در حال ویرایش اسماعیل (بخش)

== نقش اسماعیل در پیدایش و آبادانی مکه ==
مورخان<ref>الکامل، ج۱، ص۱۰۳ تا ۱۰۵؛ تاریخ ابن خلدون، ج۱، ص۳۵۰؛ قصص الانبیاء، جزائری، ص۱۴۲.</ref> و بیشتر مفسران<ref>جامع البیان، ج۱۳، ص۳۰۰ تا ۳۰۲؛ مجمع البیان، ج۱، ص۳۸۹؛ المیزان، ج۱، ص۳۸۸.</ref> ذیل آیه ۳۷ سوره ابراهیم، پیدایش [[زمزم]] و گرد آمدن قبایل پیرامون آن، آبادی و رونق گرفتن مکه را با ساکن شدن هاجر و اسماعیل در کنار کعبه پیوند داده‌اند. به گزارش طبری، هاجر و اسماعیل در [[حجر اسماعیل]] سکونت داشتند.<ref>جامع البیان، ج۱، ص۷۶۲.</ref> در روایتی منسوب به [[امام صادق(ع)]]، حجر اسماعیل خانه ایشان معرفی شده‌است.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۱۰؛ بحار الانوار، ج۱۲، ص۱۱۷.</ref>

به گفته عالمان مسلمان، آب زمزم بر اثر ساییده شدن پای اسماعیل بر زمین جاری شد که از ارهاصات اسماعیل است.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۰۲؛ التفسیر الکبیر، ج۱۹، ص۱۳۶؛ الخرائج و الجرائح، ج۲، ص۹۳۰.</ref> ارهاص، رویدادی فراعادی است که پیش از نبوت یک پیامبر و در پیوند با وی رخ می‌دهد. بر همین اساس، زمزم را «چاه اسماعیل» نیز خوانده‌اند.<ref>تاریخ طبری، ج۲، ص۲۵۵؛ السیرة النبویه، ابن هشام، ج۱، ص۹۷.</ref> با پیدایش چشمه زمزم، کاروان‌ها در آن‌جا توقف می‌کردند و شماری از قبایل پیرامون آن گرد آمدند.<ref>الکافی، ج۴، ص۲۰۲.</ref> شماری از دانشمندان با اشاره به موقعیت جغرافیایی و نبود آب در آن منطقه،<ref>جامع البیان، ج۱۳، ص۳۰۱؛ مجمع البیان، ج۶، ص۸۴.</ref> گوارایی و فراوانی آب زمزم را سبب گرد آمدن قبیله جُرْهُم و پیدایش شهر مکه دانسته‌اند.<ref>معجم البلدان، ج۳، ص۱۴۸.</ref>