در حال ویرایش تبوک

'''تَبوک''' ناحیه‌ای در شمال کشور [[عربستان]] که از شمال به کشور [[اردن]] محدود می‌شود و در حال حاضر، یکی از ناحيه‌های عربستان است. شهر تبوک در اين ناحيه قرار گرفته است. تبوک در مسير راه [[حج]] شامیان (مسیر [[شام]] به [[مدینه]]) قرار داشت. این منطقه در سال نهم هجرى، شاهد لشکرکشی بزرگ مسلمانان از مدینه، برای مبارزه با عرب‌های تحت حمایت روم بود که به [[غزوه تبوک]] شهرت یافت.  

در وجه نام‌گذاری تبوک، اختلاف است. برخی این نام را برگرفته از سخن [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] درباره چشمه‌ای در آن سرزمین دانسته‌اند.<ref>الصحاح، ج4، ص1576-1577؛ النهایه، ج1، ص162، «بوک. </ref> اما بعضی ديگر به استناد روایتی از [[معاذ بن جبل]]، تبوک را نام این چشمه، پیش از حضور پيامبر در آنجا<ref>ملء العیبه، ج1، ص9.</ref> دانسته‌اند.<ref>الموسوعة العربیة العالمیه، ج6، ص86.</ref> [[بطلمیوس]] در کتاب جغرافیای خود، آن را «تپوا» خوانده است.<ref>المفصل، ج7، ص251.</ref>

در رجب سال نهم هجرى، [[حضرت محمد (ص)|پیامبر]] با سپاهی بزرگ از مردم مدینه، راهی تبوک شد؛ زيرا به ايشان خبر رسیده بود که برخی قبایل شمال جزیره‌العرب، پس از اتحاد با دولت روم، در پی حمله به مدینه هستند.<ref>تاریخ پیامبر اسلام، ص ۵۱۰</ref>

جاهايى که پیامبر از [[مدینه]] تا تبوک در آن‌جا نماز خوانده بود، پس از مدتى مسجد شد. برخی، از احداث 20 مسجد در این مسیر نام برده‌اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B1%D8%A2%D8%A9_%D8%A7%D9%84%D8%AD%D8%B1%D9%85%DB%8C%D9%86_%D8%AC%DB%B3-%DB%B4.pdf&page=824 موسوعه مرآة‌الحرمین، ج۴،‌ ص]۸۲۴</ref>

تبوک نام یک وادی، در شمالی‌ترین نقطه [[حجاز]] بین سرزمین [[حجر|حِجر]] و [[شام]] است.<ref name=":0">صورة الارض، ج1، ص32؛ معجم ما استعجم، ج1، ص12؛ نک: معجم البلدان، ج2، ص219.</ref> برخی این سرزمین را بخشی از قلمرو شام دانسته‌اند.<ref name=":1">فتوح البلدان، ج1، ص71؛ تاریخ یعقوبی، ج2، ص67؛ التنبیه و الاشراف، ص230.</ref> این وادی در 4 منزلی حجر، 6 منزلی [[مدین|مَدین]]، 12منزلی [[مدینه]] و 11منزلی [[دمشق]] و در میانه راه مدینه - دمشق قرار دارد.<ref name=":2">معجم البلدان، ج2، ص14؛ المسالک و الممالک، عزیزی، ص22.</ref> نام تبوک در منابع اسلامی، به سبب غزوه‌ای که در اواخر زندگی [[پیامبر(ص)]] در آن‌جا رخ داد، مشهور شد.

چشمه معروف [[موله|مُولَه]] در تبوک قرار داشت که به برکت پیامبر(ص) پر آب شد و تا 1367 قمری همچنان پر آب بود و ساکنان و حاجیان از آن استفاده می‌کردند.<ref>المعجم الجغرافی للبلاد العربیه، ج3، ص1291.</ref> قلعه تبوک که این چشمه در آن قرار دارد، دیواری که پیامبر به آن تکیه داد، <ref>المسالک و الممالک، اصطخری، ص20؛ جغرافیای حافظ ابرو، ج1، ص215.</ref> و [[مسجد توبه]]<ref name=":3">التعریف بما آنست، ص201؛ بهجة النفوس، ج1، ص633؛ وفاء الوفاء، ج3، ص179.</ref>، از آثار اسلامی به جا مانده در این سرزمین هستند. [[عمر بن عبدالعزیز]] (حک: 99-101ق.) [[مسجد توبه]] را در سال 99ق. در جایگاهی ساخت که پیامبر 10 شب در آن‌جا نماز گزارده بود.<ref name=":3" />  

برخى حاجیان، چهار روز در کنار چشمه تبوک استراحت می‌کردند و سپس با برداشتن آب کافی از آن، به سوی [[مکه]] حرکت می‌کردند.<ref>رحلة ابن‌بطوطه، ج1، ص347.</ref> تبوک، استراحتگاه حاجیان بود؛ بنابراين [[عثمانی‌ها]]، قلعه‌هایی برای استراحت حاجیان در آنجا ساختند که به [[حصن حجاج|حِصن حُجاج]] معروف شد.<ref>فی شمال غرب الجزیره، ص443؛ الموسوعة العربیة العالمیه، ج6، ص90.</ref>

امروزه ناحیه تبوک، بزرگ‌ترین منطقه در شمال عربستان<ref>المعجم الجغرافی للبلاد العربیه، ج1، ص314.</ref> به مرکزیت شهر تبوک<ref>شمال الحجاز، ج1، ص83؛ المعجم الجغرافی للبلاد العربیه، ج1، ص116.</ref> و یکی از 13 ناحیه پادشاهی سعودی است و از پنج استان [[املج]]، [[حقل|حَقل]]، [[وجه|وَجه]]، [[ضباء|ضَباء]]، [[تیماء]] و ده‌ها روستا تشکیل شده است.<ref>الموسوعة العربیة العالمیه، ج6، ص85.</ref>  

راه‌های آسفالت متعدد، این شهر را به دیگر شهرها پیوند داده و در این میان، راه تبوک به مدینه به مسافت 700<ref>شمال الحجاز، ج1، ص84-85.</ref> و به نقلی 674<ref>الموسوعة العربیة العالمیه، ج6، ص87.</ref> کیلومتر مهم‌ترین راه آسفالت تبوک به شمار می‌رود.