در حال ویرایش اهل ذمه (بخش)

==تشریع قرارداد ذمه==

پیامبر اسلام(ص) از آغاز ورود به [[مدینه]]، پیمان‌نامه‌های گوناگون با سران قبایل و پیروان آیین‌های گوناگون همچون یهود و مشرکان [[یثرب]] در مسیر همزیستی مسالمت‌آمیز منعقد کرد.<ref>تاریخ المدینه، ج2، ص405؛ فتوح البلدان، ص26.</ref> برخی از این پیمان‌ها به ویژه پیمان با یهود چندان پایدار نماندند. آنان با توطئه بر ضد مسلمانان، در عمل عهد خود را نقض کردند و برخوردهایی میان آنان و مسلمانان صورت گرفت. پیامبر گروهی از آن‌ها را از مدینه تبعید کرد.

به باور برخی مفسران، بیرون راندن [[بنی‌نضیر]] نخستین اخراج دسته جمعی اهل ذمه از [[جزیرة العرب]] است؛ <ref>مجمع البیان، ج9، ص386؛ التفسیر الکبیر، ج29، ص278.</ref> گر چه برخی در اهل ذمه بودن آنان تردید کرده‌اند.<ref>احکام الذمیین، ص22؛ نک: دائرة المعارف قرآن کریم، ج5، ص135.</ref> [[بنی‌قینقاع]] نیز سرنوشتی همانند بنی‌نضیر داشتند.<ref>المحبر، ص112؛ فتوح البلدان، ص26؛ تاریخ طبری، ج2، ص172-173.</ref> به سال نهم ق. با نزول آیات نخست [[سوره توبه]]، [[خداوند]] [[برائت]] خویش و رسولش را از مشرکان اعلان کرد و هر گونه عهد و قرارداد با آن‌ها را لغو و به آنان چهار ماه فرصت داد تا تکلیف خود را روشن نمایند.(سوره توبه، آیه 1-3) مفسران علت لغو عهد با مشرکان را عدم اطمینان به آنان و پایبند نبودن آنان به عهد خود دانسته‌اند.<ref>مجمع البیان، ج5، ص5-6؛ التفسیر الکبیر، ج15، ص217؛ المیزان، ج9، ص151.</ref> مؤید سخن مفسران، آیه 4 سوره توبه است که پیمان مشرکانی را که برخلاف عهد خویش گام برنداشته و بر ضدّ مسلمانان توطئه نکرده‌اند، محترم شمرده است {{قلم رنگ|سبز|اِلاَّ الَّذینَ عاهَدْتُم مِنَ الْمُشْرِکینَ ثُمَّ لَمْ یَنْقُصُوکُم شَیْئاً وَ لَمْ یُظاهِرُوا عَلَیْکُم اَحَداً فَاَتِمُّوا اِلَیْهِم عَهْدَهُم اِلی مُدَّتِهِم اِنَّ اللهَ یُحِبُّ الْمُتَّقینَ}}. آیه 29 سوره توبه فرمان نبرد با آن دسته از اهل کتاب را که به خدا و آخرت [[ایمان]] ندارند و آن چه که خدا و رسولش حرام کرده‌اند را حرام نمی‌شمارند و در برابر دین حق سر تعظیم فرود نمی‌آوردند، صادر کرد، مگر این‌که جزیه پرداخت کنند: {{قلم رنگ|سبز|قاتِلُوا الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ بِاللهِ وَلا بِالْیَوْمِ الْآخِرِ وَ لا یُحَرِّمُونَ ما حَرَّمَ اللهُ وَ رَسُولُهُ وَلا یَدِینُونَ دِینَ الْحَقِّ مِنَ الَّذِینَ اُوتُوا الْکِتابَ حَتَّی یُعْطُوا الْجِزْیَةَ عَنْ یَدٍ وَ هُمْ صاغِرُون}}.

گفتنی است از میان دسته‌های کفار، تنها اهل کتاب این فرصت را پیدا کردند که در صورت پرداخت جزیه و پذیرش قوانین حکومت اسلامی به صورت اقلیت دینی زیر حمایت حکومت اسلامی قرار گیرند و بر دین خود باقی بمانند.<ref>المهذب، ج2، ص356؛ زاد المسیر، ج2، ص250.</ref>

در باره فلسفه پذیرش ذمه اهل کتاب برخلاف مشرکان و دیگر کفار، برخی بر آنند که پیش‌زمینه‌های اعتقادی اهل کتاب، فرصتی برای شناخت و قبول [[دین اسلام]]از سوی آنان، به شمار می‌رود.<ref>المبسوط، سرخسی، ج10، ص77؛ الجزیة و احکامها، ص22.</ref>