در حال ویرایش تقبیل (بخش)

==مصادیق تقبیل در حج==
مواردی از تقبیل که در مبحث حج و حرمین شریفین، بدان‌ها پرداخته شده، عبارتند از:

===حجرالاسود===
بر پایه منابع روایی، نخستین بار [[حضرت آدم(ع)]] به بوسیدن حجرالاسود پرداخت. <ref>الکافی، ج4، ص186؛علل الشرائع، ج2، ص427؛هدایة الامه، ج5، ص314.</ref> روایت شده که [[پیامبر(ص)]] و امامان معصوم  <ref>الکافی، ج4، ص408، 532؛صحیح البخاری، ج2، ص162؛السنن الکبری، ج5، ص74.</ref> و [[صحابه]] <ref>مسند احمد، ج1، ص26؛صحیح مسلم، ج4، ص67.</ref> حجرالاسود را می‌بوسیده‌اند. در برخی روایات، بوسیدن حجرالاسود به معنای تجدید پیمان با خداوند شمرده شده <ref>الکافی، ج4، ص185؛من لا یحضره الفقیه، ج2، ص191.</ref> و در پاره‌ای منابع، بوسه دیانت (قُبلة الدیانه) خوانده شده است. <ref>عمدة القاری، ج11، ص241؛البحر الرائق، ج8، ص226.</ref> 

فقیهان امامی <ref>اشارة السبق، ص132؛الروضة البهیه، ج2، ص255؛ریاض المسائل، ج7، ص37.</ref> و اهل سنت <ref>الام، ج2، ص186؛المجموع، ج8، ص33، 265؛الشرح الکبیر، ج3، ص402.</ref> بوسیدن حجرالاسود را همراه با [[استلام حجرالاسود|استلام]] آن، جز برای زنان <ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص136؛ارشاد السائل، ص85؛صراط النجاة، ج4، ص159.</ref> و در صورت ازدحام،  <ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص136؛جامع الفتاوی، ص95.</ref>  [[مستحب]] دانسته‌اند. در شماری از منابع فقهی، به پیروی از برخی احادیث، بوسیدن جزء مفهوم اصطلاحی «استلام» قلمداد شده است. <ref>دعائم الاسلام، ج1، ص314؛الثمر الدانی، ص366.</ref> اندکی از فقیهان بوسیدن حجرالاسود را از [[واجبات حج]] به شمار آورده‌اند. <ref>المراسم العلویه، ص105؛رسالة القیروانی، ص149؛الفواکه الدوانی، ج2، ص170-172.</ref>

====استحباب بوسیدن حجرالاسود====
بر اساس دیدگاه‌هایی در فقه اسلامی، بوسیدن حجرالاسود در این موارد مستحب است:

1. آغاز [[طواف]]؛ <ref>المقنعه، ص402؛الشرح الکبیر، ج2، ص40؛فتح العزیز، ج7، ص317.</ref>

2. آغاز هر شوط از طواف <ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص531؛المقنعه، ص402؛الروضة البهیه، ج2، ص255.</ref> به ویژه در شوط‌های فرد (یکم، سوم، پنجم، هفتم) <ref>فتح العزیز، ج7، ص316؛المجموع، ج8، ص35.</ref> یا در شوط‌های اول و آخر. <ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص531؛الدروس، ج1، ص398؛حواشی الشروانی، ج4، ص85.</ref>

3. پس از گزاردن [[نماز طواف]] و پیش از به جا آوردن [[سعی]]. <ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص377؛مواهب الجلیل، ج4، ص155؛اسنی المطالب، ج1، ص483.</ref>


به باور بسیاری از فقیهان امامی <ref>المقنعه، ص402؛مستند الشیعه، ج12، ص66؛جواهر الکلام، ج19، ص345.</ref> و
اهل سنت،  <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص10؛المجموع، ج8، ص57؛المغنی، ج3، ص395.</ref>  هر گاه بوسیدن حجرالاسود
ممکن نباشد، دست کشیدن بر آن و سپس بوسیدن دست مستحب است. به تصریح شماری از فقیهان، در این حالت، بوسیدن
دست پس از اشاره کردن به حجرالاسود نیز استحباب دارد. <ref>مستند الشیعه، ج12، ص67.</ref>

====آداب تقبیل حجرالاسود====

در منابع فقهی امامی و اهل سنت، بوسیدن حجرالاسود آدابی دارد؛ از جمله:

جویدن [[اذخر]] پیش از بوسیدن حجرالاسود،  <ref>الکافی، ج4، ص398.</ref>  طهارت داشتن هنگام بوسیدن آن،  <ref>حاشیة العدوی، ج1، ص664.</ref>  سه بار بوسیدن حجرالاسود،  <ref>المجموع، ج8، ص33-35؛مغنی المحتاج، ج1، ص488.</ref>  گفتن الله‌ اکبر با هر بوسه،  <ref>مواهب الجلیل، ج4، ص153؛الفقه الاسلامی، ج3، ص2153.</ref>  بی‌صدا بودن بوسه بر حجرالاسود،  <ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص135؛المجموع، ج8، ص13؛مواهب الجلیل، ج4، ص152؛البحر الرائق، ج2، ص573.</ref>  و نهادن صورت <ref>حاشیة الدسوقی، ج2، ص41.</ref> و پیشانی بر حجرالاسود پس از بوسیدن آن. <ref>فتح العزیز، ج7، ص319؛المجموع، ج8، ص33؛الحاوی، ج4، ص136.</ref>

===رکن یمانی===

بر پایه برخی روایات، پیامبر(ص) و امامان، افزون بر حجرالاسود، [[رکن یمانی]] را نیز می‌بوسیده‌اند. <ref>الکافی، ج4، ص408؛اخبار مکه، ج1، ص122.</ref> از این رو، بسیاری از فقیهان امامی <ref>الانتصار، ص256؛الدروس، ج1، ص399؛الروضة البهیه، ج2، ص255.</ref> و شماری از فقیهان اهل سنت <ref>حاشیة رد المحتار، ج6، ص703؛نیل الاوطار، ج5، ص116؛فتح الباری، ج3، ص380.</ref> تقبیل رکن یمانی را مستحب دانسته‌اند.

بیشتر فقیهان اهل سنت، انجام دادن این رفتار را از سوی پیامبر(ص) قطعی ندانسته <ref>شفاء الغرام، ج1، ص231.</ref> و آن را مستحب نشمرده‌اند. <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص49؛المغنی، ج3، ص394؛المجموع، ج8، ص34.</ref> در باور شافعیان، بوسیدن دست پس از [[استلام رکن یمانی]]، مستحب است. <ref>الام، ج2، ص230؛المجموع، ج8، ص35، 38؛اسنی المطالب، ج6، ص169.</ref>

===ارکان کعبه===

شماری از فقیهان امامی، تقبیل ارکان چهارگانه کعبه را از سنن طواف شمرده‌اند. <ref>اشارة السبق، ص132؛رسائل الشهید، ص376.</ref> بعضی به استحباب بوسیدن همه اجزای کعبه، به ویژه مستجار، باور دارند. <ref>تفصیل الشریعه، ج4، ص423.</ref> برخی شافعیان نیز بوسیدن همه اجزای کعبه را نیکو دانسته <ref>تحفة المحتاج، ج3، ص175؛نهایة المحتاج، ج10، ص334؛فتاوی الرملی، ج4، ص106.</ref> و شماری از حنفیان به جواز تقبیل [[عتبه کعبه|عَتَبه کعبه]] (درگاه کعبه) تصریح کرده‌اند. <ref>حاشیة رد المحتار، ج6، ص702؛تبیین الحقائق، ج2، ص16؛مجمع الانهر، ج1، ص283-284.</ref> 
===ضریح پیامبر===

فقیهان امامی به پشتوانه روایات متعدد <ref>اقبال الاعمال، ج2، ص64، 66؛المزار الکبیر، ص260.</ref> بر آنند که بوسیدن قبر و ضریح پیامبر(ص) و دیگر امامان، مستحب است. <ref>الدروس، ج2، ص23؛الحدائق، ج17، ص421؛رسائل و مسائل، ج3، ص15.</ref> نیز آنان عتبه‌بوسی حرم پیامبر(ص) و دیگر معصومان را در شمار سیره امامیه دانسته‌اند و اگر مورد سوء استفاده دیگران قرار نگیرد، آن را جایز شمرده‌اند. <ref>الدروس، ج2، ص24؛التحفة السنیه، ج2، ص197؛جواهر الکلام، ج20، ص101.</ref> شماری از اهل سنت هم تقبیل قبرهای صالحان و عتبه‌بوسی به قصد تبرک را جایز دانسته و سیره دانشوران را بر آن جاری دانسته‌اند. <ref>وفاء الوفاء، ج4، ص218؛حواشی الشروانی، ج3، ص175.</ref> در برابر، بعضی این تقبیل را خلاف ادب خوانده و حکم به [[کراهت]] یا عدم استحباب آن داده‌اند. <ref>المغنی، ج3، ص591؛مغنی المحتاج، ج1، ص364.</ref>

====شبهه ابن تیمیه====

[[ابن تیمیه]]، فقیه حنبلی سده هشتم ق. و وهابیان بوسیدن قبرها، حتی قبرهای پیامبران، را به ادعای اجماع همه مسلمانان، حرام دانسته و آن را مصداق [[شرک]] شمرده‌اند. <ref>جامع المسائل، ج3، ص45، 149؛زیارة القبور، ج1، ص30، 54؛اصول مذهب الشیعه، ج2، ص473.</ref> از این رو، بوسه زدن بر ضریح پیامبر(ص) را ممنوع کرده‌اند و از آن سخت پیشگیری می‌کنند. <ref>آیین وهابیت، ص181.</ref>

====پاسخ شبهه====

در پاسخ می‌توان گفت که بوسه بر این مکان‌ها، با اعتقاد به استقلال غیر خدا در تاثیر، همراه نیست تا شرک به شمار آید؛ بلکه به قصد احترام به آنان و تبرک انجام می‌شود. احترام به صالحان و بوسیدن آثارشان حتی پس از مرگ آنان، خود، نوعی اظهار محبت به آن‌ها است. در سیره پیامبر(ص) و صحابه، نمونه‌هایی از این احترام و بوسه به چشم می‌خورد.

از آن جمله، می‌توان به بوسه پیامبر بر جنازه [[عثمان بن مظعون]]،  <ref>سنن ابی داود، ج2، ص71، 73؛سنن ابن ماجه، ج1، ص468؛المستدرک، ج1، ص361.</ref>  بوسه [[جابر بن عبدالله]] بر جنازه پدرش در حضور پیامبر(ص)،  <ref>الطبقات، ج3، ص561؛نک: کشاف القناع، ج2، ص85.</ref>  و بوسه [[ابوبکر]] بر جنازه پیامبر(ص) <ref>الطبقات، ج2، ص265؛سنن الترمذی، ص229؛سنن النسائی، ج4، ص11.</ref> اشاره کرد. افزون بر این، در رفتار صحابه، موارد بسیار از تبرک آنان به آثار پیامبر(ص) به ویژه قبر و منبر ایشان دیده می‌شود. <ref>نک: وفاء الوفاء، ج1، ص67، 116؛نک: التبرک، ص36، 39، 48، 56-57.</ref>

گذشته از این‌ها، [[احمد بن حنبل]]، امام حنبلیان، بوسیدن قبر و منبر پیامبر اسلام(ص) را روا دانسته است. <ref>العلل و معرفة الرجال، ج2، ص492.</ref> برخی جواز آن را از مشروعیت تقبیل حجرالاسود برداشت کرده‌اند. <ref>نیل الاوطار، ج5، ص114-115؛فتح الباری، ج3، ص475.</ref>  
===مکان ولادت پیامبر===

به تصریح شماری از فقیهان امامی، تقبیل مکان ولادت پیامبر در مکه به قصد تیمن و تبرک مستحب است. <ref>قلائد الدرر، ص91؛المختصر من مرشد الانام، ص133.</ref> از سخن برخی شافعیان نیز برمی‌آید که بوسیدن هر مکان شریفی به قصد تبرک نیکو است. <ref>عمدة القاری، ج9، ص241.</ref>
===قرآن کریم===

در شماری از منابع امامی،  <ref>المعالم الماثوره، ج4، ص169؛توضیح المسائل، ج1، ص186.</ref>  شافعی،  <ref>البرهان، ج1، ص478؛حواشی الشروانی، ج1، ص155.</ref>  حنفی و حنبلی، به پشتوانه سیره شماری از صحابه <ref>الدر المختار، ج6، ص702-703؛البدایة و النهایه، ج7، ص41؛التفاوی الکبری، ج1، ص49.</ref> بوسیدن قرآن‌، کاری نیکو یا جایز شمرده شده است. <ref>کشاف القناع، ج1، ص161؛الدر المختار، ج6، ص702-703.</ref>
===زائر خانه خدا===

بر پایه منابع حدیثی امامی، بوسیدن دهان و چشم و پیشانی و صورت کسی که از [[مکه]] بازگشته، مستحب است. <ref>الخصال، ج2، ص634؛السرائر، ج3، ص461؛وسائل الشیعه، ج11، ص445.</ref>
===موارد دیگر===
در شماری از منابع، مواردی دیگر نیز به عنوان تقبیل مباح یا مستحب یاد شده‌اند؛ از جمله: دست فرد عالم و صالح، فرزند، و کسی که از سفر برگشته است. <ref>المجموع، ج4، ص637-640؛حواشی الشروانی، ج1، ص155؛ج7، ص208؛کشاف القناع، ج1، ص162.</ref>