در حال ویرایش تاریخ المستبصر (کتاب) (بخش)

==گزارش‌های کتاب==

گزارش‌های تاریخ المستبصر از مکه آغاز شده و به بحرین پایان یافته است. از این گزارش‌ها برمی‌آید که آگاهی‌های آن در سفر یا سفرهایی به آن مناطق گردآوری شده است، اما از علت و انگیزه سفر و این‌که آیا سفر ابن‌مجاور به قصد [[حج]] بوده یا نه، سخن نرفته است. بر پایه گزارشی در کتاب، او در [[ذی‌حجه]] 626ق. در زَبید یمن بوده است. <ref>تاریخ المستبصر، ص92.</ref> وی در مقدمه، تاریخ المستبصر را اثری خوانده که سرزمین‌های [[حجاز]] و یمن را برمی‌رسد و آگاهی‌های مربوط به این دو سرزمین را همچون تصویری روشن عرضه می‌کند. <ref>تاریخ المستبصر، ص10.</ref>

او هنگام ثبت شنیده‌های خود درباره برخی موضوعات همانند داستان‌های عامیانه و اساطیر، به داوری درباره درستی یا نادرستی آن‌ها نپرداخته است. از این‌رو، برخی، نوشته‌های او را آمیزه‌ای از سره و ناسره دانسته‌اند.<ref>مجلة العرب، س24، ش281، ص406، «حمد الجاسر. </ref> نویسنده گاه در معرفی و وصف یک منطقه، به رؤیاهای خود نیز استناد کرده است. <ref>تاریخ المستبصر، ص26؛ تاریخ المستبصر، ص59.</ref> با این حال، آگاهی‌های او را جهانگردان تایید کرده‌اند.<ref>تاریخ نوشته‌های جغرافیایی، ص276.</ref>

===گزارشات از مکه===

بخش مربوط به یمن، بیشتر حجم کتاب یعنی حدود یک‌پنجم را به خود اختصاص داده است و دیگر مناطق تقریباً سهمی یکسان دارند. سخن از مکه با مباحثی لغوی و روایی درباره نام‌های آن آغاز شده <ref>تاریخ المستبصر، ص11-14.</ref> و با مباحثی درباره وضعیت معیشتی، آداب اجتماعی، و خلق و خوی مکیان ادامه یافته است.

بر پایه آگاهی‌های کتاب، ساکنان مکه از اشراف منسوب به [[امام حسن بن علی(ع)]] و قریشی و بیشتر بر مذهب زیدی هستند. نوع لباس مردان و حجاب زنان مکی و نام‌هایی که مکیان بر فرزندان خود می‌نهاده‌اند، در زمره این موضوعات است. وضعیت اقتصادی مردم مکه، چندان مناسب نبوده و به گفته نویسنده، آنان اهل قناعت بوده‌اند و گاه چند روز را به دو قرص نان بسنده می‌کرده‌اند. <ref>تاریخ المستبصر، ص14-15.</ref>

به گزارش کتاب، حاکمان یا شرفای حسنی از دوران حکومت‌ [[هارون الرشید]] در مکه ساکن شده و حکومت آن سرزمین را در دست داشته‌اند. <ref>تاریخ المستبصر، ص21.</ref>

نویسنده از منبعی که معرفی نکرده، نقل کرده است که در گذشته، مردم مکه و پیرامون آن، درآمدی کلان از فروش محصولات کشاورزی و دامداری و جز آن داشته‌اند، ولی به سبب اختلاف و چنددستگی، درآمد آنان از میان رفته است. <ref>تاریخ المستبصر، ص18.</ref> نام پول‌های رایج در شهر و بهای خوراک و پوشاک، در این بخش آمده و باب‌های برخی شهرها <ref>تاریخ المستبصر، ص22.</ref> و ارزش دینار مکی با واحد پول دیگر جای‌ها از جمله [[بغداد]] مقایسه شده است. <ref>تاریخ المستبصر، ص23.</ref>

وضعیت شهر و خانه‌های مکه و تغییرات آن در گذر تاریخ، موضوع دیگر کتاب است. به گزارش این کتاب، خانه‌های شهر مکه از سنگ و گچ بوده‌اند و در زمانه [[مهدی عباسی]] (حک: 158-169ق.)، خانه‌ها همانند قلعه‌های نظامی ساخته شدند تا به استحکام آن‌ها افزوده گردد. در دوران امیر قتادة بن ادریس، به دستور او، پیرامون شهر حصاری از سنگ و گل ساخته شد و چهار در بر آن گشودند. <ref>تاریخ المستبصر، ص19.</ref>

===گزارشات از مدینه===

آگاهی‌های کتاب درباره مدینه، نسبت به مکه کوتاه و مربوط به سرزمین‌های پیرامونی شهر یا فاصله آن تا دیگر شهرها و مناطق است، نه خود شهر. بر پایه شنیده‌های ابن مجاور، در منطقه قبا، محل مسجد مشهور [[مسجد قبا|قبا]]، پیشتر شهری بوده است. او وجود نخلستان‌هایی با درختان بلند را میان قبا و مدینه گزارش داده است. <ref>تاریخ المستبصر، ص26-27.</ref>

===حضور ایرانیان در ساخت و سازهای عمرانی===

برخی گزارش‌های نویسنده از حضور ایرانیان و نقش آنان در ساخت و سازهای عمرانی شبه جزیره ارائه شده است. <ref>تاریخ المستبصر، برای نمونه: ص115، 124، 153.</ref> از جمله، او از بنایی آجرین بر مزار منسوب به [[حضرت حوا]] سخن گفته که تا سال 621ق. باقی بوده، اما هنگام گزارش، رو به ویرانی نهاده است. <ref>تاریخ المستبصر، ص61.</ref>

نویسنده در بیان پیشینه جده، چند گزارش آورده که بر پایه یکی از آن‌ها، ایرانیان این شهر را بنیان نهاده‌اند. <ref>تاریخ المستبصر، ص55.</ref> او هنگام بیان مرزهای مناطق عربی، از بحر فارس یاد کرده و آن را مرز شرقی سرزمین‌های عرب دانسته است. <ref>تاریخ المستبصر، ص52-53، 331.</ref>