در حال ویرایش حج ناتمام (بخش)

===ترک برخی اعمال===
'''ترک عمدی رکن'''
{{اصلی|ارکان حج|ارکان عمره}}
به باور فقیهان شیعه<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص314، 382-384؛ کشف اللثام، ج5، ص473؛ ج‏6، ص19؛ جواهر الکلام، ج18، ص136-137؛ ج‏19، ص370.</ref> و اهل سنت،<ref>نک: تحفة الفقهاء، ج1، ص381-382؛ المجموع، ج8، ص265-266؛ کشاف القناع، ج2، ص 605.</ref> اگر حج‌گزار یکی از [[ارکان حج]] را عمداً ترک کند و زمانی برای جبران آن نداشته باشد، حج یا عمره او باطل و ناتمام است و باید سال دیگر آن را [[حج قضا|قضا]] کند؛ ولی اگر از روی فراموشی آن را ترک کند حجش صحیح است، البته باید آن را جبران و حج را کامل کند و اگر نتواند خودش جبران کند باید نائب بگیرد.<ref>غایة المرام، ج1، ص456؛ جواهر الکلام، ج18، ص136-137.</ref> البته ترک وقوفین، هر چند سهوی باشد موجب بطلان و ناتمامی حج است.<ref>الجامع للشرائع، ص180-181؛ کشف اللثام، ج5، ص19-20؛ جواهر الکلام، ج18، ص3-5.</ref>

'''ترک وقوفین'''
{{اصلی|فوات حج}}
به باور فقیهان شیعه، ترک وقوفین،{{یادداشت|[[وقوف در عرفات]] و [[وقوف در مشعر الحرام]].}} هرچند به‌طور غیرعمدی و از روی فراموشی یا ندانستنِ حکم باشد، موجب بطلان و ناتمام ماندن حج است.<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص27، 287؛ مستند الشیعه، ج12، ص251؛ جواهر الکلام، ج19، ص85.</ref> در منابع فقهی نرسیدن به [[وقوف در عرفات]] و [[وقوف در مشعر|مشعر]]، [[فوات حج]] نامیده شده است.{{یادداشت|از دست رفتن حج.}}<ref>الدروس الشرعیه، ج1، ص426؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص461؛ مفاتیح الشرائع، ج1، ص385.</ref> به باور مشهور فقیهان شیعه، در صورت نرسیدن حج‌گزار به وقوف عرفات و وقوف اختیاری مشعر{{یادداشت|حتی اگر وقوف اضطراری مشعر را درک کند.}} حج او ناتمام و تبدیل به عمره می‌شود و باید با انجام اعمال عمره از احرام خارج گردد و اگر حجِّ واجب است، در سال آینده [[حج قضا|قضا]] کند.<ref>مجمع الفائدة، ج7، ص239-240؛ نک رسائل و مسائل، نراقی، ج3، ص365-376؛ التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، ج3، ص161-167.</ref> در مقابل، فقیهان اهل سنت ملاک اتمام حج را، تنها درک کردن وقوف عرفات دانسته‌اند.<ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص236؛ بدائع الصنائع، ج2، ص220؛ المغنی، ج3، ص549.</ref>

'''ترک طواف نساء'''

به باور برخی فقیهان شیعه،‌تمامیت حج و عمره وابسته به انجام [[طواف نساء]] بوده و بدون آن، حج ناتمام است.<ref>کتاب الحج، محقق داماد، ج3، ص378؛ التهذیب فی مناسک العمرة و الحج، ج3، ص279؛ نک: براهین الحج، ج1، ص245.</ref> با این همه، ترک طواف نساء، هرچند عامدانه باشد به اجماع فقیهان<ref>مسالک الإفهام، ج2، ص348؛ مدارک الأحکام، ج8، ص172؛ الحدائق الناضرة، ج16، ص157.</ref> موجب بطلان حج یا عمره نمی‌شود؛ زیرا آنها طواف نساء را از [[ارکان حج]] یا [[ارکان عمره|عمره]] نشمرده‌اند، ولی آن را واجب و حلال بودن [[آمیزش]] را وابسته به آن دانسته‌اند؛ از این رو، اگر احرام‌گزار آن را ترک کند باید شخصاً یا به وسیله نائب جبران کند.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص383؛ الدروس الشرعیه، ج1، ص403-404؛ جواهر الکلام، ج19، ص405-407.</ref>

'''ترک برخی شروط یا اجزاء'''

شرائطی مانند اسلام<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص297؛ مسالک الإفهام، ج2، ص144-145؛ مستمسک العروةالوثقی، ج10، ص213.</ref><ref>المغنی، ج3، ص214؛ مواهب الجلیل، ج3، ص24؛ تحفة المحتاج، ج3، ص236.</ref> و نیت شرط صحت حج<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص307؛ إیضاح الفوائد، ج1، ص261-262؛ مجمع الفائدة، ج6، ص157-158.</ref> معرفی شده و نبود آن دو موجب ناتمامی و بطلان حج دانسته شده است.<ref>جامع الشتات، ج1، ص343.</ref><ref>السرائر، ج1، ص621.</ref> برخی، در حج [[نیابت|نیابی]] نیز تغییر نیت را از سوی نائب موجب ناتمامی حج شمرده‌اند.<ref>إرشاد الأذهان، ج1، ص313؛ شرائع الإسلام، ج1، ص169-171؛ قواعد الأحکام، ج1، ص411.</ref>

فقیهان شیعه، به استناد روایتی از [[امام صادق(ع)]]{{یادداشت|در این روایت که صحیحه‌ای از [[معاویة بن عمار]] است، احرام بستن از [[میقات‌]]هایِ مشخص شده به وسیله [[حضرت محمد(ص)]] موجب تمامیت حج و عمره دانسته شده است.}}<ref>الکافی، ج4، ص318؛ تهذیب الأحکام، ج5، ص54.</ref> به تأخیر انداختن [[احرام]] را از میقات یا محاذی آن، چنانچه از روی آگاهی و عمد باشد و امکان جبران نداشته باشد، موجب بطلان و ناتمامی حج و عمره شمرده‌اند.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص312؛ مصباح الهدی، ج12، ص424-425؛ کتاب الحج، گلپایگانی، ج1، ص232-237.</ref> 

فقیهان اهل سنت به استناد روایتی از [[امام علی(ع)]] که احرام از خانه را موجب تمامیت حج معرفی کرده،<ref>الآثار، ص101؛ المصنّف، ج4، ص195؛ السنن الکبری، بیهقی، ج5، ص30.</ref> احرام از منزل را برای همگان جایز و حتی برای برخی افضل دانسته‌اند.<ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص69؛ بدائع الصنائع، ج2، ص164؛ المغنی، ج3، ص215.</ref> اما فقیهان شیعه به استناد برخی احادیث،<ref>الکافی، ج4، ص322؛ دعائم الإسلام، ج1، ص298؛ تهذیب الأحکام، ج5، ص59.</ref> در برداشت اهل سنت از روایت پیش‌گفته مناقشه کرده‌اند.<ref>مجمع الفائدة و البرهان، ج6، ص184-185 و167؛ مدارک الأحکام، ج7، ص222، 228؛ الحدائق الناظرة، ج14، ص447-449، 458-460.</ref>

به تصریح برخی فقیهان شیعه، بدون خِتان{{یادداشت|ختنه کردن.}} حج مردان ناتمام است.<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص358؛ مدارک الأحکام، ج8، ص117-118؛ جواهر الکلام، ج19، ص274.</ref> برخی فقیهان، برای زنی که در عمره [[حج تمتع|تمتّع]] پیش از پایان دور چهارمِ [[طواف]] حائض گردد، حکم به ناتمام ماندن عمره و وجوب از سر گرفتن آن پس از پایان حج کرده‌اند.<ref>شرح تبصره المتعلمین، ج3، ص354-355</ref> این حکم به شرط طهارت در صحت طواف<ref>المبسوط فی فقه الامامیه، ج1، ص357؛ مسالک الإفهام، ج2، ص328؛ کشف اللثام، ج5، ص405-407.</ref><ref>الحاوی الکبیر، ج4، ص144؛ بدایة المجتهد، ج1، ص274-275؛ المغنی، ج3، ص390.</ref> برمی‌گردد.