در حال ویرایش جاهلیت (بخش)

==بت و بت‌پرستی==

بتی که دارای پیکری از چوب و فلز و به شکل انسان یا حیوان بود، [[وثن|وَثَن]] خوانده می‌شد و اگر پیکر نداشت، [[صنم|صَنَم]] نامیده می‌شد.<ref>العین، ج8، ص13، «دبب»؛ جمهرة اللغه، ج1، ص65، «بدد»؛ لسان العرب، ج12، ص349، «صنم». </ref>مردم عرب جاهلی بت‏هایی معروف را می‌‌پرستیدند؛ همچون: [[هبل|هُبَل]]، [[لات]]، [[عزی|عُزّی]]، [[ود|وَدّ]]، [[سواع|سُواع]]، [[نسر|نَسْر]] و [[یعوق|یَعوق]] که همگی مجسمه‌‏هایی از جنس سنگ بودند.<ref>الاصنام، ص9-11؛ معجم مقاییس اللغه، ج3، ص314؛ لسان العرب، ج12، ص349، «صنم». </ref>در این آیات: {{قلم رنگ|سبز|﴿اَفَرَاَیْتُمُ اللاَّتَ وَالْعُزَّی* وَ مَنَاةَ الثَّالِثَةَ الاُخْرَی﴾}} ([[سوره نجم]]، آیه 19-20) و {{قلم رنگ|سبز|﴿... وَ لا تَذَرُنَّ وَدًّا وَ لا سُوَاعًا وَ لا یَغُوثَ وَ یَعُوقَ وَ نَسْـراً﴾}} ([[سوره نوح]]، آیه 23) نام بیشتر آن‌ها آمده است.<ref>نک: الاصنام، ص6-59؛ دائرة المعارف قرآن کریم، ج5، ص312-349، «بت‌پرستی. </ref>

هر یک از قبایل عرب جاهلی به پرستش یکی از اجرام آسمانی گرایش داشت. از جمله، [[حمیر|حِمیر]]، [[کنانه]]، [[بنی‌لخم|لَخم]]، [[قبیله طی|طی]] و [[بنی اسد|اسد]] به ترتیب آفتاب، ماه، مشتری، سهیل و عطارد را می‌‏پرستیدند.<ref>المفصل، ج6، ص57-58.</ref> باور به نیروهای غیبی جلوه‌گر در جانوران، گیاهان و حتی جمادات نیز رواج داشت.<ref>تاریخ تحقیقی اسلام، ج1، ص100.</ref> تقدیس درختان و اهدای هدیه به آن‌ها از دیگر باورهای جاهلی بود.<ref>نک: الاصنام، ص26-27؛ معجم البلدان، ج4، ص117-118.</ref> آن‌ها جن و ارواح ناشناخته را عامل شرور و بیماری‌ها می‌شمردند.<ref>الازمنة و الامکنه، ص409؛ تاریخ العرب القدیم، ص276.</ref> 

===بیان قرآن از بت‌پرستی===

در [[قرآن کریم]] از بت‌پرستی [[قوم نوح]] (سوره نوح، آیه 21-24)،<ref>نک: البدایة و النهایه، ج1، ص105.</ref> قوم عاد ([[سوره اعراف]]، آیه 70)، [[ثمود]] (سورههود، آیه 61-62) که‌ 70 بت داشتند و میان مدینه و شام ساکن بودند، اصحاب مدین، اهل ‌سبا، اصحاب القریه ([[سوره انبیاء]]، آیه 52،59)، و مردم زمان [[لوط]] و [[یونس]] (سوره انبیاء، آیه 25) در دوران جاهلیت سخن رفته است.<ref>تاریخ ابن خلدون، ج2، ص23؛ البدایة و النهایه، ج1، ص123، 130، 229.</ref> [[حضرت ابراهیم]] نخستین‌‏بار در دوران جاهلیت در [[جزیرة العرب]] از خدای یگانه و طرد بت‏‌پرستی سخن گفت.<ref>جامع البیان، ج7، ص323؛ تفسیر سورآبادی، ج2، ص1234؛ تفسیر مراغی، ج1، ص220.</ref> مردم عرب جزیرة العرب به‌رغم حضور [[دین ابراهیم]] و بنای [[کعبه]]، به تدریج به [[شرک]] گراییدند و پرستش بت‌ها را وسیله تقرب به خدا شمردند.<ref>السیرة النبویه، ج1، ص77-78؛ الاعتصام، ص26.</ref> 

گزارش [[ابن کلبی]] (درگذشت 204ق.) نشان می‌دهد که کسانی هنگام ترک [[حرم مکی]] قطعه سنگی را با خود برده، در زیستگاه جدید می‌نهادند و گرد آن [[طواف]] می‌کردند.<ref>الاصنام، ص6.</ref> اما از بیشتر گزارش‌ها بر می‌آید که نخستین‌بار [[عمرو بن لحی خزاعی|عمرو بن لُحَی خزاعی]]، سرپرست مکه، در پی بازگشت از سفر [[شام]]، سنگ‌هایی باران‌زا را همراه خود آورد که به تدریج به بت‌هایی پیرامون کعبه که مورد تکریم مردم بود، تبدیل شدند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص254؛ مروج الذهب، ج2، ص29؛ سبل الهدی، ج1، ص257.</ref> در گزارش دیگر آمده که عمرو بن لحی به سفارش یکی از جنیان به [[جده|جدّه]] رفت و پنج بت قوم نوح را یافت و به مکه آورد.<ref>الاصنام، ص8؛ المفصل، ج11، ص79-81.</ref> همچنین معبد [[منات]] در [[قدید|قُدَید]]، میان [[مکه]] و [[مدینه]]، را به وی نسبت داده‌اند.<ref>تاریخ یعقوبی، ج1، ص254؛ امتاع الاسماع، ج4، ص331.</ref> 

===ساخت معبد برای بت===

عرب روزگار جاهلیت، معابدی برای این بت‌ها می‌ساخت.<ref>نک: الاصنام.</ref> بیت به معنای معبد، محل پرستش بت‌ها بود و معابدی که برای مقابله با [[بیت ‌الله الحرام]] ساخته می‌شدند، [[طاغوت]] نام داشتند.<ref>الدلائل فی غریب الحدیث، ج1، ص110-111.</ref> کعبات یا ذوالکعبات محل [[عبادت]] ربیعه بود که پیرامون آن طواف می‌کردند. گفته‌اند نام کعبه پس از [[اسلام]] به بیت الله الحرام اختصاص یافت.<ref>جزیرة العرب قبل الاسلام، ج2، ص261-262.</ref> عرب جاهلی برخی فرزندان خود را عبدالکعبه نام می‌نهادند.<ref>اسد الغابه، ج3، ص376.</ref> مردم روزگار جاهلیت، در موسم سالانه به [[زیارت]] بت‌ها می‌رفتند و با [[قربانی]] و [[نذر]] در برابر آن‌ها کرنش می‌کردند و فرو فرستادن باران و پیروزی بر دشمنان و اجابت دعاها و شفای بیماران را درخواست می‌نمودند.<ref>جزیرة العرب قبل الاسلام، ج2، ص31-33.</ref> گزارش شده که در [[فتح مکه]]، پیامبر 360 بت نصب شده در کعبه را نابود کرد.<ref>امتاع الاسماع، ج5، ص73؛ ج7، ص239.</ref> 

===حنفاء===

بت‌پرستی در جزیرة العرب فراگیر بود. از این‌رو، کسانی که بت‌پرستی را وانهاده، یگانه‌پرستی پیشه می‌کردند، شهرت می‌یافتند و نامشان در تاریخ ثبت می‌شد.<ref>نک: الاغانی، ج5، ص10.</ref> کسانی هم به آیین ابراهیم پایبند بودند و به [[توحید]] باور داشتند و با انجام دادن [[روزه]]، به شیوه حنفاء زندگی می‌کردند.<ref>اسد الغابه، ج4، ص516.</ref> حنفاء افزون بر اهتمام به [[مناسک حج]]، پاره‌ای از سنت‌های ابراهیمی را پاس می‌داشتند.<ref>الامالی، ص2.</ref> 

در میان سرشناسان روزگار جاهلیت، [[عبدالمطلب]] را از کسانی شمرده‌اند که از [[استسقام|اِستِقسام]] اَزلام و پرستش بت‌ها دوری کردند و به دین ابراهیم باور داشتند.<ref>المصابیح، ج1، ص170-171.</ref> درباره امضایی بودن پاره‌ای از سنت‌های جاهلی در [[دین اسلام]]، گفته‌اند که این سنت‌ها دارای خاستگاه وحیانی و پیشینه در دین ابراهیم بوده‌اند.<ref>نک: امتاع الاسماع، ج8، ص349.</ref>