در حال ویرایش ترکستان (بخش)

==مسیر حج ترکستان==

پیش از دوره صفوی، مسیر اصلی حاجیان ترکستان از ایران می‌گذشت. این مسیر همان راه اصلی خراسان بود که به شرق می‌رفت و پایتخت ایران را به شهرهای ماوراءالنهر در مرز چین پیوند می‌داد.<ref>تاریخ حج‌گزاری ایرانیان، ص33-34.</ref>

این راه در بیشتر دوره صفویان به دلیل ستیز میان حکومت صفوی و پادشاهان ترکستان همچون شیبانیان بسته بود. بدین دلیل، مسیر بیشتر حاجیان در این دوره به سوی شمال دریای خزر و قلمرو عثمانی تغییر یافت.<ref>میقات حج، ش54، ص176-177، «حجاج ترکستان، راه‌ها و دشواری‌ها. </ref>

البته راه ایران در هنگام صلح به صورت موقت گشوده می‌شد. جنگ‌های بسیار میان صفویان و [[عثمانی]] و نیز صفویان و ازبکان در این دوران شکل گرفت که انگیزه برخی از آن‌ها براندازی [[شیعه]] و بازگشایی راه حج بوده است.<ref>تاریخ عثمان پاشا و فتح تبریز، ص33، «مقدمه. </ref><ref>صفویه از ظهور تا زوال، ص273.</ref> نامه‌هایی از پادشاهان این منطقه به شاهان صفوی برای درخواست بازگشایی راه حج، در منابع به چشم می‌خورد.<ref>میقات حج، ش54، ص182-183.</ref>

===مسیر جایگزین===

حاجیان ترکستان در دوره‌ای که راه ایران بسته بود، بیشتر از مسیر استانبول به حج می‌رفتند. آنان در طول راه از احترام امیران و حکمرانان شهرها و روستاها بهره می‌بردند و پس از رسیدن به قلمرو دولت عثمانی، مورد حمایت این دولت بودند.<ref>Belgelerle Osmanlı-Türkistan ilişkileri (XVI. XX. yüzyıllar). / yay. haz. Ayhan Özyurt... [ve öte. ] -- Ankara: Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı، 2005. S 123</ref>

دولت عثمانی تکیه‌ها و کاروان‌سراهایی برای حاجیان ترکستانی در این مسیر ساخته بود.<ref>Doğu Türkistan tarihi: başlangıçtan 1878'e kadar./ Mehmet Saray. -- İstanbul: Kitabevi، 1997. 1. c. s 423</ref> گاه به اغراض سیاسی، این حمایت‌ها بیشتر می‌شد. توجه و حساسیت بسیار دولت عثمانی به حاجیان این منطقه، در اسناد دوره عثمانی به خوبی نمایان است.

در این اسناد، فرمان‌هایی در حمایت سیاسی و نظامی از کاروانیان و برخی رجال علمی و سیاسی و کمک‌های مالی به حاجیان در راه مانده، همچون دریافت نکردن کرایه کشتی از فقیران بخارا، به چشم می‌خورد.<ref>Kolonizatör Türk dervişleri./ Ömer Lütfi Barkan. -- 88334 -- İstanbul: Hamle Basın Yayın، [t. y. ] s 110</ref>

کاروان حاجیان ترکستان برای رفتن به حج به سوی دریای خزر حرکت می‌کردند و سپس با کشتی عرض دریا را پیموده، به سوی غرب می‌رفتند و از آن جا از دو مسیر به استانبول رهسپار می‌شدند. یکی مسیر آستاراخان، رود ولگا و رود دن بود که از آن جا به خانات کریمه و سپس به استانبول می‌رسید و دیگری از راه بندر دربند و رود ترک با کشتی‌های ولایت‌های شرقی دولت عثمانی و نیز مسیر خشکی به استانبول می‌رسید و از آن جا نیز گاه از راه خشکی و گاه دریایی به حجاز منتهی می‌شد.<ref>میقات حج، ش54، ص177، «حجاج ترکستان، راه‌ها و دشواری‌ها. </ref><ref>تاریخ حج‌گزاری ایرانیان، ص170.</ref>

در این میان، کسانی که قصد رفتن به استانبول نداشتند، در برخی از بندرهای عثمانی در دریای سیاه چون بندر سینوپ و سامسون پیاده می‌شدند و سپس از مسیر خشکی به سوی قونیه یا اسکی‌شهر رفته، به کاروان شام می‌پیوستند. به دلیل نامناسب و خطرناک بودن این راه، حرکت در آن به ندرت اتفاق می‌افتاد.<ref>Türkistan’da İslam ve müslümanlar: sovyet dönemi./ Seyfettin Erşahin. -- Ankara: İlahiyat Vakfı Yayınları، 1999. S 113</ref>

دراویش و صوفیان ترکستان بیشتر مسیری را انتخاب می‌کردند که بتوانند قبرهای بزرگانشان را نیز زیارت کنند. این حاجیان در شهر ترسوس در جنوب شرقی [[ترکیه]] اتراق می‌کردند و در تکیه‌ها و زاویه‌هایی که در این شهر برای زائران آسیایی ساخته شده بود، به استراحت می‌پرداختند.<ref> İstanbul ve Anadolu evliyaları: Türkistan-Horasan-Hindistan ve dünyadaki Sultan Veliler./ Mustafa Necati Bursalı. -- İstanbul: Tuğra Neşriyat، 1990. 2. c. s 456؛ SUFİLER VE HAC، Esra Doğan، http://www.taqrib.info/turkish/index.php?option=com_content&view=article&id=406:sufler-ve-hac&catid=5: mirase-moshtarak&Itemid=29</ref>

===بسته‌شدن مسیر آستاراخان===

پس از تصرف آستاراخان به دست دولت روسیه، مردم ترکستان بارها به [[دولت عثمانی]] از ستم روس‌ها شکایت کردند و خواهان بازپس‌گیری بندر آستاراخان شدند که از مسیرهای اصلی حاجیان ترکستان و محل گرد آمدن آن‌ها بود. درویش خان که حکومت آستاراخان را بر عهده داشت، برای بازپس‌گیری این شهر به کمک دولت عثمانی با روس‌ها جنگید؛ ولی شکست خورد و بدین ترتیب، شهر آستارا خان به سال 1557م. از دست مسلمانان بیرون شد و به کشور روسیه پیوست. درویش خان از این شکست بسیار‌ اندوهگین شد و از راه استانبول به مکه رفت و تا آخر عمر در آن جا ماند.<ref>Türkistan milli hareketleri./ Abdullah Receb Baysun. -- İstanbul: [y. y. ]، 1943 s 89؛ . GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE AS-TARHAN (ASTRAHAN/HACI TARHAN) As-Tarhan (Astrahan/Haci Tarhan) From Past To Present Dr. Fatih ÜNAL* A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi Sayı 38، Erzurum 2008 239؛ XVI. YÜZYILIN İKİNCİ YARISINDA OSMANLI DEVLETİ ' NİN KARADENİZ SİYASET Prof. Dr Remzi Kılıç Niğde Üniversitesi Makalenin Linkihttp://host. nigde. edu. tr/remzikilic/mak... 017-001538</ref>

پس از دوره صفوی، راه ایران دیگر بار از راه‌های اصلی حاجیان این منطقه به شمار می‌رفت. دولت عثمانی در این مسیر نیز به حاجیان ترکستانی کمک می‌کرد. گزارش‌های متعدد از کمک سفارت عثمانی در تهران به فقیران این منطقه در دست است.<ref>سیاحت درویشی دروغین، ص24.</ref> مسیر دیگر که حاجیان این منطقه را به حجاز می‌رساند، راه [[هند]] بود. این مسیر نیز در دوران صفویان به دلیل روابط دوستانه ایران با هند، بسته شد.<ref>میقات حج، ش54، ص184، «حجاج ترکستان، راه‌ها و دشواری‌ها. </ref><ref>پژوهشی در باره مکتوبات تاریخی، ص118.</ref>