در حال ویرایش تغییر قبله (بخش)

==پیشینه تغییر قبله==

یهودیان ساکن در مدینه برای اصیل نشان دادن دین خود و به شک ‏افکندن مسلمانان و سست کردن پایه‌‏های حکومت نوپای نبوی، به بهانه‌‏جویی و اعتراض بر ضد مسلمانان پرداختند و ادعا کردند: مسلمانان با این‌که مخالف دین ما هستند، استقلال ندارند و از دین ما پیروی می‌کنند و به سوی قبله ما [[نماز]] می‏‌خوانند. <ref>تفسیر قمی، ج1، ص63.</ref> پیامبر از این ادعا بسیار رنج می‏‌برد و مایل بود به سوی کعبه نماز بگزارد. (سوره بقره، آیه144)

درخواست عرب برای ایمان آوردن و این‌که کعبه قبله ابراهیم هم بوده، از دیگر دلیل‌های تمایل رسول خدا یاد شده است. <ref>التبیان، ج2، ص13؛المحرر الوجیز، ج1، ص221؛التفسیر الکبیر، ج4، ص94.</ref> از این رو، ایشان نیمه‌‏های شب از استراحت‏گاه خود بیرون می‌‏آمد و به انتظار نزول [[وحی]] در مورد تغییر قبله به آفاق چشم می‌‏دوخت. <ref>تفسیر مقاتل، ج1، ص144؛تفسیر ابن ابی حاتم، ج1، ص253؛جوامع الجامع، ج1، ص87.</ref> سرانجام با نزول آیه 144 سوره بقره: {{قلم رنگ|سبز|﴿قَدْ نَری تَقَلُّبَ وَجْهِکَ فِی السَّماءِ فَلَنُوَلِّیَنَّکَ قِبْلَةً تَرْضاها فَوَلِّ وَجْهَکَ شَطْرَ الْمسجدالحرام﴾}} فرمان تغییر قبله صادر شد.

===زمان نزول حکم===
در منابع به قطعی روشن نیست که چند ماه پس از هجرت پیامبر(ص) به مدینه و در کدام مکان و نماز و چه جزئی از آن، حکم تغییر قبله نازل و اجرا شد. روایات عامه و خاصه در این زمینه بسیار فراوان و نزدیک به هم هستند. این مدت را [[ابن عباس]] 17 ماه؛ [[براء بن عازب]] 16 یا 17 ماه؛ [[انس بن مالک]] 19 یا 10 ماه؛ [[معاذ بن جبل]] 13 ماه؛ و [[علی بن ابراهیم]] 17 ماه <ref>مجمع البیان، ج1، ص413.</ref> پس از هجرت نقل کرده‌اند.

در مجموع، این زمان از هفت تا نوزده ماه یاد شده است. <ref>وفاء الوفاء، ج1، ص277-278.</ref> بیشتر منابع کهن تاریخی، تغییر قبله را در ماه شانزدهم یا هفدهم ([[شعبان]] یا دوشنبه نیمه [[رجب]]) سال دوم ق. یاد کرده‌اند. <ref>السیرة النبویه، ج1، ص550؛الطبقات، ج1، ص186؛تاریخ یعقوبی، ج2، ص42.</ref> در شماری از این منابع، تبدیل قبله دو ماه پیش از [[جنگ بدر|نبرد بدر]] در [[ماه رمضان]] گزارش شده است. <ref>الطبقات، ج1، ص186؛تاریخ خلیفه، ص25.</ref> برخی با توجه به وحدت نظر در گزارش ورود پیامبر(ص) به مدینه در ماه [[ربیع‌الاول]]، از جمع این گزارش‌ها 17 ماه را برگزیده‌اند. <ref>بهجة المحافل، ج1، ص173؛وفاء الوفاء، ج1، ص278؛دروس معرفة الوقت و القبله، ص372.</ref>

===مکان تحویل قبله===

مکان نزول و جاری شدن حکم تغییر قبله، بر پایه نقل‌های گوناگون، مسجد محله بنی‌سَلِمة <ref>الطبقات، ج1، ص186؛تاریخ یعقوبی، ج2، ص42؛الکشاف، ج1، ص202.</ref> در شمال غربی مدینه <ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص268.</ref> که تا کنون به «[[مسجد القبلتین]]» <ref>الدرة الثمینه، ص115؛عیون الاثر، ج1، ص308.</ref> مشهور است یا مسجد قبیله «بنی سالم بن عوف» که پیامبر(ص) نخستین [[نماز جمعه]] را در آن گزارد <ref>تفسیر قمی، ج1، ص63؛الاعلام الوری، ج1، ص154.</ref> و یا مسجد خود پیامبر(ص) <ref>الطبقات، ج1، ص186؛وفاء الوفاء، ج1، ص278.</ref> یاد شده است.

پیامبر(ص) به سوی بیت‌المقدس نماز ظهر گزارد و طبق معمول، مردان پشت سر ایشان و زنان نیز پشت مردان به نماز ایستادند. هنگامی که دو رکعت از نماز خوانده شده بود، [[جبرئیل]] بر پیامبر(ص) نازل شد و با ابلاغ آیه 144 سوره بقره پیامبر(ص) را به سوی کعبه برگرداند. <ref>الطبقات، ج1، ص186؛من لا یحضره الفقیه، ج1، ص275.</ref> بسته به تردید راوی، در باره لحظه تغییر قبله یا مکان بر‌گزاری کامل نخستین نماز پیامبر(ص) به سوی کعبه پس از تغییر قبله <ref>فتح الباری، ج1، ص98؛السیرة الحلبیه، ج2، ص352-353.</ref> و نیز چگونگی انتشار خبر در مساجد، اختلاف یافت می‌شود و آن را در [[نماز عصر]] یا [[نماز صبح|صبح]] نیز دانسته‌اند.<ref>الطبقات، ج1، ص186-187؛عیون الاثر، ج1، ص269؛المعرفة و التاریخ، ج2، ص628.</ref>

===چگونگی تغییر===
بیت‌المقدس در سمت شمال مدینه و [[مسجدالحرام]] در جهت جنوب آن است. از این رو، پیامبر(ص) به عکس آن جهت که روی بدان داشت، چرخید. <ref>الدرة الثمینه، ص126.</ref> گزارش منابع از چگونگی تغییر قبله، شبهه پیش افتادن مامومان بر امام و نیز زنان بر مردان را پدید می‌آورد؛ زیرا نقل شده است: «فتحوّل النساء مکان الرجال و الرجال مکان النساء.» <ref>سبل الهدی، ج3، ص370.</ref>

اما بر پایه برخی منابع دیگر، پیامبر(ص) پس از روی‌آوری به سوی کعبه، از جای خود در جلو مسجد به آخر آن حرکت کرد <ref>الدرة الثمینه، ص126؛سبل الهدی، ج3، ص372.</ref> و مامومان نیز به پیروی از [[امام جماعت]] خود، رو به کعبه جا به جا شدند. <ref>الطبقات، ج1، ص186؛عیون الاثر، ج1، ص269؛وفاء الوفاء، ج1، ص278.</ref> بر این اساس، امام جماعت تنها به چرخش 180 یا 160 <ref>تاریخ و آثار اسلامی، ص306.</ref> درجه‏‌ای اکتفا نکرد؛ زیرا پشت سر امام در مسجد جایی نبود تا صف مردان و زنان تشکیل شود. <ref>وفاء الوفاء، ج3، ص372.</ref>