در حال ویرایش امیر محمل (بخش)

==مشهور‌ترین محمل‌ها و امیران‌شان==
با پیدایش منصب امیر محمل در مصر، برخی دولت‌های دیگر نیز گویا به تقلید از حکمرانان مصر، به ارسال محمل به [[مکه]] همراه امیر محمل پرداختند. مشهور‌ترین محمل‌ها و امیران‌شان در جهان اسلام عبارتند از:

===امیران محمل مصری===

با پدید آمدن این منصب، امیر محمل مصری و نیز خود محمل از نظر جایگاه، از این‌رو که پرده کعبه و اموال متعلق به [[حرمین]] را حمل می‌کرد، بر دیگر محمل‌ها مقدم بود.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص571.</ref>با نزدیک شدن محمل مصر به مکه، شریف آن شهر، به استقبال محمل می‌آمد؛ چنان‌که [[شریف برکات]]، از [[امیران مکه]]، به سال 849ق. در موسم حج به پیشواز محمل مصر آمد. امیر محمل نیز از او دلجویی کرد.<ref>صبح الاعشی، ج4، ص281-282؛ تاریخ امراء البلد الحرام، ص192.</ref>

در دوران [[امپراتوری عثمانی]]، در مراسمی که برای رسیدن محمل مصر در مکه بر‌گزار می‌شد، نخست گروه موزیک برنامه اجرا می‌نمود و در پی آن، [[شیخ الحرم]] خطبه‌‏ای ایراد و در آن برای سلطان عثمانی، [[شریف مکه]] و خدیو مصر دعا می‌کرد. سپس امیر محمل مصری افسار محمل خویش را به امیر مکه می‌سپرد. وی نیز در پی به‌دست گرفتن زمام و [[تبرک]] به آن، دیگر بار آن را تسلیم امیر محمل می‌کرد.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص369.</ref>

سال‌های پیاپی حمل محمل با امیران گوناگون ادامه داشت تا این‌که در دوره اول [[حکومت آل سعود]]، به‌دلیل آن‌که در [[منا]] به دستور امیر محمل مصری، تعدادی از نیروی اخوان کشته شدند، [[سعود بن عبدالعزیز]] حمل محمل را [[بدعت]] شمرد و دستور آتش زدن محمل مصری را صادر کرد و از آن‌پس از مصر، محمل اعزام نشد.<ref>تاریخ امراء البلد الحرام، ص352؛ امراء البلد الحرام، ص326.</ref>در پی سقوط دولت سعودی اول و تسلط دیگر بار [[محمدعلی پاشا]] بر حجاز، ارسال محمل مصری مانند پیش از سر گرفته شد.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص584.</ref>این روند تا جنگ جهانی اول (1914م.)  ادامه داشت. در پی هم‌پیمانی عثمانی‌ها با آلمان و نیز شکست آنان از متفقین، انگلیسی‌ها از ورود محمل مصر پیش‌گیری کردند. با تسلط دیگر بار [[آل سعود]] بر مکه، آنان با مصری‌ها برای ارسال پرده کعبه به توافق رسیدند و از این‌هنگام، امیر محمل دیگر بار تعیین و از مصر اعزام می‌شد. اما از آن‌پس که ملک سعود بن عبدالعزیز به سال 1346ق. به کارگاه پرده بافی در [[اجیاد]]، از نواحی مکه، دستور ساختن [[پوشش کعبه]] را داد، اعزام محمل مصر متوقف شد.<ref>الدرر الفرائد، ج1، ص440-448؛ موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص586.</ref> (جدول شماره 9)

===امیران محمل شامی===

تاریخِ پدید آمدن محمل شامی و امیران آن به‌گونه دقیق مشخص نیست. بر پایه ‌گزارشی، نخستین بار به سال 919ق. از امیر محمل شامی یاد شده است که وی هم‌زمان با محمل مصر وارد مکه شد و شریف برکات، از امیران مکه، در منا، امیران محمل‌های یاد شده را از این‌رو که در مسیر با هم در‌گیر شده بودند، آشتی داد.<ref>الدرر الفرائد، ج1، ص491.</ref>در این ‌گزارش، نام امیر محمل شامی نیامده است. این خبر بیانگر آن است که محمل شامی دست کم از آغاز سده دهم ق. به حجاز ارسال می‌شده است.

محمل شامی تا جنگ جهانی اول (1333ق./1914م.)  همه ساله با امیران به حرمین سفر می‌کرد. این محمل افزون بر هدایا و صدقات، حامل شمع‌هایی برای روشنایی درون و بیرون [[کعبه]] همراه عطر و بخور و نیز طناب‌هایی برای محکم کردن پرده کعبه بود.<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص583؛ تاریخ مکه، ص576.</ref>با توجه به آن‌که [[شام]] و مصر زیر سلطه عثمانی بود، امیران محمل آن‌ها با یکدیگر رقابت داشتند. در ‌گزارشی آمده که این دو در مکه کنار چادرهای شریف مکه، مراسمی شکوهمند بر‌گزار و ضمن آتش‌بازی، گلوله‌های نورانی را به هوا شلیک می‌کردند.<ref>مرآة الحرمین، ج1، ص369.</ref>از امیران محمل شامی می‌توان به عبدالرحمن پاشا، <ref>مرآة الحرمین، ج1، ص395.</ref> پاشا حسین، <ref>تاریخ الیمن، ص287؛ الرحلة الی مصر و السودان و الحبشه، ج1، ص13.</ref> امیر محمد فروخ، <ref>الدرر الفرائد، ج1، ص411.</ref> و سنطبای اشاره کرد.<ref>منائح الکرم، ج2، ص575؛ خطط الشام، ج2، ص279.</ref>

===امیران محمل عراقی===

از هنگام دقیق اعزام محمل عراقی آگاهی در دست نیست. به رغم ‌گزارش‌های متعدد از اعزام محمل عراق در دوره [[عباسیان]]، [[ایلخانیان]] و دیگر دولت‌ها، از منصب امیر محمل سخن به میان نیامده است. البته [[غازان‌خان ایلخانی]] به سال 702ق. ضمن گماشتن قُتْلُغْ شاه، از امیران حکومتی، به منصب امیر الحاج، محملی ویژه به‌نام خود روانه مکه کرد.<ref>تحریر تاریخ وصاف، ص234.</ref>نیز به سال ٧٣٠ق. عراقی‌ها برای عزیمت به مکه از راه شام، فیلی را همراه داشتند که [[ابوسعید بهادرخان]]، واپسین ایلخان مغول، برای انتقال پوشش کعبه ارسال کرده بود. اما مردم آن را شوم دانستند و به فیل [[ابرهه]] تشبیه کردند. این نخستین بار بود که فیل جای شتر را در محمل گرفت.<ref>السلوک، ج3، ص134؛ اتحاف الوری، ج3، ص192-193.</ref>ابوسعید عنایت و توجهی فراوان به محمل نمود و پرده‌ای از ابریشم مزیّن به طلا و جواهر و یاقوت و دیگر گوهرهای قیمتی برای کعبه ارسال کرد.<ref>السلوک، ج3، ص35؛ اتحاف الوری، ج3، ص192-193؛ الدرر الفرائد، ج1، ص418.</ref>

در دوران آق قویونلوها و به سال 877ق. [[اوزون حسن]]، امیر دولت ترکمانان، جامه‌ای برای کعبه همراه امیر محمل عراق فرستاد. آنان در [[مدینه]] دستور دادند که به نام اوزون حسن خطبه بخوانند. این کار با واکنش سخت قایتبای، سلطان مملوکی مصر، رویارو شد.<ref>کعبه و جامه آن، ص115-116.</ref>به سال 848ق. شاهرخ میرزا، حاکم شیراز، از پادشاه مصر جقمق مملوکی درخواست کرد که پوشش کعبه را در آن سال خود برعهده گیرد و او موافقت کرد. بدین منظور، وی جامه را در آغاز به مصر فرستاد و سپس آن را همراه حاجیان مصری به مکه ارسال کرد تا کعبه را بدان پوشش دهند. آنان در روز [[عید قربان]] درون کعبه را با همان جامه پوشش دادند؛ زیرا سلطان مصر اجازه نداد آن جامه بر روی کعبه قرار داده شود.<ref>منائح الکرم، ج3، ص43.</ref>

===امیران محمل یمنی===

محمل یمنی نخستین‌بار به سال 963ق. به مکه اعزام شد. در این سال، مصطفی پاشا حاکم [[یمن]] از سوی دولت عثمانی اجازه خواست تا از آن‌جا محملی به مکه راه‌اندازی شود و با درخواست او موافقت شد. زمانی که این محمل به مکه رسید، امیر شهر در بیرون شهر از آن استقبال کرد و خلعت دریافت نمود. اعزام این محمل تا سال 1049ق. ادامه داشت و سپس به علت گرفتاری [[دولت عثمانی]]، اعزام این کاروان متوقف گشت.<ref>منائح الکرم، ج3، ص346؛ نک: الدرر الفرائد، ج1، ص418؛ تاریخ مکه، ص550.</ref>نام امیران محمل یمنی مشخص نیست.

===امیران محمل رومی (عثمانی)===

با تسلط عثمانی‌ها بر مصر و شام و حجاز، آنان به سال 923ق. امیر مصلح (مصلح الدین) را همراه پرده کعبه و مقداری صدقات به سوی مکه اعزام کردند.<ref>تاریخ مکه، ص345-414.</ref>او هم‌زمان با امیر علایی همراه محمل مصری به مکه رسید. شریف مکه همراه فرزندش و تعدادی از مکیان به پیشواز آنان آمد و پس از پوشیدن خلعت ارسالی، همراه دو امیر محمل رومی و مصری وارد مکه شد. عثمانیان چند سال کنار امیر اول یا همان امیر الحاج، امیر محمل را نیز اعزام می‌کردند. [[برسبای چرکسی]] (دوادار) نایب السلطنه مصر نخستین کسی از ترکان دانسته شده که از سوی عثمانی بدین منصب گمارده شد.<ref>الدرر الفرائد، ج1، ص499.</ref>این محمل کنار محمل مصری ترتیب داده شد و پرده کعبه را با خود حمل می‌کرد که از اموال سلطان سلیم عثمانی بود.<ref>تاریخ مکه، ص345.</ref>امیر محمل رومی پس از چندی دیگر بار از سوی عثمانی به وظیفه امیر الحاج افزوده شد. از این‌رو، از حدود نیمه سده دهم ق. نامی از امیر محمل نیست. (جدول شماره 10)

در برخی منابع، از محمل کرک و حلب نیز یاد شده<ref>موسوعة مکة المکرمه، ج3، ص571 به بعد.</ref>؛ اما از امیران آن‌ها سخنی به میان نیامده است.