در حال ویرایش تهلیل (بخش)

==تهلیل در حج و عمره==

بر پایه روایتی از پیامبر(ص) هر تهلیل حج‌‌گزار سبب دریافت بشارت خداوند است. <ref>شعب الایمان، ج3، ص472؛ الدر المنثور، ج1، ص210.</ref> در حدیثی از [[امام علی(ع)]] از جمله حکمت‌های [[تشریع حج]]، گفتن «لا اله الا الله» پیرامون کعبه به شمار رفته است. <ref>الکافی، ج4، ص199؛ نهج البلاغه، خطبه 192.</ref>

به گزارش منابع روایی و تاریخی، انبیای خداوند و امامان معصوم همواره مفاد این ذکر، یعنی نفی شریک برای خداوند، را از آغاز [[مناسک حج|مناسک]] خود با جمله «لا شریک لک» تاکید کرده‌اند. <ref>تفسیر قمی، ج2، ص154؛ تاریخ جرجان، ص355.</ref> به تصریح برخی، هیچ یک از مناسک حج، از تهلیل و [[تکبیر]] جدا نیست. <ref>السیرة النبویة، ابوشهبه، ج2، ص318.</ref>

بر پایه روایات، [[حضرت آدم(ع)]] هنگامی که از [[کوه صفا]] به [[حجرالاسود]] نگریست، تهلیل بر زبان راند. [[جبرئیل]] هنگام آموزش [[آداب حج]] به [[حضرت ابراهیم]] و [[اسماعیل(ع)]]، در آغاز ورود به [[مسجدالحرام]]، به حجرالاسود روی کرد و تکبیر و تهلیل گفت و پس از او آن دو نیز تکبیر و تهلیل گفتند. <ref>الکافی، ج4، ص186، 202-203؛ علل‌الشرائع، ج2، ص586.</ref>

پیامبر(ص) نیز پس از ورود به مسجدالحرام، در برابر حجرالاسود همین کار را انجام داد. <ref>بدائع الصنائع، ج2، ص146.</ref> نیز ایشان درون کعبه تکبیر و تهلیل را تکرار کرد. <ref>سنن النسائی، ج5، ص220؛ سبل الهدی، ج1، ص173.</ref> بر فراز صفا نیز این ذکر را بر زبان جاری نمود. <ref>سنن النسائی، ج5، ص240؛ دلائل النبوة، ج5، ص435.</ref> همچنین در [[مشعرالحرام]] رو به قبله ایستاد و تهلیل گفت. <ref>صحیح مسلم، ج4، ص420؛ دعائم الاسلام، ج1، ص322.</ref>

مسلمانان در شب [[فتح مکه]] تا صبح تکبیر و تهلیل گفتند <ref>دلائل النبوة، ج5، ص103؛ تاریخ دمشق، ج23، ص457؛ السیرة النبویة، ابن کثیر، ج3، ص576؛ امتاع الاسماع، ج14، ص4.</ref> و در بازگشت از [[مکه]] هم چنین کردند. <ref>السیرة النبویة، ابوشهبه، ج2، ص580.</ref> امام رضا(ع) نیز هنگام وداع با کعبه، رو به آن ایستاد و دعایی همراه تهلیل خواند: «اللهم انی انقلب علی لا اله الا انت.» <ref>الکافی، ج4، ص531.</ref>

===تهلیل در مناسک حج===

با توجه به این گزارش‌ها و نیز دلیل‌های دیگر، [[فقیهان شیعیان]] و [[فقیهان اهل سنت|اهل سنت]] گفتن «لا اله الا الله» را در چندین مورد از مناسک و [[موسم حج]]، [[سنت]] شمرده‌اند؛ از جمله:

1. '''در سفر حج''': تهلیل فراوان در طول سفر حج و به ویژه هنگام برآمدن بر بلندی سفارش شده است. نیز تهلیل از آداب اقامت در مکه است. <ref>فقه الرضا، ص215؛ المغنی، ج3، ص591؛ وسائل الشیعة، ج11، ص391-392.</ref>

2. '''دهه اول [[ذی‌حجه]]''': در منابع روایی [[شیعیان]] و [[اهل سنت]]، به گفتن «لا اله الا الله» در دهه نخست ماه ذی‌حجه بسیار سفارش شده و برای تهلیل در این ایام الفاظی ویژه توصیه گشته است. <ref>شعب الایمان، ج3، ص353؛ ثواب الاعمال، ص72؛ عدة الداعی، ص254-255.</ref> از آداب [[نماز عید قربان]]، گفتن تکبیر و تهلیل هنگام بیرون آمدن برای اقامه نماز است. <ref>الشمائل الشریفه، ج1، ص296.</ref>

3. '''هنگام [[احرام]]''': بر پایه [[فقه حنفی]] <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص187؛ الدر المختار، ج2، ص531؛ الفتاوی الهندیه، ج1، ص222.</ref> و [[فقه مالکی|مالکی]] <ref>الشرح الکبیر، ج2، ص26؛ مواهب الجلیل، ج4، ص63.</ref> اذکاری مانند تهلیل می‌تواند جایگزین [[تلبیه]] برای احرام شود.

4. '''پس از قطع تلبیه''': به تصریح [[فقیهان امامی]] <ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص530؛ مجمع الفائده، ج6، ص235-236؛ نجاة العباد، ص105.</ref> و اهل سنت <ref>التمهید، ج13، ص76.</ref> به پشتوانه احادیث <ref>الکافی، ج4، ص399؛ التهذیب، ج5، ص94، 182.</ref> مستحب است که [[احرام‌‌گزار]] در [[حج تمتع|حج]] و [[حج عمره|عمره]] پس از قطع تلبیه به گفتن اذکاری چون تهلیل بپردازد.

5. '''هنگام مشاهده کعبه''': شماری از حنفیان به استحباب تهلیل هنگام دیدن کعبه باور دارند. <ref>الجوهرة النیره، ج1، ص153؛ الدر المختار، ج2، ص541؛ الفتاوی الهندیه، ج1، ص225.</ref>

6. '''به عنوان جانشین [[استلام]]''': به باور فقیهان اهل سنت، اگر استلام حجرالاسود ممکن نباشد، ایستادن در برابر آن و گفتن «لا اله الا الله» مستحب است. <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص12؛ بدائع الصنائع، ج2، ص146؛ تحفة الفقهاء، ج1، ص401.</ref>

7. '''نزد [[ارکان کعبه]]''': شماری از فقیهان اهل سنت، تهلیل را نزد ارکان کعبه مستحب دانسته‌اند. <ref>نک: المجموع، ج8، ص113؛ البحر الرائق، ج2، ص587؛ نیل الاوطار، ج5، ص168.</ref>

8. '''پیش از گزاردن [[سعی]]''': فقیهان امامی به پشتوانه روایات <ref>الکافی، ج4، ص431.</ref> بر آنند که مستحب است طواف‌کننده پس از انجام دادن [[طواف]] و نماز آن، بر فراز کوه صفا رو به حجرالاسود قرار گیرد و پس از حمد و ثنای خداوند، هفت بار تهلیل گوید و پس از خواندن دعاهای ویژه 100 بار دیگر تهلیل را تکرار کند. <ref>المبسوط، طوسی، ج1، ص361؛ کشف اللثام، ج6، ص13؛ ریاض المسائل، ج7، ص89.</ref> فقیهان همه مذاهب اهل سنت نیز گفتن «لا اله الا الله» را در آغاز سعی <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص13؛ بدائع الصنائع، ج2، ص148؛ المجموع، ج8، ص67؛ التاج و الاکلیل، ج4، ص155.</ref> یا در میان آن <ref>الاختیار، ج1، ص160.</ref> مستحب دانسته‌اند.

9. '''هنگام برآمدن بر [[مروه]]''': به تصریح شماری از فقیهان امامی، مستحب است انجام دهنده سعی هنگامی که به مروه رسد، تکبیر و تهلیل را هفت بار تکرار کند. <ref>المهذب، ج1، ص241؛ غنیة النزوع، ص178.</ref> در شماری از منابع روایی نیز بر فراز صفا و مروه دعایی همراه تهلیل از امامان معصوم روایت شده است. <ref>الکافی، ج4، ص432.</ref> شماری از حنفیان هم تهلیل بر مروه را مستحب دانسته‌اند. <ref>بدائع الصنائع، ج2، ص149؛ الاختیار، ج1، ص160؛ البحر الرائق، ج2، ص584.</ref>

10. '''در [[عرفات]]''': بر پایه روایات متعدد، <ref>الکافی، ج4، ص432.</ref> یکی از اذکاری که هنگام وقوف در عرفات استحباب بسیار دارد، ذکر تهلیل است. <ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص181؛ جواهر الکلام، ج19، ص21؛ التقوی، ج3، ص407.</ref> در شماری از منابع، تهلیل از آداب [[دعای روز عرفه]] نیز شمرده شده است. <ref>مصباح المتهجد، ص687؛ اقبال الاعمال، ج1، ص337؛ المجموع، ج8، ص114.</ref> فقیهان اهل سنت نیز تهلیل را از سنن وقوف در عرفات شمرده‌اند <ref>المجموع، ج8، ص113؛ البحر الرائق، ج2، ص595؛ الفقه الاسلامی، ج3، ص494.</ref> و بر آنند که خطبه [[امیر الحاج]] در این روز باید همراه تهلیل باشد. <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص53؛ بدائع الصنائع، ج2، ص152؛ حاشیة رد المحتار، ج2، ص554.</ref>

11. '''هنگام عزیمت به [[مزدلفه]]''': در فقه امامی <ref>تذکرة الفقهاء، ج8، ص181.</ref> و اهل سنت <ref>الذخیره، ج3، ص261؛ الاذکار النوویه، ص199؛ الدر المختار، ج2، ص559.</ref> یکی از ذکرهای سفارش شده در مسیر عرفات به مزدلفه، «لا اله الا الله» است.

12. '''در مشعر (مزدلفه)''': به تصریح بسیاری از مفسران، از مصداق‌های آشکار ذکر خدا در مشعر الحرام که مسلمانان در آیه 198بقره/2 بدان امر شده‌اند، تهلیل است. <ref>الکشاف، ج1، ص246؛ تفسیر بیضاوی، ج1، ص131؛ مسالک الافهام، ج2، ص205.</ref>
از این رو، بر پایه منابع فقهی امامیان <ref>جواهر الکلام، ج20، ص44؛ دلیل الناسک، ص358.</ref> و اهل سنت <ref>المقنع، ص271؛ المبسوط، سرخسی، ج4، ص19؛ الفقه الاسلامی، ج3، ص489.</ref> تهلیل هنگام وقوف در مزدلفه مستحب است.

13. '''هنگام عزیمت به [[منا]]''': در پاره‌ای منابع فقهی امامیان و اهل سنت، تهلیل هنگام عزیمت از [[مشعر]] به منا مستحب شمرده شده است. <ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص538؛ الدر المختار، ج2، ص564.</ref>

14. '''هنگام [[رمی]] و پس از آن''': فقیهان امامی <ref>تذکرة الفقهاء، ج4، ص151؛ الحدائق، ج17، ص20.</ref> و اهل سنت بر آنند که گفتن تکبیر هنگام پرتاب هر سنگ در [[رمی جمرات]] مستحب است؛ ولی به باور حنفیان، ذکر تهلیل نیز به جای تکبیر کافی است. <ref>البنایه، ج4، ص241؛ البحر الرائق، ج2، ص605؛ الفتاوی الهندیه، ج1، ص231.</ref> به باور برخی از اهل سنت، گفتن «لا اله الا الله» پس از رمی هر یک از جمرات نیز [[استحباب]] دارد. <ref>المبسوط، سرخسی، ج4، ص23؛ بدائع الصنائع، ج2، ص159؛ الفواکه الدوانی، ج2، ص815-816.</ref> برخی این تهلیل را تنها پس از [[رمی جمره اول]] و [[رمی جمره دوم|دوم]] مستحب دانسته‌اند. <ref>الفقه الاسلامی، ج3، ص243.</ref>

15. '''در [[مسجد خیف]] و منا''': فقیهان امامی بر پایه روایات، 100 بار تهلیل در مسجد خیف را مستحب دانسته‌اند. <ref>من لا یحضره الفقیه، ج1، ص230؛ وسائل الشیعة، ج5، ص269؛ الحدائق، ج17، ص331.</ref> روایات این تکرار تهلیل را با زنده کردن یک شخص برابر خوانده‌اند. اندکی از اهل سنت هم ذکر تهلیل را از آداب اقامت در منا شمرده‌اند. <ref>الذخیره، ج3، ص261.</ref>

16. '''هنگام بازگشت از منا''': به تصریح شماری از فقیهان، تکرار تهلیل هنگام بازگشت حج‌‌گزار از منا به مکه مستحب است. <ref>من لا یحضره الفقیه، ج2، ص555.</ref>

17. '''[[ایام تشریق]]''': بر پایه آیه 203بقره/2 که به ذکر خدا در [[ایام معدودات]] فرمان داده و نیز بر اساس دستور پیامبر(ص) برای فراوان گفتن اذکاری چون تکبیر و تهلیل در ایام تشریق، <ref>المصنف، ج3، ص332.</ref> شماری از فقیهان به استحباب تهلیل در این ایام تصریح کرده‌اند. <ref>بدائع الصنائع، ج1، ص195؛ الثمر الدانی، ص253.</ref>

18. '''هنگام [[وداع با کعبه]]''': به تصریح شماری از فقیهان امامی، از آداب وداع با کعبه، تاکید بر یگانگی خدا و نفی الوهیت از غیر او است. <ref>المقنعه، ص430؛ المبسوط، طوسی، ج1، ص383؛ السرائر، ج1، ص616.</ref> برخی از اهل سنت نیز هنگام بازگشت حج‌‌گزار به سوی شهر خود، دعایی همراه تهلیل آورده‌اند. <ref>مغنی المحتاج، ج1، ص512؛ کشاف القناع، ج2، ص601.</ref>