در حال ویرایش بالکان (بخش)

=== افزایش شمار حاجیان ===
پس از پایان جنگ جهانی اول و تشکیل پادشاهی صرب‌ها، کروات‌ها و اسلوونیایی‌ها در بالکان غربی تا آغاز جنگ جهانی دوم، تقریباً هیچ گزارشی از شمار و مسیر حاجیان بالکانی در دست نیست. می‌توان گفت که در فاصله دو جنگ جهانی، کمتر از پنجاه تن از بالکان غربی به [[حج]] رفتند. پایان جنگ جهانی دوم در منطقه بالکان غربی با تشکیل نظام کمونیستی در یوگسلاوی همراه بود. به سال ۱۹۴۹م. در نخستین سفر رسمی حج در دوره جدید، رئیس العلماء جمعیت اسلامی یوگسلاوی، ابراهیم افندی فیضی، همراه چهار تن از همکاران خود به حج مشرف شد. این سفر رسمی، به‌افزایش شمار حاجیان در سال‌های بعد یاری کرد و از سال ۱۹۴۹ تا ۱۹۶۰م. حدود صد و هشتاد تن از بوسنی به حج رفتند. تا سال ۱۹۵۴م. حاجیان به صورت فردی و سپس گروهی، به سوی سرزمین وحی رهسپار می‌شدند. از سال ۱۹۶۶م. شمار حاجیان دیگر بار افزایش یافت. در این دوره، شرکت مسافربری پوتنیک مستقر در بلگراد، با نظارت جمعیت اسلامی، سفر حج را برنامه‌ریزی و مدیریت می‌کرد.

به دلیل جنگ‌های خاورمیانه، اتوبوس‌های این شرکت مسیری طولانی‌تر را می‌پیمودند و از شهرهای بلگراد، نیش، صوفیه، ادیرنه، استانبول، قونیه و از راه [[سوریه]] و شهرهای عراقی موصل، [[بغداد]]، و [[بصره]] به [[کویت]]، [[ریاض]]، [[طائف]] و [[مکه]] می‌رسیدند. این حاجیان برای پیمودن این مسیر ۱۰۱۸۴ کیلومتری، معمولاً پانزدهم یا شانزدهم [[ذی‌قعده]] حرکت می‌کردند و پنجاه و چهار روز در سفر بودند. سرانجام از سال ۱۹۶۹م. سفر هوایی حج از فرودگاه بلگراد با هواپیماهای شرکت یات آغاز شد. شمار حاجیان بالکان غربی، میان سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۹۱ به این قرار است:<ref>Ibid, Mirsad Mahmutović.</ref>

{|class="wikitable" style="margin-right:auto;margin-left:auto;"

|-

! سال/میلادی!! شمار حاجیان

|-

| ۱۹۶۱ || ۳۹

|-

| ۱۹۶۲ || ۳۵

|-

| ۱۹۶۳ || ۳۸

|-

| ۱۹۶۴ || ۴۳

|-

| ۱۹۶۵ || ۴۰

|-

| ۱۹۶۶ || ۱۸۵

|-

| ۱۹۶۷ || ۳۲۹

|-

| ۱۹۶۸ || ۳۷۹

|-

| ۱۹۶۹ || ۳۸۹

|-

| ۱۹۷۰ || ۵۰۰

|-

| ۱۹۷۱ || ۶۹۵

|-

| ۱۹۷۲ || ۱۸۰

|-

| ۱۹۷۳ || ۱۷۰

|-

| ۱۹۷۴ || ۷۶۶

|-

| ۱۹۷۵ || ۴۷۲

|-

| ۱۹۷۶ || ۳۱۶

|-

| ۱۹۷۷ || ۳۳۱

|-

| ۱۹۷۸ || ۳۸۷

|-

| ۱۹۷۹ || ۵۱۳

|-

| ۱۹۸۰ || ۳۴۶

|-

| ۱۹۸۱ || ۳۱۴

|-

| ۱۹۸۲ || ۲۷۴

|-

| ۱۹۸۳ || ۲۱۲

|-

| ۱۹۸۴ || ۱۸۰

|-

| ۱۹۸۵ || ۱۷۸

|-

| ۱۹۸۶ || ۲۰۳

|-

| ۱۹۸۷ || ۲۵۰

|-

| ۱۹۸۸ || ۲۸۰

|-

| ۱۹۸۹ ||۲۶۹

|-

| ۱۹۹۰ || ۳۸۴

|-

| ۱۹۹۱ || ۳۶۶

|}

نرکز اسماعیل آقیچ، اندیشمند و روشنفکر مسلمان اواخر سده بیستم م. در قاموس اسلامِ که پنج سال پس از وفات وی به سال ۱۹۹۰م. در سرایوو منتشر شد، حج را برپایه حدیثی معروفی، واپسین رکن از پایه‌های پنج‌گانه اسلام می‌نامد.<ref>Leksikon islama, p. 224.</ref> این باور ریشه‌دار به‌مسلمانان بالکان یاری کرد تا در پی تحولات دهه پایانی سده بیستم م؛ و به دنبال خیزش همگانی و گرایش به‌معنویت در شرق و غرب، به‌آسانی به احیای نماد حج‌گزاری در سطحی گسترده همت کنند. این یکی از برکات نمادهای عبادی دینداران مسلمان است که به محض اجرای آن عبادات، همه پیام‌ها و نتایج الهی و فردی و اجتماعی به آنان انتقال داده می‌شود. مسلمانان بالکان و نخبگان علمی ـ دینی آنان، امروز مسیری طولانی و دشوار را برای احیا و تحکیم مبانی معارف توحیدی خود، پیش‌رو دارند.

یک سال در پی آغاز نبرد بوسنی و هرزگوین به سال ۱۹۹۲م. در وضعیتی بحرانی، کمیته عالی سعودی سفر حج چهار صد و شصت تن را از آن کشور، از راه فرودگاه زاگرب کرواسی سازمان‌دهی کرد. این برنامه کمیته عالی سعودی تا سال ۱۹۹۶م. به صورت مستقل و از سال ۱۹۹۶ تا ۱۹۹۹م. با مشارکت اداره حج جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین ادامه یافت. از سال ۲۰۰۰م. این اداره تنها مدیر اعزام به [[حج]] بود و با چند آژانسِ زیرنظر جمعیت اسلامی، همکاری می‌کرد.

در چند سال اخیر، جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین حاجیان را در کاروان‌های اتوبوسی و هوایی اعزام می‌کند. اتوبوس‌ها نُه روز، در یک مسیر، در حرکت هستند و حاجیان چهار شب را در هتل می‌گذرانند. دو شب در استانبول، یک شب در مرسین در جنوب ترکیه، یک شب در امان [[اردن]]، و دیگر شب‌ها در راه هستند. حاجیان بوسنیایی با کاروان‌های اتوبوسی، طولانی‌ترین مسافت زمینی را نسبت به همه حاجیان طی می‌کنند. حاجیان بالکان غربی در این مسیر با مشکلات فراوان و زیاده‌خواهی‌های مسؤولان گمرک‌ها رویارو می‌شوند. مسیر زمینی این حاجیان بدین شرح است: سرایوو، اوراشیه در شمال بوسنی، نیش، سالونیک، استانبول، مِرسین، [[دمشق]]، امان، [[مدینه]]، و [[مکه]].

در چند سال اخیر، سفر هوایی حاجیان جمعیت اسلامی بوسنی و هرزگوین، از جانب شرکت هوایی تونسی «نووِل ایر» صورت می‌پذیرد که مقصد آن، نه فرودگاه جده، بلکه فرودگاه ملک عبدالعزیز مدینه است. از فرودگاه جده تنها در مسیر بازگشت استفاده می‌شود. بدین ترتیب، کاروان اتوبوسی که معمولاً بیستم [[ذی‌قعده]] حرکت می‌کند، مسیر ۹۸۱۸ کیلومتری رفت و برگشت را طی می‌نماید و پس از سی و چهار تا سی و شش روز به‌خانه بازمی‌گردد. حاجیان کاروان‌های هواپیمایی بیست و هفتم، بیست و هشتم یا بیست و نهم ذی‌قعده حرکت می‌کنند و مسیر هواییِ ۷۳۱۴ کیلومتری را می‌پیمایند و شانزده تا نوزده روز در سفر می‌مانند.<ref>Tragovi bosanskih hadžija.</ref>