در حال ویرایش خیبر

{{جعبه اطلاعات بنا
 | عنوان = منطقه خیبر
 | تصویر = خیبر.png
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر = 
 | توضیح تصویر = 
 | نام‌های دیگر = 
 | مکان = در شمال مدینه
 | کاربری = 
 | بزرگداشت نزد = 
 | وابسته به دین/مذهب = یهود
 | باورها = 
 | آیین‌ها = 
 | احکام = 
 | زیارت کنندگان = 
 | بازدیدکنندگان = 
 | زمان پایه‌گذاری = 
 | بنیانگذار = 
 | رویدادها = محل [[غزوه خیبر]]
 | بازسازی‌ها = 
 | بازسازی کنندگان = 
 | بخش‌های از میان رفته = 
 | ویژگی‌های تاریخی = 
 | متولیان = 
 | مساحت = 
 | طول = 
 | عرض = 
 | ارتفاع = 
 | وضعیت بنا = 
 | گنجایش = 
 | امکانات = 
 | بخش‌های بنا = 
 | معمار = 
 | سبک = 
 | ویژگی‌ها = با اهمیت از نظر کشاورزی و بازرگانی
 | گنبدها = 
 | مناره‌ها = 
 | درها = 
 | رواق‌ها = 
 | صحن‌ها = 
 | ایوان‌ها = 
 | گرداننده = 
 | نهاد وابسته = 
 | نهاد نگهدارنده = 
 | مدیر = 
 | روحانی = 
 | نهادهای زیر مجموعه = 
 | ثبت در = 
 | شماره ثبت = 
 | تاریخ ثبت = 
 | وبگاه = 
 | عرض جغرافیایی =25.727580819967862 
 | طول جغرافیایی = 39.2813974086019
 |‌ توضیح نقشه = 
}}
'''خیبر''' نام منطقه‌ای در شمال [[مدینه]] و محل سکونت یهودیان در زمان [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]]. در این منطقه [[غزوه خیبر]] رخ داد که منجر به پیروزی پیامبر بر یهودیان آنجا شد. 

در منطقه خیبر، قلعه‌های زیادی وجود داشت و قلعه قَموص مشهور به [[قلعه خیبر]] بزرگترین قلعه آن منطقه بود که در غزوه خیبر به دست [[امام علی(ع)]] فتح شد.

خیبر پیش از اسلام محل سکونت یهودیان بود. درباره سابقه حضور یهودیان در این منطقه نظرات گوناگونی وجود دارد. برخی گفته‌اند آنان در زمان بُختُنَصَّر (حک: ۶۰۵–۵۶۲ پیش از میلاد)، شاه بابِل، به خیبر کوچ کردند.

خیبر از نظر اقتصادی و کشاورزی جایی با اهمیت محسوب می‌شد. اهالی آنجا با مشرکان [[مکه]] نیز ارتباط داشتند. خیبر پس از صدر اسلام چندان شهرتی نداشت و در منابع مختلف از آن کمتر یاد شده است. منطقه خیبر امروزه نام یکی از استان‌های [[عربستان]] در ۱۶۵ کیلومتری شمالِ مدینه است.

== جغرافیا ==
در سده‌های نخست هجری، ناحیه خیبر از توابع [[مدینه]] و جزء منطقه [[حجاز]] به شمار می‌رفت و با مدینه هشت منزل و به قولی سه روز راه فاصله داشت.<ref>ناجی، محمدرضا، «خیبر، غزوه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۰ش، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> از نظر اقتصادی و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تجاری، خیبر اهمیت کشاورزی و بازرگانی داشت.<ref>«خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷،</ref> خرمای خیبر زبانزد و مشهور بود.<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۱۹۵ و ص۴۱۱.</ref> در سده‌های بعدی خیبر اهمیت اقتصادی و شهرت خود را از دست داد و در منابع از آن کمتر یاد شده است.<ref>«خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷،</ref>

خیبر امروزه نام یکی از استان‌های [[عربستان]] در ۱۶۵ کیلومتری شمالِ مدینه در جاده منتهی به شام (جاده تَبوک) واقع و مرکز آن شهر الشُّرَیْف است.<ref>المعالم الاثیره، ص۱۰۹؛ ناجی، «خیبر، غزوه»، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> این منطقه در عصر حاضر، استانی کوهستانی با سنگ‌های سیاه (حرّه) است که حدود ۵۰ روستا با حدود ۵۸۰۰۰ سکنه دارد و محصول اصلی آن خرماست.<ref>خیبر، ص۳۱ و ص۴۲.</ref>

== یهودیان در خیبر ==
خیبر در عصر پیامبر(ص) و پیش از آن از مراکز یهودی‌نشین [[حجاز]] بود.<ref>آثار البلاد و اخبار العباد،‌ ص۹۲؛ «خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷، ص۶۷۴.</ref> برخی گزارش‌ها، کوچ [[یهودیان مدینه|یهودیان]] به خیبر را به زمان [[حضرت موسی]] برگردانده‌اند<ref>الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱ و ص۱۱۴.</ref> و  برخی گفته‌اند که آنان در زمان بُختُنَصَّر (حک: ۶۰۵–۵۶۲ق م)، پادشاه بابِل، به خیبر کوچ کرده‌اند.<ref>فتوح البلدان، ج۱، ص۱۶؛ تاریخ الطبری، ج۱، ص۳۸۳.</ref> برخی برآنند که روایات ورود آنان به یثرب و خیبر جنبه افسانه‌ای یافته است.<ref>محمد و الیهود، ص۶۰.</ref>

در اطراف منطقه خیبر نیز یهودیانی سکونت داشتند که پس از [[غزوه خیبر]]، با مسلمانان صلح کردند. از آن جمله [[فدک]]، روستایی در شمال شرق خیبر، بود که فاصله آن را تا مدینه شش شب گفته‌اند.<ref>الطبقات الکبری، ج۲، ص۶۹.</ref> یهودیان خیبر با این مناطق ارتباط داشتند و با برخی قبایل هم‌پیمان بودند.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۳۹ و ص۴۴۰.</ref> گزارشی هم از تعامل اهالی خیبر با مشرکان مکه وجود دارد که مربوط به [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] است. در این واقعه جمعی از [[بنی‌نضیر]] از خیبر به مکه رفتند تا قریش را به انتقام اخراجشان از مدینه، به جنگ با مسلمانان وادار کنند.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۱۴.</ref>

== قلعه‌های خیبر ==
خیبر در زبان عبرانی به معنای قلعه است و این ناحیه را به دلیل وجود چند قلعه، خَیابِر (خیبرها) خوانده‌اند.<ref>نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ص ۲۳۱؛  المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام، ج ۶، ص۵۲۶ و ص۵۲۷؛ معجم البلدان، ج۲، ص۴۰۹ و ص۴۱۰.</ref> شمار قلعه‌های خیبر را به اختلاف، شش،<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۶؛  الاماکن، ج ۱، ص۴۲۰</ref> هفت<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۴۰۹.</ref> و هشت نوشته‌اند.<ref>تاریخ پیامبر اسلام، ص۵۰۲ و ص۵۰۳.</ref> اختلاف در تعداد قلعه‌ها در بعضی منابع از آن روست که برخی قلعه‌ها مشتمل بر دژهای کوچک‌تری درون خود بوده‌اند.<ref>المغازی،  ج ۲، ص ۶۴۸، ص۶۵۸، ص۶۶۶ و ص۶۶۸. </ref> منطقه خیبر از سه بخش نَطات، شِقّ و کتیبه تشکیل شده بود که با یکدیگر فاصله اندکی داشتند. قلعه‌های صَعب بن معاذ، ناعم و زبیر در بخش نَطات قرار داشتند. بخش شِقّ دو قلعه اُبی و نِزار را در بر می‌گرفت و بخش کتیبه، شامل قلعه‌های قَمُوص، وَطیح و سُلالِم می‌گردید<ref>الطبقات الکبری، ج۲، ص۸۱.</ref> آثاری از قلعه‌های قدیم خیبر هنوز باقی است.<ref>خیبر، ص۳۷.</ref>
== غزوه خیبر ==
{{اصلی|غزوه خیبر}}غزوه خیبر در سال هفتم هجری اتفاق افتاد.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۱</ref> [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] به سبب تهدیدات و توطئه‌های یهودیانِ منطقه خیبر،<ref>تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۸۶؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۲</ref> به آنان حمله کرد و طی چند ماه آنجا را فتح کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۶۶ و ص۶۷۰.</ref> صلح‌نامه‌ای بین پیامبر و آنان نوشته شد و طی آن مقرر شد که باغ‌های یهودیان در اختیارشان بماند و در مقابل نیمی از محصول سالیانه، از آنِ مسلمانان باشد.<ref>المغازی، ص۶۹۱.</ref>

=== قلعه خیبر ===
{{اصلی|قلعه خیبر}}قلعه قَموص، معروف به قلعه خیبر، بزرگترین قلعه از قلعه‌های منطقه خیبر، در نزدیکی [[مدینه]] بود که درِ آن به دست [[امام علی(ع)]] گشوده شد.<ref>معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع، بیروت، ص۵۲۲.</ref> امروزه قلعه قموص به نام قلعه مرحب شناخته می‌شود. در دامنه این قلعه، چشمه‌ای به نام عین علی وجود دارد.<ref>مدینه‌شناسی، ج۲، ص۴۱۶.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* '''آثارالبلاد و اخبارالعباد'''، قزوینی، زکریا بن محمد، بیروت، بی‌نا، ۱۴۰۴ق.
* '''الاغانی'''، ابوالفرج الاصفهانی، علی بن حسین، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۷ق.
* '''الاماکن، او، مااتّفق لفظه و افترق مسمّاه من الامکنة'''، حازمی همدانی، محمد بن موسی، ریاض، حمد جاسر، بی‌تا.
* '''تاریخ پیامبر اسلام'''، آیتی، محمدابراهیم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۶ش.
* '''تاریخ الطبری (تاریخ الامم و الملوک)'''، طبری، محمد بن جریر، به کوشش گروهی از علما، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۳ق.
* '''تاریخ الیعقوبی'''، یعقوبی، احمد بن اسحاق، بیروت، دار صادر، ۱۴۱۵ق.
* '''خیبر (ذات الحصون و العیون و النخیل)'''، البلادی، عاتق بن غیث، بیروت، دار النفائس، بی‌تا.
* '''دانشنامه جهان اسلام'''، ناجی، محمدرضا، «خیبر، غزوه»، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۰ش.
* '''دانشنامه حج و حرمین شریفین'''، «خیبر، غزوه»، صادقی، محسن، تهران، مشعر، بی‌تا.
* '''الروض الانف'''، سهیلی، عبدالرحمن بن عبدالله، به کوشش عبدالرحمان، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۴۱۲ق.
* '''السیرة النبویه'''، ابن هشام، عبدالملک بن هشام، به کوشش السقاء و دیگران، بیروت، دار المعرفه، بی‌تا.
* '''الطبقات الکبری'''، ابن سعد، محمد بن سعد، به کوشش محمد عبدالقادر، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۸ق.
* '''فتوح البلدان'''، بلاذری، احمد بن یحیی، به کوشش صلاح‌الدین، قاهره، النهضة المصریه، ۱۹۵۶م.
* '''محمد و الیهود قرائة جدیدة للصراع و للمصادر'''، برکات، احمد، ترجمه: محمود علی مراد، پاریس، اسمار، ۲۰۰۸م.
* '''معجم البلدان'''، یاقوت حموی، یاقوت بن عبدالله، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
* '''معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع'''، البکری، عبدالله بن عبدالعزیز، به تحقیق مصطفی السقا، بیروت، عالم الکتب، بی‌تا.
* '''مدینه‌شناسی'''، نجفی، سید محمد باقر، تهران، مشعر، ۱۳۸۶ش.
* '''المعالم الاثیره'''، شراب، محمد محمدحسن، بیروت، دار القلم، ۱۴۱۱ق.
* '''المغازی'''، واقدی، محمد بن عمر، به کوشش مارسدن جونس، بیروت، اعلمی، ۱۴۰۹ق.
* '''المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام'''، جواد علی، بیروت، بی‌نا، ۱۹۷۶–۱۹۷۸م.
* '''نهایة الارب فی معرفة انساب العرب'''، قلقشندی، احمد بن علی، بیروت، بی‌نا، ۱۴۰۵ق.
{{پایان}}

[[رده:جغرافیای مدینه]]
[[رده:یهودیان]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]