در حال ویرایش بسمله (بخش)

==تکامل تدریجی بسمله به شکل کنونی==

روایتی گویای تکامل تدریجی بسمله از شکل پیش از اسلامی آن به‌شکل کنونی است. برپایه روایت یاد شده، «بِاسمِکَ اللَّهُمَّ» با نزول {{قلم رنگ|سبز|﴿وَقَالَ ارْکَبُواْ فِیهَا بِسْمِ اللهِ مَجراهَا وَمُرْسَاهَا﴾}} ([[سوره هود]]، آیه 41) به «بسم الله»؛ پس از نزول {{قلم رنگ|سبز|﴿قُلِ ادْعُواْ اللهَ اَوِ ادْعُواْ الرَّحْمَن﴾}} ([[سوره اسراء]]، آیه 110) به {{قلم رنگ|سبز|﴿بسم الله الرحمن﴾}}؛ و پس از نزول {{قلم رنگ|سبز|﴿اِنَّهُ مِن سُلَیْمَانَ وَاِنَّهُ بِسْمِ اللهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیم﴾}} (سوره نمل، آیه 30) به {{قلم رنگ|سبز|﴿بسم الله الرحمن الرحیم﴾}} تغییر یافت.<ref>الزینه، ص168؛ عمدة القاری، ج14، ص13.</ref> 

روایت یاد شده با روایاتی با مضمون نزول عبارت بسمله از آغاز [[بعثت]]<ref>اسباب النزول، ص10-11؛ الاتقان، ج1، ص77.</ref> و شناخته شدن پایان سوره‌ها برای پیامبر و مسلمانان با نزول بسمله سوره بعد<ref>المستدرک، ج1، ص231-232؛ الاتقان، ج1، ص211.</ref> سازگار نیست.

افزون بر این، با استدلال به روایت پیامبر(ص) درباره عدم صحت [[نماز]] بدون حمد از یک سو<ref>صحیح البخاری، ج1، ص184؛ صحیح مسلم، ج2، ص9.</ref> و وجوب نماز از آغاز بعثت (برای نمونه، سوره علق، آیه 10) از سوی دیگر،<ref>نک: درآمدی بر تاریخ‌گذاری قرآن، ص287.</ref> بسمله در سوره حمد را می‌توان نخستین [[وحی]] نازل شده بر پیامبر(ص) دانست که در نخستین نماز وی خوانده شد.<ref>الکافی، ج3، ص485.</ref> 

در جمع‌بندی دیدگاه‌ها درباره پیشینه بسمله می‌توان گفت که ترکیب {{قلم رنگ|سبز|﴿بسم الله الرحمن الرحیم﴾}} پس از بعثت پیامبر(ص)<ref>تاریخ قرآن، ص556.</ref> و نخستین بار در [[قرآن]] به کار رفته است؛ ولی پیش از آن عباراتی با مضمون همانند در دیگر زبان‌ها و در روزگار پیامبران پیشین مانند نوح (سوره هود، آیه 41) و سلیمان (سوره نمل، آیه 30) وجود داشته است.<ref>نک: روح المعانی، ج1، ص42؛ تفسیر سید مصطفی خمینی، ج1، ص41.</ref>