در حال ویرایش ترکمنستان (بخش)

===از سده دهم ق. تا دوران معاصر===

از سده دهم ق. با تاسیس دولت شیعه صفوی در ایران و ورود ازبکان به ماوراء النهر، تحولی در حج‌گزاری مردم ماوراء النهر پدید آمد. ازبکان که سنی مذهب و از دشمنان دولت صفوی بودند، دیرگاهی با این دولت به نبرد پرداختند.<ref>مقالات تاریخی، دفتر 17، ص104، «راه حج نماد تمدن و پیوند ملل اسلامی. </ref>

تیرگی روابط صفویان و ازبکان، به تغییر راه حج مردم ماوراءالنهر انجامید. در این راه تازه، بیشتر با پیمودن عرض دریای خزر و عبور از سرزمین قفقاز، به دریای سیاه می‌رسیدند و از راه دریا به استانبول می‌رفتند و یا از راه خشکی به آسیای صغیر و سپس شهرهای شام وارد می‌شدند.

راه دیگر برخی از مردم ماوراء النهر، عبور از شمال دریای خزر و پیمودن مسیر خشکی تا رسیدن به دریای سیاه یا آسیای صغیر بود.<ref>میقات حج، ش54، ص187-199، «حجاج ترکستان، راه‌ها و دشواری‌ها. </ref> در باره حج ترکمن‌ها در این دوران گزارشی در دست نیست. گمان می‌رود ترکمن‌های سنی مذهب که گاهی با دولت صفویه در نبرد بودند، نیز از این راه استفاده می‌کردند.


هنگامی که میان صفویان و ازبکان صلح برقرار بود، بسیاری از حاجیان ترکمنستان و ازبک از راه ایران برای رفتن به حج بهره می‌بردند. این روند در دوران حکومت قاجاریه بر ایران نیز ادامه یافت.

====استفاده از مسیر ایران برای حج====

آگاهی‌هایی از میانه و اواخر دوران [[قاجاریه]] نشان می‌دهد که یکی از راه‌های اصلی مردم ماوراءالنهر برای رفتن به حج، ایران بوده است. [[آرمینیوس وامبری]]، از مستشرقان، که به سال 1280ق. در ایران بود، همراه کاروانی از حاجیان ماوراءالنهر که از مکه بازگشته بودند، از تهران به بخارا رفت.

او آگاهی‌هایی در باره ترکمن‌ها در اختیار ما نهاده است. وی و کاروان حاجیان از تهران به شمال ایران رفتند و با گذر از ترکمن صحرا و بخشی از دریای خزر، با کشتی به گمش تپه در استان گلستان ایران وارد شدند و ادامه راه را تا بخارا از خشکی پیمودند. به گفته وامبری، افزون بر این راه، مسیرهای دیگر از جمله آستاراخان و شمال دریای خزر به بخارا برای حاجیان وجود داشته است.<ref>سیاحت درویشی دروغین، ص29، 39، 51-68، 199-200.</ref>


گزارش‌هایی در باره برخورد ترکمن‌ها با حاجیان و آداب مربوط به آن در سفرنامه وامبری یافت می‌شود. یکی از راه‌هایی که از ترکمن صحرا می‌گذشت، محل زندگی ایل‌نشینان «تکه» بود که به کاروانیان حمله می‌کردند و آنان را به بردگی می‌گرفتند و می‌فروختند. از این رو، کاروانیانی که وامبری در میانشان بوده، از راهی دیگر در ترکمن صحرا که محل زندگی قبایل یموت بود، گذشتند.

با رسیدن به گمش تپه، وامبری از استقبال گرم ترکمن‌های آن ناحیه از حاجیان گزارش داده است. این مردم صحرانشین با ورود حاجیان به استقبال آنان شتافته، با مهربانی حاجیان را که به باور آنان، هنوز گرد و غبار [[حرمین]] را بر تن و جامه خود داشتند، به آغوش کشیدند و از آنان در چادرهای خود پذیرایی کردند.<ref>سیاحت درویشی دروغین، ص36-37، 57، 70-73.</ref>