در حال ویرایش ترکمنستان (بخش)

===از آغاز اسلام تا سده دهم ق===

شهرهای کهن سرزمینی که امروزه ترکمنستان نام دارد، مانند مرو و ابیورد و نسا، در سده‌های نخستین اسلامی از مراکز عمده دانش‌ اسلام در گستره سرزمین‌های شرق خلافت اسلامی بود.

سفر حج برای بسیاری از دانشمندان این شهرها، فرصتی برای آموختن دانش‌های اسلامی و شنیدن حدیث از استادان [[مکه]] و [[مدینه]] و شهرهای مسیر، از جمله بغداد، فراهم می‌ساخت.<ref>الحیاة العلمیة زمن السامانیین، ص75.</ref>

از جمله دانشورانی که از این شهرها به مکه و مدینه سفر کردند و در آن جا مجاور شدند، می‌توان به [[زمخشری]]، نویسنده تفسیر الکشاف، اشاره کرد.<ref>العقد الثمین، ج6، ص37.</ref> از دیگر دانشمندان این سرزمین‌ها که مدتی در [[حرمین]] مجاور بودند، می‌توان از این کسان نام برد: ابوعبدالله محمد بن فضل بن احمد صاعدی فراوی (441-530ق.)، محمد بن احمد بن عبدالله بن محمد کاشانی مروزی (م. 871ق.)، و نیز از صوفیان: [[سفیان ثوری]] (م. 161ق.)، [[عبدالله بن مبارک]] (م. 181ق.)، و [[فضیل بن عیاض]] (م. 187ق.).<ref>العقد الثمین، ج2، ص16؛ ج5، ص449؛  تاریخ حبیب السیر، ج2، ص295.</ref>


تا پیش از تشکیل دولت صفویان، راه حج ساکنان این شهرها از درون سرزمین ایران می‌گذشت. حج‌‌گزاران این منطقه به خراسان و نیشابور می‌آمدند و سپس به ری میرفتند و مانند دیگر حاجیان ایرانی، به شهرهای غربی ایران هم‌چون کرمانشاه و [[عراق]] سفر می‌کردند و از آن جا با دیگر حاجیان سرزمین‌های شرق خلافت اسلامی، همراه کاروان حج عراق به مکه راهی می‌شدند.<ref>تاریخ حج‌گزاری ایرانیان، ص32-34.</ref>


سفرنامه ناصر خسرو از کهن‌ترین منابعی است که بخشی از راه حج ساکنان خراسان قدیم را آشکار می‌کند. او سفر خود را از مرو آغاز کرد؛ اما مقصد نخستین او شام بود. راه شام و [[مصر]]، مسیر اصلی سفر حاجیان ایرانی نبود؛ اما گاهی ایرانیان و از جمله خراسانیان از آن بهره می‌بردند.

ناصر خسرو در پی گذشتن از نیشابور، ری، قزوین، تبریز، خوی، و آمِد به آناتولی رسید و از آن جا به حلب و سپس [[بیت‌المقدس]] رهسپار گشت و از راه حج شام به مکه رفت. وی پس از چند سال حضور در مصر و چهار بار سفر حج، در بازگشت از مکه به ایران، به راه لحسا رفت و با عبور از عرض صحرای عربستان و [[یمامه]] و [[لحسا]]، به بصره و سپس جنوب ایران رسید و با گذر از اصفهان و نیشابور به مرو بازگشت.<ref>سفرنامه ناصر خسرو، ص5-6.</ref>