فارس الحسون، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
* الاستبصار: الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش موسوی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م. ۱۳۱۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
* الاقناع فی حل الفاظ ابی شجاع: محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار المعرفه.
* الفتاوی المیسَّرة: سید علی حسینی سیستانی، دفتر حضرت آیة الله سیستانی، محقق، سید عبد الهادی حکیم، قم، ۱۴۱۷ق.
* الام: الشافعی (م ۲۰۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
* ألف مسألة فی بلاد الغرب: سید صادق حسینی شیرازی، محقق/ مصحح جلال عبد الرزاق معاش، بیروت، دار العلوم، ۱۴۲۸ق.
* البحر الرائق: زین الدین ابن نجیم المصری (م. ۹۷۰ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* البحر المحیط: ابن حیان الاندلسی (م. ۷۵۴ق)، تحقیق عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
* بدایة المجتهد: محمد بن احمد ابن رشد القرطبی (م. ۵۹۵ق)، تحقیق خالد عطار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
* بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق.
* تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق.
* تحفة الفقهاء: علاء الدین السمرقندی (م. ۹–۵۳۵ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
* تذکرة الفقهاء: حسن بن یوسف بن مطهر الحلی (م. ۷۲۶ق)، تحقیق مؤسسه آل البیت، قم، آل البیت، ۱۴۱۵ق.
* تهذیب الاحکام: محمد بن حسن الطوسی (م. ۴۶۰ق)، تحقیق موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* جامع المقاصد فی شرح القواعد: علی بن الحسین عاملی الکرکی (م. ۹۴۰ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
* جامع المقاصد: الکرکی (م. ۹۴۰ق)، قم، آل البیت، ۱۴۰۸ق.
* الجامع للشرائع: یحیی بن سعید الحلی (م. ۶۹۰ق)، تحقیق تحت اشراف جعفر سبحانی، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق.
* جواهر الکلام: النجفی (م. ۱۲۶۶ق)، تحقیق عباس قوچانی؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیه؛ ۱۳۶۵ش.
* حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. ۱۲۳۰ق)، بیروت، احیاء الکتب العربیه.
* حاشیة رد المحتار: ابن عابدین (م. ۱۲۵۲ق)، تحقیق مکتب بحوث والدراسات، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
* الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. ۱۱۸۶ق)، تحقیق آخوندی، قم، النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
* حواشی الشروانی والعبادی: الشروانی (م. ۱۳۰۱ق) و العبادی (م. ۹۹۴ق)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
* الخرائج والجرائح: قطب الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، تحقیق سید محمد باقر الموحد الابطحی، قم، مؤسسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
* الخصال: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
* الخلاف: محمد بن حسن الطوسی (م. ۴۶۰ق)، تحقیق خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق.
* خلفیات کتاب مأساة الزهراء(ع): السید جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیرة، ۱۴۱۸.
* الدر المختار: الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
* الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه: الشهید الاول (م. ۷۸۶ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
* رسائل المرتضی: السید المرتضی (م. ۴۳۶ق)، تحقیق سید احمد حسینی و سید مهدی رجائی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق.
* روح المعانی: الآلوسی (م. ۱۲۷۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
* ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م. ۱۲۳۱ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
* السرائر: ابن ادریس الحلی (م. ۵۹۸ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
* سنن ابی داود: السجستانی (م. ۲۷۵ق)، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
* شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق)، تحقیق سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۸ق.
* الشرح الکبیر: ابولبرکات (م. ۱۲۰۱ق)، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه.
* الشرح الکبیر: عبدالرحمن بن قدامه (م. ۶۸۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
* شرح مختصر خلیل: محمد بن عبدالله الخرشی (م. ق۱۱۰۱ق؛ بیروت، دار الفکر.
* شعب الایمان: احمد بن الحسن البیهقی (م. ۴۵۸ق)، تحقیق محمد سعیدبن بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
* صحیح مسلم: مسلم (م. ۲۶۱ق)، بیروت، دار الفکر.
* صراط النجاة: جواد بن علی تبریزی (م. ۱۴۲۷ ق)، قم، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۴۲۷ ق.
* صراط النجاة: سید ابو القاسم موسوی الخویی، (م. ۱۴۱۳ ه‍.ق)، قم، مکتب نشر المنتخب، ۱۴۱۶ق.
* فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء: أحمد بن عبد الرزاق الدویش، الریاض، دارالعاصمه.
* فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. ۶۲۳ق)، بیروت، دار الفکر.
* فقه الحدود و التعزیرات: اردبیلی، سید عبد الکریم موسوی اردبیلی، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید، ۱۴۲۷ق.
* فقه للمغتربین: سید علی سیستانی، جمع‌آوری سید محمد تقی الحکیم.
* الفقه و مسائل طبیة: محمد آصف محسنی قندهاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۲۴ق.
* الکافی فی الفقه: ابوالصلاح الحلبی (م. ۴۴۷ق)، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین علیه السلام، ۱۴۰۳ق.
* الکافی: محمد بن یعقوب الکلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* کشاف القناع: منصور بن یونس البهوتی (م. ۱۰۵۱ق)، تحقیق محمد حسن اسماعیل، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* کشف اللثام: الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
* اللمعة الدمشقیه: الشهید الاول (م. ۷۸۶ق)، تحقیق کورانی، قم، دار الفکر، ۱۴۱۱ق.
* لهذا کانت المواجهة: جلال الصغیر، بیروت، بینات الهدی، ۱۴۲۱ق.
* المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م. ۴۶۰ق)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۸ق.
* المبسوط: احمد بن طیب السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
* مجمع الفائدة والبرهان: المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق)، تحقیق عراقی و دیگران، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
* مجمع الفائدة والبرهان: المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق)، تحقیق عراقی و دیگران، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق.
* المجموع شرح المهذب: محی الدین النووی (م. ۶۷۶ق)، بیروت، دار الفکر.
* المحلی: ابن حزم الاندلسی (م. ۴۵۶ق)، مصحح احمد شاکر، بیروت، دار الفکر.
* مختصر المزنی: المزنی (م. ۲۶۳ق)، بیروت، دار المعرفه.
* المختصر النافع: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق)، تهران، البعثه، ۱۴۰۲ق.
* مختصر خلیل: خلیل بن اسحاق الجندی (م. ۷۶۷ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
* مختلف الشیعه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
* مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. ۱۰۰۹ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق.
* مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
* مستند الشیعه: احمد النراقی (م. ۱۲۴۵ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق.
* المصنّف: ابن ابی شیبه الکوفی (م. ۲۳۵ق)، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
* المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات سید ابوالقاسم الخوئی (م. ۱۴۱۳ق)، الخلخالی، قم، مدرسة دارالعلم، ۱۴۱۰ق.
* مغنی المحتاج: محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
* المقنعه: المفید (م. ۴۱۳ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
* مناسک الحج: سید علی السیستانی، قم، چاپخانه شهید، ۱۴۱۳ق.
* مناسک حج: المیرزا جواد التبریزی، قم، دارالصدیقه الشهیده، ۱۴۱۵ق.
* مناسک حج (محشّٰی): محمد رضا محمودی، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
* منتهی المطلب: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.
* منهاج الصالحین: موسوی الخوئی (م. ۱۴۱۳ق)، قم، مدینة العلم، ۱۴۱۰ق.
* مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
* الموسوعة الفقهیة المسیرة: محمد علی الانصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.
* المهذب: القاضی ابن البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، النشر اسلامی، ۱۴۰۶ق.
* وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۲ق.
{{پایان}}
[[Category:مقاله‌های در حال ویرایش]]

[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]
@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-{{مقاله فقهی
+{{در دست ویرایش|ماه=[[اردیبهشت]]|روز=[[۲۶]]|سال=[[۱۴۰۰]]|کاربر=Abbasahmadi1363}}
-| صفحه =
-| لینک = https://wikihaj.com/view/%D8%A7%D8%B3%D8%AA%D9%85%D9%86%D8%A7%D8%A1_(%D9%81%D8%AA%D8%A7%D9%88%D8%A7%DB%8C_%D9%85%D8%B1%D8%A7%D8%AC%D8%B9)
-| متن = استمناء (فتاوای مراجع)}}
-{{احکام احرام عمودی}}
-'''استمناء''' یا '''خودارضایی''' ارضای جنسی بدون انجام [[آمیزش]]، و از [[محرمات احرام]] است. پرداخت [[کفاره]] نیز، بر [[محرم (احرام‌گزار)|احرام‌گزاری]] که خودارضایی کرده واجب است. کفاره خودارضایی در حال [[احرام]]، بسته به نوع آن [[قربانی|قربانی کردنِ]] شتر، گاو یا گوسفند است؛ البته برخی از فقیهان در برخی از انواع خودارضایی کفاره را واجب ندانسته‌اند.
-درباره اینکه خودارضاییِ احرام‌گزار باعث [[فساد حج]] یا [[فساد عمره|عمره]] او می‌شود یا خیر، اختلاف‌نظر است. به فتوای برخی از فقیهان، خودارضایی در شرایط خاص باعث فساد حج یا عمره می‌شود.
+'''استمناء''' ارضای جنسی بدون انجام [[آمیزش]]، و از [[محرمات احرام]] است.
-== استمناء چیست؟ ==
+== مفهوم‌شناسی ==
-استمناء در اصطلاح فقه، در نظر بیشتر فقیهان [[شیعه]]<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۴۷۷؛ مدارک الاحکام، ج۶، ص۶۱؛ ریاض المسائل، ج۵، ص۳۱۲.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>مغنی المحتاج، ج۱، ص۴۳۰؛ حاشیه رد المحتار، ج۲، ص۴۳۹</ref> به معنای هرگونه [[التذاذ جنسی]] با انجام عملی غیر از [[آمیزش]] (چه بدون شریک جنسی یا با او) است، که به قصد خروج منی انجام شود؛ مانند دست کشیدن بر آلت، بوسیدن و لمس بدن همسر و خیال‌پردازیِ جنسی.<ref>الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸؛ صراط النجاه، تبریزی، ج۷، ص۱۰۵؛ الف مسئله فی بلاد الغرب، ص۲۶۰</ref> در برابر، برخی فقیهان شیعه استمناء را به معنای خارج کردن منی از خود تنها به وسیله دست (کشیدن بر آلت) دانسته‌اند.<ref>المختصر النافع، ص۱۰۷؛ الجامع للشرائع، ص۱۸۸؛ نک: جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۶۷.</ref>
+استمناء در اصطلاح فقه، در نظر بیشتر فقیهان شیعه<ref>مسالک الافهام، ج۲، ص۴۷۷؛ مدارک الاحکام، ج۶، ص۶۱؛ ریاض المسائل، ج۵، ص۳۱۲.</ref> و اهل سنت<ref>مغنی المحتاج، ج۱، ص۴۳۰؛ حاشیه رد المحتار، ج۲، ص۴۳۹</ref> به معنای هرگونه التذاذ جنسی با انجام عملی غیر از آمیزش (چه بدون شریک جنسی و یا با او است) که که به قصد خروج منی انجام شود؛ مانند دست کشیدن بر آلت، بوسیدن و لمس بدن همسر و خیال‌پردازی جنسی.<ref>الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸؛ صراط النجاه، تبریزی، ج۷، ص۱۰۵؛ الف مسئله فی بلاد الغرب، ص۲۶۰</ref> در برابر، برخی فقیهان شیعه استمناء را به معنای خارج کردن منی از خود تنها به وسیله دست (کشیدن بر آلت) دانسته‌اند.<ref>المختصر النافع، ص۱۰۷؛ الجامع للشرائع، ص۱۸۸؛ نک: جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۶۷.</ref>
 خود ارضایی بدین معنا است که مرد یا زن به تنهایی و بدون داشتن شریک جنسی، خود را به اوج شهوت جنسی ـ که معمولاً برای مرد همراه با خارج شدن منی است ـ برساند. بنا بر تعریف مشهور فقیهان، مفهوم استمناء گسترده‌تر از خودارضایی در اصطلاح عرف است.
-== حرمت ==
+== حرام بودن ==
-عموم فقیهان شیعه،<ref>المبسوط، الطوسی، ج۸، ص۲۳۸؛ تحریر الاحکام، ج۳، ص۵۲۹؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۴۷، ۶۴۸</ref> [[مذهب شافعی|شافعی]]<ref>الام، ج۵، ص۱۰۱–۱۰۲؛ المجموع، ج۷، ص۲۹۲ و ج۱۶، ص۴۲۱</ref> و [[مذهب مالکی|مالکی]]<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ شرح مختصر خلیل، ج۲، ص۳۵۸</ref> معتقدند خودارضایی ـ بدون همراهی شریک جنسیِ حلال ـ حرام است. دلائل آنان آیاتی از [[قرآن]]، مانند آیات ۷–۵ سوره مؤمنون و احادیث<ref>الخصال، ص۱۰۶؛ شعب الایمان، ج۴، ص۳۷۸؛ الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۲۴۶</ref> است؛ البته [[حنفیه|حنفیان]]<ref>البحر الرائق، ج۲، ص۴۷۵، الدر المختار، ج۲، ص۴۳۸؛ حاشیه رد المحتار، ج۴، ص۱۹۲</ref> و [[حنبلیه|حنبلیان]]<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۱۰، ص۳۶۳؛ کشاف القناع، ج۶، ص۱۵۹</ref> خودارضایی را در مواردی مانند ترس از ارتکاب زنا یا تسکین شدّت شهوت جنسی جائز دانسته‌اند. در برابر، [[احمد بن حنبل]] امام حنبلیها و [[ابن حزم|ابن حزم اندلسی]] و برخی دیگر از اهل سنت استمناء را جائز دانسته‌اند.<ref>المحلی، ج۱۱، ص۳۹۲، ۳۹۳؛ البحرالمحیط، ج۶، ص۳۶۷؛ روح المعانی، ج۱۸، ص۱۰.</ref>
+در منابع حدیثی امامیه و اهل سنت خود ارضایی ـ بدون مشارکت همسر ـ از گناهان بزرگ به شمار آمده و به شدت از آن نهی شده است،<ref>الخصال، ص۱۰۶؛ شعب الایمان، ج۴، ص۳۷۸</ref> بطوریکه در برخی احادیث از آن به منزله زنا یاد شده است.<ref>الکافی، ج۵، ص۵۴۱</ref> امام صادق ۷ می‌فرمایند: «اگر بدانم کسی خود ارضایی می‌کند همراه با او غذا نخواهم خورد».<ref>وسائل الشیعه، ج۲۸، ص۳۶۴</ref>
-عموم فقهای شیعه<ref>صراط النجاه، تبریزی، ج۶، ص۴۹ و ج۷، ص۱۰۰–۱۰۴؛ الفتاوی المیسره، ص۴۳۱.</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۲۰، ص۳۳؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ کشاف القناع، ج۶، ص۱۵۹</ref> تفاوتی در حرمت خودارضایی برای مرد و زن قائل نبوده و خودارضایی زن را نیز حرام دانسته‌اند.
+در جوامع فقهی از خود ارضایی در ابوابی مانند صوم،<ref>المجموع، ج۶، ص۳۲۱، ۳۴۲؛ ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۹۶</ref> اعتکاف،<ref>تذکره الفقهاء، ج۶، ص۲۵۷؛ حواشی الشروانی، ج۳، ص۴۶۸</ref> حج<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۰۳؛ فتح العزیز، ج۷، ص۴۸۱</ref> و حدود و تعزیرات<ref>المهذب، ج۲، ص۵۳۴؛ الدر المختار، ج۴، ص۱۹۲</ref> بحث شده است. فقیهان امامی<ref>الخلاف، ج۲، ص۲۳۸؛ ارشاد الاذهان، ج۱، ص۲۹۶</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۶، ص۳۲۱، ۳۴۲، ۵۲۶؛ المغنی، ج۳، ص۴۸؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۱۶.</ref> خود ارضایی در روزه و اعتکاف را موجب بطلان آنها می‌دانند.
-== از محرمات احرام ==
+عموم فقهای امامی،<ref>المبسوط، الطوسی، ج۸، ص۲۳۸؛ تحریر الاحکام، ج۳، ص۵۲۹؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۴۷، ۶۴۸</ref> شافعی<ref>الام، ج۵، ص۱۰۱–۱۰۲؛ المجموع، ج۷، ص۲۹۲ و ج۱۶، ص۴۲۱</ref> و مالکی<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ شرح مختصر خلیل، ج۲، ص۳۵۸</ref> معتقدند خود ارضایی ـ بدون همراهی شریک جنسی حلال ـ مطلقاً حرام است. دلائل آنان عبارت است از:
-{{همچنین ببینید|محرمات احرام}}به فتوای همه فقیهان شیعه<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۲۵؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۱۷۸؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۱۴</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۷، ص۲۹۲؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ الدر المختار، ج۲، ص۶۱۰</ref> با توجه به روایات،<ref>المصنّف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۲۰۰؛ الکافی، ج۴، ص۳۷۵، ۳۷۷؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۹۲–۱۹۳.</ref> خود ارضایی از [[محرمات احرام|محرّمات احرام]] است.
-=== کفاره خودارضایی در حال احرام ===
+۱) آیات شریفه سوره مومنون؛ ۷–۵؛ و سوره معارج؛ ۲۳ و ۳۱–۲۹. (وَ الَّذِینَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ إِلاَّ عَلَی أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُهُمْ فَإِنَّهُمْ غَیْرُ مَلُومِینَ فَمَنِ ابْتَغَی وَرَاء ذلِکَ فَأُولئِکَ هُمُ العَادُونَ) که هر نوع التذاذ جنسی غیر از همسر و کنیز را ممنوع فرموده است.
-{{همچنین ببینید|کفاره}}
-در مورد مقدار کفاره خودارضایی در حال [[احرام]]، در صورت‌های گوناگون اختلاف نظر وجود دارد:
+۲) احادیث حاکی از نهی و مذمت عمل خود ارضایی بدون همراهی شریک جنسی حلال.<ref>الخصال، ص۱۰۶؛ شعب الایمان، ج۴، ص۳۷۸؛ الخرائج و الجرائح، ج۱، ص۲۴۶</ref>
-*'''خودارضایی با دست و مانند آن''': شیعیان،<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۰۳؛ السرائر، ج۱، ص۵۵۲؛ مناسک حج، تبریزی، ص۱۰۲.</ref> مالکیان<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ شرح مختصر خلیل، خرشی، ج۲، ص۳۵۸، ۳۶۰؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۶۸.</ref> و حنبلیان<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰.</ref> کفّاره آن را برای احرامگزار [[قربانی|قربانی کردنِ]] شتر، ولی شافعیان<ref>فتح العزیز، ج۷، ص۴۸۱؛ الاقناع، ج۱، ص۲۳۹، ۲۴۰؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۲۲</ref> و حنفیان<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۱؛ البحر الرائق، ج۳، ص۲۶.</ref> کفاره آن را ذبح گوسفند دانسته‌اند.
-*'''خود ارضایی به وسیله نگاه شهوت آلود مداوم''' (بدون تماس چیزی یا جایی از بدن با آلت): در نظر شیعیان،<ref>الدروس، ج۱، ص۳۷۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۷؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۳۵۱</ref> مالکیان<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> و حنبلیان<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۹، ۳۳۰؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰</ref> کفاره آن شتر است. شیعیان به استناد احادیث، این کفاره را در مورد نگاه به غیر همسر به گونه ترتیبی دانسته‌اند: شخص توانگر، شتر، شخص معمولی، گاو و شخص فقیر، گوسفند باید قربانی کند.<ref>شرایع الاسلام، ج۱، ص۲۲۶؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۶۱؛ المعتمد، ج۴، ص۱۰۴.</ref> در برابر، شافعیان<ref>حواشی الشروانی، ج۴، ص۱۷۴؛ اعانه الطالبین، ج۲، ص۳۶۰</ref> و حنفیان<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۰–۱۲۱؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۹۵</ref> خودارضایی بوسیله نگاه مداوم را موجب کفاره نمی‌دانند.
-*'''خود ارضایی به وسیله خیال پردازی''' (بدون تماس چیزی یا جایی از بدن با آلت): مالکیان<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> و بیشتر شیعیان<ref>الدروس، ج۱، ص۳۷۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۷؛ مناسک حج، محشی، ص۲۰۵</ref> این مورد را موجب کفاره دانسته‌اند؛ البته اینان خیالی که بی‌اختیار بر انسان چیره شود و موجب خروج منی شود را مستلزم کفاره نمی‌دانند.<ref>منتهی المطلب، ج۱۲، ص۴۳۶؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> بنا بر فقه شافعی،<ref>اعانه الطالبین، ج۲، ص۳۶۰</ref> حنفی،<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۰</ref> حنبلی<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰</ref> و به نظر برخی شیعیان<ref>مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵</ref> خود ارضایی بوسیله خیال پردازی کفاره‌ای در پی نخواهد داشت.
-*'''خود ارضایی ناشی از بوسیدن شهوت آمیز همسر یا غیر او''': به نظر فقیهان شیعه کفاره آن- به استناد برخی احادیث- نحر شتر<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۷، ۳۳۸؛ رسائل المرتضی، ج۳، ص۷۰.</ref> و به نظر بیشتر فقهای اهل‌سنت ذبح گوسفند است.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۴، ۳۲۸؛ البحر الرائق، ج۳، ص۲۵.</ref>
-*'''خود ارضایی در اثر لمس شهوت آلود دیگری''': به نظر فقهای شیعه<ref>تحریر الاحکام، ج۲، ص۶۲؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۳، ۳۸۹؛ المعتمد، ج۴، ص۱۰۱.</ref> ـ به استناد احادیث ـ و به نظر مشهور فقهای اهل‌سنت<ref>المجموع، ج۲، ص۱۹۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۲۸.</ref> کفاره آن گوسفند است؛ ولی برخی از اهل سنت کفاره آن را [[آمیزش|کفاره آمیزش]] یعنی شتر دانسته‌اند.<ref>ر. ک. المغنی، ج۳، ص۳۲۲؛ الموسوعه الفقهیه، ج۳، ص۹۵.</ref>
-=== فساد حج یا عمره ===
+حنفیان<ref>البحر الرائق، ج۲، ص۴۷۵، الدر المختار، ج۲، ص۴۳۸؛ حاشیه رد المحتار، ج۴، ص۱۹۲</ref> و حنبلیان<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۱۰، ص۳۶۳؛ کشاف القناع، ج۶، ص۱۵۹</ref> هرچند قائل به حرمت آن بوده، ولی در مواردی مانند ترس از ارتکاب زنا یا تسکین شدّت شهوت جنسی آن را جائز می‌دانند. عموم فقهای امامی<ref>صراط النجاه، تبریزی، ج۶، ص۴۹ و ج۷، ص۱۰۰–۱۰۴؛ الفتاوی المیسره، ص۴۳۱.</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۲۰، ص۳۳؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ کشاف القناع، ج۶، ص۱۵۹</ref> تفاوتی در حرمت خود ارضایی برای مرد و زن قائل نبوده و خود ارضایی زن را نیز حرام دانسته‌اند. احمد بن حنبل امام حنبلیها و ابن حزم‌اندلسی و برخی دیگر از اهل سنت استمناء را مطلقاً جائز دانسته‌اند.<ref>المحلی، ج۱۱، ص۳۹۲، ۳۹۳؛ البحرالمحیط، ج۶، ص۳۶۷؛ روح المعانی، ج۱۸، ص۱۰.</ref> معدودی از امامیان معاصر خود ارضایی زن را ـ به دلیل انکار خروج منی از وی در اوج لذت جنسی- بطور مطلق و خود ارضایی مرد را در صورت ترس از ایجاد مریضی یا درد جائز دانسته‌اند، که فتوای آنان مورد نقد و مناقشه دیگر فقهای امامی واقع شده است.<ref>نک: مأساه الزهراء علیها السلام، ج۵، ص۱۱۲–۱۲۶؛ نک: لهذا کانت المواجهه، ص۱۲۱، ۱۲۲</ref>
-{{همچنین ببینید|فساد حج|فساد عمره}}
-فقیهان مالکی<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۱، ۲۴۲؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> خودارضایی قبل از [[تحلل|تحلّلِ اول]] و شماری از فقیهان شیعه<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۷؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۵۴؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۲۶۳.</ref> خود ارضایی قبل از [[وقوف در مشعر]] را موجب [[فساد حج]] دانسته‌اند. به فتوای آنان خودارضایی قبل از پایان [[سعی]] در [[عمره]] نیز، موجب [[فساد عمره]] می‌شود. در برابر، فقهای شافعی،<ref>المجموع، ج۷، ص۲۹۲؛ الاقناع، ج۱، ص۲۴۰</ref> حنفی،<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۱؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۹۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۶۱۰</ref> حنبلی<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۲–۳۲۳؛ الشرح البیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۱۵، ۳۱۷</ref> و گروهی از فقیهان شیعه<ref>مجمع الفائده، ج۶، ص۲۷۹ و ج۷، ص۱۲، ۱۳؛ مدارک الاحکام، ج۷، ص۳۱۴ و ج۸، ص۴۱۷، ۴۱۸؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۲۸، ۳۲۹</ref> خود ارضاییِ احرامگزار را موجب فساد حج یا عمره وی نمی‌دانند.
-شماری دیگر از فقیهان شیعه مانند [[سید ابوالقاسم خویی]] و [[سید علی سیستانی]] بر آن‌اند که اگر استمناءِ احرامگزار بوسیله مالش دست یا چیز دیگر بر آلت یا ملاعبه با دیگری انجام شود، موجب فساد حج یا عمره است و اگر به وسیله بوسیدن، لمس یا خیال پردازی انجام شود، موجب فساد نیست.<ref>المعتمد، ج۴، ص۱۱۰–۱۱۱؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۱۴، ۱۱۵</ref> شماری از فقهای اهل‌سنت<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۴–۳۲۵؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۶۸؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۲۹۷.</ref> (از جمله برخی مالکیان و حنبلیان) بر آن‌اند که خود ارضایی در اثر بوسیدن دیگری موجب فساد حج یا عمره است.
+امامیان<ref>المهذب، ج۲، ص۵۳۴؛ مجمع الفائده، ج۱۳، ص۳۶۰؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۴۸، ۶۴۹</ref> و اهل سنت<ref>الدر المختار، ج۴، ص۱۹۲؛ مواهب الجلیل، ج۸، ص۴۳۶</ref> به استناد ادله ای از جمله احادیث<ref>الکافی، ج۷، ص۲۶۵؛ الاستبصار، ج۴، ص۲۲۶</ref> معتقدند در صورت ثبوت استمناء (با شهادت دو عادل یا اقرار فرد استمناء کننده)<ref>تحریر الاحکام، ج۵، ص۳۴۰؛ اللمعه الدمشقیه، ص۲۴۶؛ جواهر الکلام، ج۴۱، ص۶۴۹</ref> امام یا حاکم شرع می‌تواند انجام دهنده آن را تعزیر کند؛ یعنی بر اساس صلاح دید خود، او را ادب و تنبیه کند.
+به نظر فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۲۷؛ مستند الشیعه، ج۲، ص۲۵۱؛ منهاج الصالحین، خویی، ج۱، ص۴۵–۴۶</ref> و اهل سنت<ref>مختصر المزنی، ص۴، ۵؛ تحفه الفقهاء، ج۱، ص۲۷، ۲۸؛ المغنی، ج۱، ص۱۹۷، ۱۹۸.</ref> به استناد احادیث<ref>سنن ابی داود، ج۱، ص۸۸؛ الکافی، ج۳، ص۴۰</ref> اثر وضعی خود ارضایی و انزال منی، جنابت است که باعث وجوب غسل جنابت بر فرد می‌شود.
+== در حال احرام ==
+الف) حکم خود ارضایی در حال احرام و کفاره آن
+به اجماع فقیهان امامی<ref>شرائع الاسلام، ج۱، ص۲۲۵؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۱۷۸؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۱۴</ref> و اهل سنت<ref>المجموع، ج۷، ص۲۹۲؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ الدر المختار، ج۲، ص۶۱۰</ref> با توجه به روایات،<ref>المصنّف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۲۰۰؛ الکافی، ج۴، ص۳۷۵، ۳۷۷؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۹۲–۱۹۳.</ref> خود ارضایی از محرّمات احرام است؛ ولی در مورد مقدار کفاره آن در صور گوناگون اختلاف وجود دارد:
+۱. خودارضایی با دست و امثال آن: امامیان،<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۰۳؛ السرائر، ج۱، ص۵۵۲؛ مناسک حج، تبریزی، ص۱۰۲.</ref> مالکیان<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ شرح مختصر خلیل، خرشی، ج۲، ص۳۵۸، ۳۶۰؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۶۸.</ref> و حنبلیان<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰.</ref> به استناد احادیث<ref>المصنّف، ابن ابی شیبه، ج۴، ص۲۰۰؛ الکافی، ج۴، ص۳۷۵، ۳۷۷؛ الاستبصار، ج۲، ص۱۹۲،۱۹۳.</ref> و ادله دیگر<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰؛ شرح مختصر خلیل، ج۲، ص۳۵۸،۳۵۹.</ref> کفّاره خود ارضائی برای احرامگزار را قربانی کردن شتر، ولی شافعیان<ref>فتح العزیز، ج۷، ص۴۸۱؛ الاقناع، ج۱، ص۲۳۹، ۲۴۰؛ مغنی المحتاج، ج۱، ص۵۲۲</ref> و حنفیان<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۱؛ البحر الرائق، ج۳، ص۲۶.</ref> آن را ذبح گوسفند دانسته‌اند.
+۲. خود ارضایی به وسیله نگاه شهوت آلود مداوم (بدون تماس چیزی یا جایی از بدن با آلت): امامیان،<ref>الدروس، ج۱، ص۳۷۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۷؛ جامع المقاصد، ج۳، ص۳۵۱</ref> مالکیان<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> و حنبلیان<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۹، ۳۳۰؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰</ref> بر آن‌اند که کفاره این مورد نیز، شتر است. امامیان به استناد احادیث، این کفاره را در مورد نگاه به غیر همسر به گونه ترتیبی دانسته‌اند: شخص توانگر، شتر، شخص معمولی، گاو و شخص فقیر، گوسفند باید قربانی کند.<ref>شرایع الاسلام، ج۱، ص۲۲۶؛ تحریر الاحکام، ج۲، ص۶۱؛ المعتمد، ج۴، ص۱۰۴.</ref> حنبلیان نگاه اولی که باعث نزول منی شود را مستلزم کفاره ذبح گوسفند دانسته‌اند؛<ref>کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰.</ref> ولی شافعیان<ref>حواشی الشروانی، ج۴، ص۱۷۴؛ اعانه الطالبین، ج۲، ص۳۶۰</ref> و حنفیان<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۰–۱۲۱؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۹۵</ref> خودارضایی بوسیله نگاه مداوم را موجب کفاره نمی‌دانند. برخی فقهای امامی تحقق انزال در اثر نگاه به مرد یا مردان آمیزش کننده با یکدیگر یا مرد آمیزش کننده با حیوان را موجب کفاره ندانسته‌اند. برخی نگاه به هر دو و برخی نگاه به کسی که عمل آمیزش را انجام می‌دهد را جائز ندانسته‌اند.<ref>المهذب، ج۱، ص۲۲۹؛ کشف اللثام، ج۶، ص۴۵۶؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۹۳</ref>
+۳. خود ارضایی به وسیله فکر و خیال پردازی (بدون تماس چیزی یا جایی از بدن با آلت): مالکیان<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۲؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> و مشهور امامیان<ref>الدروس، ج۱، ص۳۷۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۷؛ مناسک حج، محشی، ص۲۰۵</ref> این مورد را نیز موجب کفاره دانسته‌اند، البته اینان فکر و خیالی که بی‌اختیار بر انسان چیره شود و موجب خروج منی شود را مستلزم کفاره نمی‌دانند.<ref>منتهی المطلب، ج۱۲، ص۴۳۶؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> بنا بر فقه شافعی،<ref>اعانه الطالبین، ج۲، ص۳۶۰</ref> حنفی،<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۰</ref> حنبلی<ref>الشرح الکبیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۴۱؛ کشاف القناع، ج۲، ص۵۳۰</ref> و به نظر برخی امامیان<ref>مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵</ref> خود ارضایی بوسیله فکر و خیال پردازی کفاره ای در پی نخواهد داشت. طبق نظر شماری از فقهای امامی شنیدن صدای آمیزش کننده، شنیدن صدای زن یا شنیدن وصف زن اگر– بدون قصد خود ارضایی- موجب بیرون آمدن منی شود، کفاره ای نخواهد داشت.<ref>کشف اللثام، ج۶، ص۴۵۶؛ مستند الشیعه، ج۱۱، ص۳۶۴ و ج۱۳، ص۲۶۱؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۸</ref> ولی برخی از آنان در این صورت ذبح گوسفند را لازم می‌دانند.<ref>الکافی فی الفقه، ص۲۰۳</ref> البته قائلان به عدم وجوب کفاره بر آن‌اند کسی که در چنین شرائطی عادت به امناء و خارج شدن منی از خود دارد، در صورت انزال منی، باید کفاره بپردازد.<ref>جامع المقاصد، ج۳، ص۳۵۱؛ کشف اللثام، ج۶، ص۴۵۶</ref>
+۴. خود ارضایی ناشی از بوسیدن شهوت آمیز همسر یا غیر او: به نظر فقیهان امامی کفاره آن- به استناد برخی احادیث- نحر شتر<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۷، ۳۳۸؛ رسائل المرتضی، ج۳، ص۷۰.</ref> و به نظر بیشتر فقهای اهل‌سنت ذبح گوسفند است.<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۴، ۳۲۸؛ البحر الرائق، ج۳، ص۲۵.</ref>
+۵. خود ارضایی در اثر لمس شهوت آلود دیگری: به نظر فقهای امامی<ref>تحریر الاحکام، ج۲، ص۶۲؛ جواهر الکلام، ج۱۸، ص۳۰۳، ۳۸۹؛ المعتمد، ج۴، ص۱۰۱.</ref> ـ به استناد احادیث ـ و به نظر مشهور فقهای اهل‌سنت<ref>المجموع، ج۲، ص۱۹۴؛ المغنی، ج۳، ص۳۲۸.</ref> کفاره آن گوسفند است، ولی برخی از اهل سنت کفاره آن را کفاره جماع یعنی شتر دانسته‌اند.<ref>ر. ک. المغنی، ج۳، ص۳۲۲؛ الموسوعه الفقهیه، ج۳، ص۹۵.</ref>
+ب) فساد حج یا عمره
+فقیهان مالکی<ref>مختصر خلیل، ص۷۳؛ مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۱، ۲۴۲؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> خود ارضایی قبل از تحلّل اول و شماری از فقیهان امامی<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۳۷؛ مختلف الشیعه، ج۴، ص۱۵۴؛ مستند الشیعه، ج۱۳، ص۲۶۳.</ref> خود ارضایی قبل از وقوف در مشعر را به استناد احادیث<ref>الکافی، ج۴، ص۳۷۶؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۳۲۴</ref> موجب فساد حج و قبل از پایان سعی در عمره موجب فساد عمره دانسته‌اند. در مقابل فقهای شافعی،<ref>المجموع، ج۷، ص۲۹۲؛ الاقناع، ج۱، ص۲۴۰</ref> حنفی،<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۲۱؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۱۹۵؛ الدر المختار، ج۲، ص۶۱۰</ref> حنبلی<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۲–۳۲۳؛ الشرح البیر، ابن قدامه، ج۳، ص۳۱۵، ۳۱۷</ref> و گروهی از فقهای امامی<ref>مجمع الفائده، ج۶، ص۲۷۹ و ج۷، ص۱۲، ۱۳؛ مدارک الاحکام، ج۷، ص۳۱۴ و ج۸، ص۴۱۷، ۴۱۸؛ جواهر الکلام، ج۲۰، ص۳۲۸، ۳۲۹</ref> به دلائلی، از جمله اختصاص فساد حج یا عمره به آمیزش جنسی، ضعف سندی احادیث دال بر فساد حج با خود ارضایی یا حمل آنها بر استحباب، خود ارضایی احرامگزار را موجب فساد حج یا عمره وی نمی‌دانند. شماری دیگر از فقیهان امامی با تفصیل بین مفاد احادیث<ref>الکافی، ج۴، ص۳۷۶؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۳۲۴</ref> بر آن‌اند که اگر استمناء احرامگزار بوسیله مالش دست یا چیز دیگر بر آلت یا ملاعبه با دیگری انجام شود، موجب فساد حج یا عمره است و اگر به وسیله بوسیدن، لمس یا فکر و خیال پردازی انجام شود، موجب فساد نیست.<ref>المعتمد، ج۴، ص۱۱۰–۱۱۱؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۱۴، ۱۱۵</ref> برخی دیگر از فقیهان امامی تنها خود ارضایی ناشی از مالش دست بر آلت را موجب فساد حج یا عمره می‌دانند و دیگر انواع استمناء را موجب فساد حج یا عمره ندانسته‌اند.<ref>الحدائق الناضره، ج۱۵، ص۳۹۵؛ مناسک الحج، سیستانی، ص۱۱۵</ref> به نظر فقهای امامی<ref>منتهی المطلب، ج۱۲، ص۴۳۶؛ المعتمد، ج۴، ص۱۱۰–۱۱۱؛ مناسک الحج، تبریزی، ص۱۱۴–۱۱۵</ref> و مالکی<ref>مواهب الجلیل، ج۴، ص۲۴۳؛ الشرح الکبیر، ابو البرکات، ج۲، ص۶۸</ref> خود ارضایی که به وسیله نگاه ابتدایی انجام شود، موجب فساد حج یا عمره نخواهد بود. شماری از فقهای اهل‌سنت<ref>المغنی، ج۳، ص۳۲۴–۳۲۵؛ حاشیه الدسوقی، ج۲، ص۶۸؛ بدایه المجتهد، ج۱، ص۲۹۷.</ref> (از جمله برخی مالکیان و حنبلیان) بر آن‌اند که خود ارضایی در اثر بوسیدن دیگری موجب فساد حج یا عمره است. برخی فقهای اهل سنت، خود ارضایی ناشی از لمس شهوت‌آمیز را موجب بطلان حج دانسته‌اند.<ref>ر. ک. الموسوعه الفقهیه، ج۳، ص۷۹.</ref> برخی فقهای امامی بر این نکته تصریح دارند که اگر احرامگزار هنگام احرام قصد انجام خود ارضایی در طول مدت احرام را داشته باشد، احرام وی باطل است.<ref>مناسک الحج، سیستانی، ص۹۳</ref>
 == پانویس ==
@@ خط ۴۲: / خط ۴۹: @@
 == منابع ==
 {{منابع}}
-* '''الاستبصار''': الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش موسوی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
+* ارشاد الاذهان: العلامة الحلی (م ۷۲۶ق)، تحقیق فارس الحسون، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
-* '''اعانة الطالبین''': السید البکری الدمیاطی (م. ۱۳۱۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
+* الاستبصار: الطوسی (م. ۴۶۰ق)، به کوشش موسوی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
-* '''الاقناع فی حل الفاظ ابی شجاع''': محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار المعرفه.
+* اعانة الطالبین: السید البکری الدمیاطی (م. ۱۳۱۰ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۸ق.
-* '''الفتاوی المیسَّرة''': سید علی حسینی سیستانی، دفتر حضرت آیة الله سیستانی، محقق، سید عبد الهادی حکیم، قم، ۱۴۱۷ق.
+* الاقناع فی حل الفاظ ابی شجاع: محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار المعرفه.
-* '''الام''': الشافعی (م ۲۰۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
+* الفتاوی المیسَّرة: سید علی حسینی سیستانی، دفتر حضرت آیة الله سیستانی، محقق، سید عبد الهادی حکیم، قم، ۱۴۱۷ق.
-* '''ألف مسألة فی بلاد الغرب''': سید صادق حسینی شیرازی، محقق/ مصحح جلال عبد الرزاق معاش، بیروت، دار العلوم، ۱۴۲۸ق.
+* الام: الشافعی (م ۲۰۴ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۳ق.
-* '''البحر الرائق''': زین الدین ابن نجیم المصری (م. ۹۷۰ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
+* ألف مسألة فی بلاد الغرب: سید صادق حسینی شیرازی، محقق/ مصحح جلال عبد الرزاق معاش، بیروت، دار العلوم، ۱۴۲۸ق.
-* '''البحر المحیط''': ابن حیان الاندلسی (م. ۷۵۴ق)، تحقیق عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
+* البحر الرائق: زین الدین ابن نجیم المصری (م. ۹۷۰ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
-* '''بدایة المجتهد''': محمد بن احمد ابن رشد القرطبی (م. ۵۹۵ق)، تحقیق خالد عطار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
+* البحر المحیط: ابن حیان الاندلسی (م. ۷۵۴ق)، تحقیق عادل احمد و دیگران، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۲ق.
-* '''بدائع الصنائع''': علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق.
+* بدایة المجتهد: محمد بن احمد ابن رشد القرطبی (م. ۵۹۵ق)، تحقیق خالد عطار، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
-* '''تحریر الاحکام الشرعیه''': العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق.
+* بدائع الصنائع: علاء الدین الکاسانی (م. ۵۸۷ق)، پاکستان، المکتبة الحبیبیه، ۱۴۰۹ق.
-* '''جامع المقاصد فی شرح القواعد''': علی بن الحسین عاملی الکرکی (م. ۹۴۰ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
+* تحریر الاحکام الشرعیه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، تحقیق ابراهیم بهادری، قم، مؤسسة الامام الصادق۷، ۱۴۲۰ق.
-* '''جامع المقاصد''': الکرکی (م. ۹۴۰ق)، قم، آل البیت، ۱۴۰۸ق.
+* تحفة الفقهاء: علاء الدین السمرقندی (م. ۹–۵۳۵ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴ق.
-* '''الجامع للشرائع''': یحیی بن سعید الحلی (م. ۶۹۰ق)، تحقیق تحت اشراف جعفر سبحانی، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق.
+* تذکرة الفقهاء: حسن بن یوسف بن مطهر الحلی (م. ۷۲۶ق)، تحقیق مؤسسه آل البیت، قم، آل البیت، ۱۴۱۵ق.
-* '''جواهر الکلام''': النجفی (م. ۱۲۶۶ق)، تحقیق عباس قوچانی؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیه؛ ۱۳۶۵ش.
+* تهذیب الاحکام: محمد بن حسن الطوسی (م. ۴۶۰ق)، تحقیق موسوی و آخوندی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ش.
-* '''حاشیة الدسوقی''': الدسوقی (م. ۱۲۳۰ق)، بیروت، احیاء الکتب العربیه.
+* جامع المقاصد فی شرح القواعد: علی بن الحسین عاملی الکرکی (م. ۹۴۰ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
-* '''حاشیة رد المحتار''': ابن عابدین (م. ۱۲۵۲ق)، تحقیق مکتب بحوث والدراسات، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
+* جامع المقاصد: الکرکی (م. ۹۴۰ق)، قم، آل البیت، ۱۴۰۸ق.
-* '''حواشی الشروانی و العبادی''': الشروانی (م. ۱۳۰۱ق) و العبادی (م. ۹۹۴ق)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
+* الجامع للشرائع: یحیی بن سعید الحلی (م. ۶۹۰ق)، تحقیق تحت اشراف جعفر سبحانی، قم، سید الشهداء، ۱۴۰۵ق.
-* '''الخرائج و الجرائح''': قطب الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، تحقیق سید محمد باقر الموحد الابطحی، قم، مؤسسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
+* جواهر الکلام: النجفی (م. ۱۲۶۶ق)، تحقیق عباس قوچانی؛ تهران؛ دارالکتب الاسلامیه؛ ۱۳۶۵ش.
-* '''الخصال''': الصدوق (م. ۳۸۱ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
+* حاشیة الدسوقی: الدسوقی (م. ۱۲۳۰ق)، بیروت، احیاء الکتب العربیه.
-* '''خلفیات کتاب مأساة الزهراء(ع)''': السید جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیرة، ۱۴۱۸.
+* حاشیة رد المحتار: ابن عابدین (م. ۱۲۵۲ق)، تحقیق مکتب بحوث والدراسات، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
-* '''الدر المختار''': الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
+* الحدائق الناضره: یوسف البحرانی (م. ۱۱۸۶ق)، تحقیق آخوندی، قم، النشر الاسلامی، ۱۳۶۳ش.
-* '''الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه''': الشهید الاول (م. ۷۸۶ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
+* حواشی الشروانی والعبادی: الشروانی (م. ۱۳۰۱ق) و العبادی (م. ۹۹۴ق)، بیروت، دار احیاءالتراث العربی.
-* '''رسائل المرتضی''': السید المرتضی (م. ۴۳۶ق)، تحقیق سید احمد حسینی و سید مهدی رجائی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق.
+* الخرائج والجرائح: قطب الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، تحقیق سید محمد باقر الموحد الابطحی، قم، مؤسسة الامام المهدی، ۱۴۰۹ق.
-* '''روح المعانی''': الآلوسی (م. ۱۲۷۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
+* الخصال: الصدوق (م. ۳۸۱ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
-* '''ریاض المسائل''': سید علی الطباطبائی (م. ۱۲۳۱ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
+* الخلاف: محمد بن حسن الطوسی (م. ۴۶۰ق)، تحقیق خراسانی و دیگران، قم، نشر اسلامی، ۱۴۰۷ق.
-* '''السرائر''': ابن ادریس الحلی (م. ۵۹۸ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
+* خلفیات کتاب مأساة الزهراء(ع): السید جعفر مرتضی العاملی، بیروت، دار السیرة، ۱۴۱۸.
-* '''شرائع الاسلام''': المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق)، تحقیق سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۸ق.
+* الدر المختار: الحصکفی (م. ۱۰۸۸ق)، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
-* '''الشرح الکبیر''': ابولبرکات (م. ۱۲۰۱ق)، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه.
+* الدروس الشرعیه فی فقه الامامیه: الشهید الاول (م. ۷۸۶ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
-* '''الشرح الکبیر''': عبدالرحمن بن قدامه (م. ۶۸۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
+* رسائل المرتضی: السید المرتضی (م. ۴۳۶ق)، تحقیق سید احمد حسینی و سید مهدی رجائی، قم، دار القرآن، ۱۴۰۵ق.
-* '''شرح مختصر خلیل''': محمد بن عبدالله الخرشی (م. ق۱۱۰۱ق؛ بیروت، دار الفکر.
+* روح المعانی: الآلوسی (م. ۱۲۷۰ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی.
-* '''شعب الایمان''': احمد بن الحسن البیهقی (م. ۴۵۸ق)، تحقیق محمد سعیدبن بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
+* ریاض المسائل: سید علی الطباطبائی (م. ۱۲۳۱ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
-* '''صراط النجاة''': جواد بن علی تبریزی (م. ۱۴۲۷ ق)، قم، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۴۲۷ ق.
+* السرائر: ابن ادریس الحلی (م. ۵۹۸ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۱ق.
-* '''فتح العزیز''': عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. ۶۲۳ق)، بیروت، دار الفکر.
+* سنن ابی داود: السجستانی (م. ۲۷۵ق)، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۱۰ق.
-* '''الکافی فی الفقه''': ابوالصلاح الحلبی (م. ۴۴۷ق)، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین علیه السلام، ۱۴۰۳ق.
+* شرائع الاسلام: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق)، تحقیق سید صادق شیرازی، تهران، استقلال، ۱۴۰۸ق.
-* '''الکافی''': محمد بن یعقوب الکلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
+* الشرح الکبیر: ابولبرکات (م. ۱۲۰۱ق)، بیروت، دار احیاء الکتب العربیه.
-* '''المبسوط فی فقه الامامیه''': الطوسی (م. ۴۶۰ق)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۸ق.
+* الشرح الکبیر: عبدالرحمن بن قدامه (م. ۶۸۲ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه.
-* '''المبسوط''': احمد بن طیب السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
+* شرح مختصر خلیل: محمد بن عبدالله الخرشی (م. ق۱۱۰۱ق؛ بیروت، دار الفکر.
-* '''مجمع الفائدة والبرهان''': المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق)، تحقیق عراقی و دیگران، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
+* شعب الایمان: احمد بن الحسن البیهقی (م. ۴۵۸ق)، تحقیق محمد سعیدبن بسیونی، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۰ق.
-* '''مجمع الفائدة والبرهان''': المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق)، تحقیق عراقی و دیگران، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق.
+* صحیح مسلم: مسلم (م. ۲۶۱ق)، بیروت، دار الفکر.
-* '''المجموع شرح المهذب''': محی الدین النووی (م. ۶۷۶ق)، بیروت، دار الفکر.
+* صراط النجاة: جواد بن علی تبریزی (م. ۱۴۲۷ ق)، قم، دار الصدیقة الشهیدة، ۱۴۲۷ ق.
-* '''المحلی''': ابن حزم الاندلسی (م. ۴۵۶ق)، مصحح احمد شاکر، بیروت، دار الفکر.
+* صراط النجاة: سید ابو القاسم موسوی الخویی، (م. ۱۴۱۳ ه‍.ق)، قم، مکتب نشر المنتخب، ۱۴۱۶ق.
-* '''مختصر المزنی''': المزنی (م. ۲۶۳ق)، بیروت، دار المعرفه.
+* فتاوی اللجنة الدائمة للبحوث العلمیة والإفتاء: أحمد بن عبد الرزاق الدویش، الریاض، دارالعاصمه.
-* '''المختصر النافع''': المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق)، تهران، البعثه، ۱۴۰۲ق.
+* فتح العزیز: عبدالکریم بن محمد الرافعی (م. ۶۲۳ق)، بیروت، دار الفکر.
-* '''مختصر خلیل''': خلیل بن اسحاق الجندی (م. ۷۶۷ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
+* فقه الحدود و التعزیرات: اردبیلی، سید عبد الکریم موسوی اردبیلی، قم، مؤسسة النشر لجامعة المفید، ۱۴۲۷ق.
-* '''مختلف الشیعه''': العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
+* فقه للمغتربین: سید علی سیستانی، جمع‌آوری سید محمد تقی الحکیم.
-* '''مدارک الاحکام''': سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. ۱۰۰۹ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق.
+* الفقه و مسائل طبیة: محمد آصف محسنی قندهاری، قم، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۲۴ق.
-* '''مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام''': الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
+* الکافی فی الفقه: ابوالصلاح الحلبی (م. ۴۴۷ق)، تحقیق رضا استادی، اصفهان، مکتبة امیرالمؤمنین علیه السلام، ۱۴۰۳ق.
-* '''مستند الشیعه''': احمد النراقی (م. ۱۲۴۵ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق.
+* الکافی: محمد بن یعقوب الکلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۶۳ش.
-* '''المصنّف''': ابن ابی شیبه الکوفی (م. ۲۳۵ق)، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
+* کشاف القناع: منصور بن یونس البهوتی (م. ۱۰۵۱ق)، تحقیق محمد حسن اسماعیل، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
-* '''المعتمد فی شرح المناسک''': محاضرات سید ابوالقاسم الخوئی (م. ۱۴۱۳ق)، الخلخالی، قم، مدرسة دارالعلم، ۱۴۱۰ق.
+* کشف اللثام: الفاضل الهندی (م. ۱۱۳۷ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۷ق.
-* '''مغنی المحتاج''': محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
+* اللمعة الدمشقیه: الشهید الاول (م. ۷۸۶ق)، تحقیق کورانی، قم، دار الفکر، ۱۴۱۱ق.
-* '''مناسک الحج''': سید علی السیستانی، قم، چاپخانه شهید، ۱۴۱۳ق.
+* لهذا کانت المواجهة: جلال الصغیر، بیروت، بینات الهدی، ۱۴۲۱ق.
-* '''مناسک حج''': المیرزا جواد التبریزی، قم، دارالصدیقه الشهیده، ۱۴۱۵ق.
+* المبسوط فی فقه الامامیه: الطوسی (م. ۴۶۰ق)، تحقیق محمد باقر البهبودی، تهران، المکتبة المرتضویه، ۱۳۸۸ق.
-* '''مناسک حج (محشّٰی)''': محمد رضا محمودی، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
+* المبسوط: احمد بن طیب السرخسی (م. ۴۸۳ق)، بیروت، دار المعرفه، ۱۴۰۶ق.
-* '''منتهی المطلب''': العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.
+* مجمع الفائدة والبرهان: المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق)، تحقیق عراقی و دیگران، قم، النشر اسلامی، ۱۴۱۶ق.
-* '''مواهب الجلیل''': الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
+* مجمع الفائدة والبرهان: المحقق الاردبیلی (م. ۹۹۳ق)، تحقیق عراقی و دیگران، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۳ق.
-* '''الموسوعة الفقهیة المسیرة''': محمد علی الانصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.
+* المجموع شرح المهذب: محی الدین النووی (م. ۶۷۶ق)، بیروت، دار الفکر.
+* المحلی: ابن حزم الاندلسی (م. ۴۵۶ق)، مصحح احمد شاکر، بیروت، دار الفکر.
+* مختصر المزنی: المزنی (م. ۲۶۳ق)، بیروت، دار المعرفه.
+* المختصر النافع: المحقق الحلی (م. ۶۷۶ق)، تهران، البعثه، ۱۴۰۲ق.
+* مختصر خلیل: خلیل بن اسحاق الجندی (م. ۷۶۷ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
+* مختلف الشیعه: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۲ق.
+* مدارک الاحکام: سید محمد بن علی الموسوی العاملی (م. ۱۰۰۹ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۰ق.
+* مسالک الافهام الی تنقیح شرایع الاسلام: الشهید الثانی (م. ۹۶۵ق)، قم، معارف اسلامی، ۱۴۱۶ق.
+* مستند الشیعه: احمد النراقی (م. ۱۲۴۵ق)، قم، آل البیت:، ۱۴۱۵ق.
+* المصنّف: ابن ابی شیبه الکوفی (م. ۲۳۵ق)، تحقیق سعید محمد اللحام، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۹ق.
+* المعتمد فی شرح المناسک: محاضرات سید ابوالقاسم الخوئی (م. ۱۴۱۳ق)، الخلخالی، قم، مدرسة دارالعلم، ۱۴۱۰ق.
+* مغنی المحتاج: محمد بن احمد الشربینی (م. ۹۷۷ق)، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۷ق.
+* المقنعه: المفید (م. ۴۱۳ق)، قم، نشر اسلامی، ۱۴۱۰ق.
+* مناسک الحج: سید علی السیستانی، قم، چاپخانه شهید، ۱۴۱۳ق.
+* مناسک حج: المیرزا جواد التبریزی، قم، دارالصدیقه الشهیده، ۱۴۱۵ق.
+* مناسک حج (محشّٰی): محمد رضا محمودی، تهران، نشر مشعر، ۱۴۲۹ق.
+* منتهی المطلب: العلامة الحلی (م. ۷۲۶ق)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.
+* منهاج الصالحین: موسوی الخوئی (م. ۱۴۱۳ق)، قم، مدینة العلم، ۱۴۱۰ق.
+* مواهب الجلیل: الحطاب الرعینی (م. ۹۵۴ق)، تحقیق زکریا عمیرات، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۶ق.
+* الموسوعة الفقهیة المسیرة: محمد علی الانصاری، قم، مجمع الفکر الاسلامی، ۱۴۲۰ق.
+* المهذب: القاضی ابن البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، النشر اسلامی، ۱۴۰۶ق.
+* وسائل الشیعه: الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۲ق.
 {{پایان}}
-{{محرمات احرام}}
+[[Category:مقاله‌های در حال ویرایش]]
-[[رده:احکام احرام]]
+[[رده:مقاله‌های در حال ویرایش]]