در حال ویرایش امرای مکه (بخش)

==امارت مکه پیش از اسلام==

مکه و به طور کلی حجاز، تا پیش از اسلام فاقد دولت بوده و با نظام قبیلگی اداره می‌شده است. با وجود این، در منابع، از زمان ساخته شدن یا بازسازی کعبه به دست ابراهیم و فرزندش اسماعیل(ع) از کسانی به عنوان حاکم، رئیس و حتی پادشاه مکه یاد شده است. جز امارت ابجد، [[عمالقه]]، [[جدیس]] و [[طسم]]<ref>الارج المسکی، ص317-318.</ref> که بیشتر به افسانه می‌ماند، خاندان‌هایی بر مکه حاکم بودند. مشهور‌ترین اینان شامل پنج خاندان و قبیله هستند که عبارتند از:

===اسماعیل و فرزندانش===
{{اصلی|اسماعیل(ع)}}
اسماعیل(ع) همراه پدرش در پی بازسازی<ref>جامع الیبان، ج1، ص749؛ مجمع البیان، ج2، ص382؛ ج8، ص323.</ref> یا ساخت کعبه،<ref>التبیان، ج1، ص462.</ref> تولیت [[بیت الله الحرام]] و ریاست مکه را تا هنگام رحلت در اختیار داشت.<ref>الکافی، ج4، ص203-205؛ علل الشرایع، ج2، ص587.</ref> مدت این تولیت دقیقاً دانسته نیست. طول عمر اسماعیل را 130سال دانسته‌اند.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص22.</ref> بر پایه برخی ‌گزارش‌ها، اسماعیل با دختری از جرهمی‌ها، از قبایل یمنی ساکن در مکّه، وصلت کرد و برخی نوادگانش بر مکه ریاست داشتند.<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص19-20.</ref> شماری از تاریخ‌نگاران مدت ریاست اسماعیل و فرزندانش تا تسلط جرهم بر مکه را حدود دو سده دانسته‌اند.<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص20.</ref> از فرزندان اسماعیل، نابت و قیدار در شمار متولیان کعبه یاد شده‌اند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص221-222؛ الکامل، ج2، ص42؛ شفاء الغرام، ج2، ص23.</ref> بر پایه ‌گزارش فاسی، قیدار/ قیدر به معنای پادشاه است.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص25.</ref> 

===امارت جرهمیان===
{{اصلی|جرهمیان}}
قبیله جُرهم در شمار [[عرب قحطانی]] است که از [[یمن]] به پیرامون مکه کوچ کردند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص221-222.</ref> در پی پیدایش [[آب زمزم]]، دو قبیله جرهم و قَطوراء، از عرب جنوبی در مکه ساکن شدند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص111-112؛ مروج الذهب، ج2، ص22.</ref> محل سکونت جرهم در بخش بالای مکه و قُعَیقعان و مکان جای گرفتن قطورا در اجیاد و پایین مکه و نواحی آن بود. تا این‌که برای تسلط بر تمام شهر مکه، کارشان به نبرد و خونریزی انجامید و قطوراء به صلح با جرهم و ریاست آنان رضایت دادند.<ref>السیرة النبویه، ابن هشام، ج1، ص73؛ معجم البلدان، ج5، ص185.</ref> 

مدت تسلط جرهم بر مکه را 300 یا 560 یا 600 سال دانسته‌اند.<ref>نک: شفاء الغرام، ج1، ص470.</ref>از رویدادهای حکومت آنان، وقوع سیل و آسیب دیدن کعبه بود که جرهمیان آن را هم‌چون حالت پیشین بازسازی کردند.<ref>تاریخ طبری، ج2، ص285.</ref> ساخت نخستین دَرِ کعبه را نیز به جرهم نسبت داده‌اند.<ref>اخبار مکه، فاکهی، ج5، ص225.</ref> 
===امارت ایاد بن نزار===
{{اصلی|عیاد}}
نسب قبیله ایاد به عنوان قبیله‌ای بزرگ<ref>الانساب، ج1، ص22؛ معجم قبائل العرب، ج1، ص52.</ref> به نزار، جد هجدهم پیامبر، فرزند [[معد بن عدنان]] می‌رسد.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص22.</ref> مدت امارت آنان روشن نیست. گفته شده واپسین کس از ایادی‌ها که تولیت کعبه را بر عهده داشت، ثعلبة بن ایاد بود.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص254.</ref> 

===خزاعه===
{{اصلی|خزاعه}}
خزاعه از قبایل یمنی از فرزندان قحطان بودند که گویا در پی شکسته شدن سد مارب، از یمن به مکه کوچ کردند.<ref>المعارف، ص108؛ نک: المفصل، ج8، ص33.</ref> هنگام دقیق این کوچ دانسته نیست. آنان در اواخر سده سوم یا آغاز سده چهارم پیش از میلاد، در نبردی سه روزه که گروهی از [[بنی‌کنانه|بنی‌کِنانه]] از قبایل عدنانی نیز آنان را یاری کردند، جرهم را شکست دادند و با راندن آنان از مکه،<ref>السیرة النبویه، ج1، ص74.</ref> امارت آن شهر را در اختیارگرفتند.
===قریش===
درامارت خزاعه، نسل اسماعیل در سرزمین‌هایِ پیرامون حجاز پراکنده شدند. به گزارشی، ابومغیره [[قصیّ بن کلاب]]، جد چهارم پیامبر، که از نسل مُضر بود و در میان قبیله مادرش قُضاعه می‌زیست، در پی اجنبی خوانده شدنش از سوی فردی قضاعی، نسب خود را از مادرش شنید<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص23-24.</ref> و به مکه بازگشت و با دختر حُلیل بن حبشی خزاعی که بر این شهر امارت داشت و کلید کعبه در اختیارش بود، ازدواج کرد.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص55-56؛ تاریخ طبری، ج2، ص255-256.</ref> حلیل به هنگام مرگ، ولایت کعبه و کلید آن را به قصی تسلیم کرد.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص239؛ انساب الاشراف، ج1، ص55-56؛ تاریخ طبری، ج2، ص256.</ref> هر چند خزاعه حاضر به پذیرش این امر نشد، در نبردی که میان یاران قصی از بنی کِنانه، از عرب شمالی و از خویشاوندان قصی و قضاعه با خزاعه رخ داد، خزاعه شکست خورد و به سازش تن داد. با حکمیت یعمر بن عوف کنانی، قصی افزون بر ریاست مکه، تولیت و پرده‌داری کعبه را نیز بر عهده گرفت.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص124؛ اعلام النبوه، ص180؛ الانوار فی مولد النبی، ص19.</ref> 

قصی تیره‌های گوناگون قریش را که در پیرامون مکه پراکنده بودند، گرد آورد و برای آن‌ها در مکه مکان‌هایی مشخص کرد. از این رو، او را «مُجمع» و به این دسته از قریش در برابر قریش ظواهر یعنی ساکنان پیرامون مکّه، «قریش بِِطاح» گفتند.<ref>انساب الاشراف، ج1، ص56-58؛ البدایة و النهایه، ج2، ص207.</ref> از دیگر تلاش‌های قصی، تأسیس [[دارالندوه|دارالنَدوه]] (مجلس مشورتی قریش)<ref>انساب الاشراف، ج1، ص58.</ref> و تقسیم مناصب بیت الله الحرام و مکه میان فرزندانش بود.<ref>اخبار مکه، ازرقی، ج1، ص109-110؛ الکامل، ج2، ص21-22؛ موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص510-511.</ref> امارت قصی در مکه را حدود میانه سده پنجم میلادی دانسته‌اند.<ref>تاریخ مکه، سباعی، ص25.</ref> 

پس از درگذشت قصی تا ظهور اسلام، ریاست مکه در اختیار نسل او بود. البته در مکه حاکمیتی متمرکز وجود نداشت و مناصب آن شهر میان برخی تیره‌های قریشی تقسیم شده بود؛ اما ریاست مکه از آن فرزندان قصی بود. از رویدادهای مهم این دوران، رقابت [[بنی‌عبدالدار]] و [[بنی‌عبد مناف]]بر سر مناصب مکه بود که موجب پدید آمدن دو پیمان [[حلف المطیبین]] و [[حلف الاحلاف]] شد.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص132-133؛ المنمق، ص54؛ المعارف، ص604.</ref> 

با ریاست [[‌هاشم]]، جد دوم رسول خدا، بر مکه، برادرزاده‌اش [[امیه]] به رقابت با او پرداخت که برای امیه دستاوردی نداشت. ‌هاشم در دوران ریاستش بر مکه، با برپایی دو سفر زمستانی و تابستانی و بستن پیمان با شامیان، تجارت را گسترش داد.<ref>الطبقات، ج1، ص75؛ تاریخ یعقوبی، ج1، ص242.</ref> امارت مکه در پی ‌هاشم، به برادرش [[مطلب]] و سپس فرزندش [[عبدالمطلب]] رسید.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص137، 142.</ref> 

درآستانه ظهور اسلام، [[ابوطالب]] بر مکه و [[بنی‌هاشم]] ریاست داشت.<ref>نک: تاریخ امراء مکه، ص63.</ref> در پی رحلت ابوطالب به سال دهم [[بعثت]]، گزارشی از ریاست مکه در دست نیست. شاید بتوان حدس زد که در این سال‌ها، بزرگ امویان، [[ابوسفیان]]، در پی کشته شدن کسانی مانند [[ابوجهل مخزومی]] و دیگر سران قریش در نبرد [[بدر]]<ref>المغازی، ج1، ص91، 157.</ref> و نیز فقدان چهره‌های ‌هاشمی در مکه، ریاست را کنار منصب موروثی «[[قیادت]]» (فرماندهی قریش در نبردها) در دست داشته است.