در حال ویرایش بالکان (بخش)

== تاریخ اسلامی بالکان ==
چند سده پیش از دوران فتوحات سپاه عثمانی، مسلمانانی در مجارستان، شمال صربستان و شرق بوسنی سکونت داشتند. شماری از پژوهشگران برآنند که معمار الازهر و بخش‌هایی دیگر از قاهره، شخصی به نام ابوالحسن جوهر بن عبدالله رومی صقلی، والی المُعزّ خلیفه [[فاطمیان]] در سده چهارم ق. از مردم اسلاو جنوبی و [[شیعه]] مذهب بوده است.<ref>Islam i muslimani u Hrvatskoj, p34-36؛ الوافی بالوفیات، ج11، ص172؛ وفیات الاعیان، ج1، ص375؛ بالکان در آیینه فرهنگ، ص33.</ref>

شهر اسکوپیه، پایتخت مقدونیه امروزی، در تاریخ ۶ ژانویه ۱۳۹۲م. زیر تسلط ترکان عثمانی درآمد و به مرکز مهم نفوذ سپاه عثمانی در سرزمین‌های مسیحی بالکان غربی تبدیل گشت. گزارش‌ش‌های بر جای مانده از سال ۱۳۹۶م. نشان می‌دهد که در معدن فلز گلوهویتسی نزدیک شهر نوی پازار در جنوب صربستان امروزی، مسلمانان ساکن بودند و قاضی داشتند. نخستین مسجد در بوسنی، در دهه سی سده پانزدهم م. در اوستیکولینا بنا شد. نیز حاکم شناخته شده اسکوپیه، عیسی‌بیگ فرزند اسحاق‌بیگ، با ساخت مسجدی شکوهمند به سال ۱۴۵۷م. با نام مسجد قیصر، یا جامع عتیق مطابق مکتوبات قدیم ترکی،<ref>Islamizacija Bosne i Hercegovin. , p. 27.</ref> در ساحل چپ رودخانه میلیاتسکا در پیرامون کاخ یا سرای، شهر سَرایوو را پایه نهاد.<ref>Historija Bošnjaka, p. 105-108.</ref> ساکنان بومی مناطق گوناگون بالکان، از هنگام ورود عثمانی‌ها، به تدریج به اسلام گرویدند و با وجود وضعیت متفاوت سیاسی و اجتماعی در دوره‌های گوناگون، با حمایت دولت مرکزی و تحمل آزارهای سخت و حتی رنج جنگ و مهاجرت جمعی، توانستند بقا و اعتلای نمادهای هویت اسلامی و توحیدی از جمله حج‌گزاری را تضمین کنند.

=== جمعیت مسلمانان ===
درباره جمعیت مسلمانان در بالکان، آمار رسمی و دقیقی در دست نیست. معمولاً بدون شمارش بخش اروپایی ترکیه، این رقم میان هشت و نیم تا یازده میلیون یعنی برابر با یازده تا پانزده درصد کل جمعیت بالکان، یاد می‌شود. برپایه آمارهای پژوهشگران مسلمان، شمار مسلمانان به‌تفکیک کشورها، بدین‌سان تخمین زده می‌شود: اسلوونی: نوزده هزار تن (۱٪)؛ کرواسی: پنجاه و هفت هزار تن (۲۸/۱٪)؛ بوسنی و هرزگوین: دو میلیون تن (۵۰٪)؛ صربستان (بدون احتساب کوزوو): پانصد هزار تن (۲/۶٪)؛ مونته‌نگرو: دویست هزار تن (۲۰٪)؛ مقدونیه: یک میلیون تن (۱٪)؛ آلبانی: دو میلیون و پانصد هزار تن (۷۰٪)؛ یونان: صد و پنجاه هزار تن (۵/۱٪)؛ بلغارستان: یک میلیون و دویست هزار تن؛ و رومانی: صد هزار تن (0. 4%).<ref>Muslimani jugoistočne Evrope, p. 572-573؛ بالکان در آیینه فرهنگ، ص65؛ بالکان در آیینه فرهنگ، ص98؛ بالکان در آیینه فرهنگ، ص107.</ref> البته در منابع دیگر که مسلمانان نمی‌پذیرند، ارقام متفاوت و معمولاً کمتر از آنچه یاد شد، ارائه گشته است.

=== نهادهای اسلامی ===
سازمان رسمی مسلمانان بالکان، معمولاً جمعیتی اسلامی است که در راس آن رئیس العلما یا مفتی اعظم قرار دارد. بزرگ‌ترین این سازمان‌ها، جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین است که مسلمانان اسلوونی، کرواسی و منطقه سنجاک در صربستان را با مفتی‌های آن سرزمین‌ها، زیر پوشش دارد و در راس آن، رئیس العلماء بوسنی و هرزگوین است. هماهنگ با اساسنامه جدید این جمعیت از سال ۱۹۹۷م. جمعیت‌های اسلامی کرواسی، اسلوونی و سنجاک (در جنوب غرب صربستان) زیرمجموعه جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین هستند. جایگاه شورای عالی جمعیت اسلامی، ریاست العلما و شخص رئیس العلما، شهر سَرایوو است و مفتی‌های این جمعیت در شهرهای سرایوو، تراونیک، زنیتسا، بیهاچ، موستار، گوراژده، توزلا، بانیالوکا و نیز شهرهای زاگرب کرواسی، لیوبلیانای اسلوونی و نوی‌پازارِ صربستان جای دارند. دانشکده علوم اسلامی سرایوو، دو دانشکده علوم تربیتی اسلام در بیهاچ و زنیتسا، مدرسه علمیه کهن غازی خسروبیگ و مدارس علمیه شهرهای تراونیک، توزلا، موستار، چایانگراد، و تسازین از نهادهای اثرگذار اسلامی در این کشورند. نیز دراویش نقشبندی، قادری، رفاعی و شاذلی در هفده تکیه، شانزده زاویه و بیست و سه مسجد ویژه به اذکار و عبادات خود می‌پردازند.

جمعیت اسلامی مونته‌نگرو بر پایه اساسنامه مصوب سال ۱۹۹۴م. اقدام می‌کند و در راس مشیخت این جمعیت اسلامی، رئیس العلماء قرار گرفته که در پایتخت، یعنی شهر پودگوریتسا مستقر است و بر اجرای امور دینی مسلمانان سیزده شهر پودگوریتسا، اولتسینی، بار، اوستروس، دینوش، توزی، روژایه، بِرانه، پِتنییتسا، بیِلوپولیه، پلیِولیا، پلاو و گوسینیه نظارت می‌کند. حدود صد مسجد و یک مدرسه علمیه در مونته‌نگرو وجود دارد.

جمعیت اسلامی کرواسی سیزده مجلس جمعیت اسلامی در شهرهای زاگرب (مقرّ مفتی)، دوبرونیک، گونیا، لابین، اوسیِک، پورِچ، پولا، رییِکا، سیساک، سلاوونسکی برود، سپلیت، اوماگ و واراژدین دارد. کنار مسجد بزرگ پایتخت به عنوان مرکز اسلامی زاگرب و مدرسه علمیه آن شهر، بیست و چهار نمازخانه دیگر در کرواسی فعال هستند.

جمعیت اسلامی اسلوونی مجالس جمعیت اسلامی را در شهرهای لیوبلیانا، ماریبور، یاسِنیتسه، کوپِر، تسِلیه، وِلِنیه، کرانی، شکوفیالُوکا، پوستوینا، کوچِویه، تربوولیه، نوومِستو، سِژانا، ترژیچ و نواگوریتسا مدیریت می‌کند. کنار جمعیت اسلامی یاد شده که شعبه‌ای از جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین به حساب می‌آید، جمعیت مسلمانان اسلوونی نیز جداگانه از سال ۲۰۰۶م. تلاش می‌کند.

مقرّ مشیخت جمعیت اسلامی سنجاک، شهر نوی‌پازار است که در آن، دانشکده مطالعات اسلامی و مدرسه علمیه غازی عیسی‌بیگ نیز وجود دارد. صد و بیست مسجد در این منطقه فعال هستند. به سال ۲۰۰۷م. این جمعیت اسلامی با اساسنامه جدید، به عنوان جمعیت اسلامی صربستان به مرکزیت شهر نوی‌پازار شناخته شد و شامل چهار بخش زیر است: مفتی‌گری سنجاک (با شهرهای نوی‌پازار، توتین، سیِنیتسا، روژایه، بیِلوپولیه، پریه‌پولیه، پریبوی، نواواروش، پِتنییتسا، بِرانه، پلاو و گوسینیه)؛ مفتی‌گری پرِشِوو (با شهرهای پرشوو، بویانواتس و مِدوِجا در جنوب شرق صربستان)؛ مفتی‌گری بلگراد (با شهرهای بلگراد، زِمون، نیش، سمِدِرِوو، لوزنیتسا، کروپانی و کاستولاتس)؛ و مفتی‌گری نوی‌ساد (با شهرهای نوی‌ساد، بِئوچین، سوبوتیتسا و زرِنیانین).

جز جمعیت اسلامی یاد شده صربستان به عنوان شعبه‌ای از جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین، جمعیت اسلامی مستقل صربستان نیز فعالیت می‌کند. اساسنامه این جمعیت از سال ۱۹۹۴م. مصوب در شهر نیش، مشیخت جمعیت اسلامی صربستان را بدون احتساب کوزوو و سنجاک و به مرکزیت بلگراد تعریف می‌کند. این مشیخت متشکل از ۵۲ جماعت و سه مجلس بلگراد، نوی‌ساد و نیش بود و امور سه مسجد شهرهای بلگراد، نیش و مالی‌زوورنیک، همراه چندین نمازخانه و مدرسه علمیه بلگراد را اداره می‌کرد. به سال ۲۰۰۷م؛ و با اساسنامه جدید، این مشیخت به سطح ریاست العلماء جمعیت اسلامی صربستان ارتقا یافت و سه مشیخت را دایر کرد: مشیخت صربستانی (شمالی و مرکزی)، مشیخت سنجاک، و مشیخت پرِشِوو. در راس این جمعیت اسلامی، رئیس‌العلماء صربستان قرار دارد.

برحسب برآورد اداره آمار کوزوو، به سال ۲۰۰۶م. دو و یک دهم میلیون تن در کوزوو زندگی می‌کنند که نود و دو درصد آن‌ها را آلبانیایی‌تبارها تشکیل می‌دهند و حدود نود درصد آن‌ها مسلمان هستند. جمعیت اسلامی کوزوو به سال ۱۹۹۳م. به مرکزیت شهر پریشتینا شکل گرفته است. در راس آن مفتی اعظم قرار دارد که بر تلاش‌های اسلامی هشت بخش پریشتینا، گیلان، میترویتسا، پریزرِن، پِچ، اوروشِواتس، پرِشِوو و جاکویتسا نظارت می‌کند. مهم‌ترین نهادهای علمی جمعیت اسلامی کوزوو، مدرسه علمیه علاء الدین شهر پریشتینا و دانشکده علوم اسلامی در همان شهر هستند. نیز شماری فراوان از دراویش در کوزوو و معمولاً در مناطق غربی آن زندگی می‌کنند و به نُه طریقت خلوتیه، قادریه، رفاعیه، سعدیه، شاذلیه، نقشبندیه، بکتاشیه، مولویه و سنانیه تعلق دارند.

اثرگذارترین سازمان مسلمانان مقدونیه، جمعیت اسلامی است که بر پایه اساسنامه آن از سال ۱۹۹۴م. رئیس العلماء که جایگاهش در شهر اسکوپیه است، در راس آن است و چند مفتی زیر نظر وی در شهرهای اسکوپیه، تِتووو، گوستیوار، کومانووو، کیچِوو، ستروگا، اوهرید، شتیب، بیتولی، دِبار، پریلِپ، رِسِن و وِلِس به کار می‌پردازند. مدرسه علمیه غازی عیسی‌بیگ، دانشگاه اسلامی روستای قوندوو نزدیک اسکوپیه، ۵۹۰ مسجد و مرکز اسلامی و ۱۰ تکیه، از نهادهای دینی مسلمانان مقدونیه به‌شمار می‌آیند. طریقت‌های خلوتیه، قادریه، سنانیه، رفاعیه و نقشبندیه به سال ۱۹۹۲م. جمعیت دینی اسلامی دراویش را با ریاست شیخ العلماء تشکیل داده‌اند.<ref>Barišić، p 119-125.</ref>

جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین، مسلمانان اسلوونی، کرواسی و منطقه سنجاک در صربستان را با مفتی‌های آن مناطق، زیر پوشش خود دارد و در راس آن رئیس العلماء بوسنی و هرزگوین جای دارد. در صربستان، جمعیت اسلامی دیگری نیز با مرکزیت شهر بلگراد و زیر نظر رئیس العلماء صربستان تلاش می‌کند. نیز در راس جمعیت اسلامی مستقل کوزوو، مفتی اعظم قرار دارد. مونته‌نگرو و مقدونیه نیز رئیس العلماء مستقل دارند. رهبر مسلمانان رومانی، بلغارستان، آلبانی و یونان نیز مفتی‌های اعظم آن کشورها هستند. دو جامعه مسلمان متمایز در مجارستان وجود دارد. آنان از اعراب، ترکان، پاکستانی‌ها، ایرانیان و دیگر مهاجران تشکیل یافته‌اند.<ref>دائرة المعارف جهان نوین اسلام، ج1، ص652.</ref>