در حال ویرایش خیبر

  | عرض جغرافیایی =  

  | طول جغرافیایی =  

'''خیبر''' نام منطقه‌ای در شمال مدینه است که در زمان پیامبر(ص) محل سکونت یهودیان بود. در این منطقه [[غزوه خیبر]] رخ داد که منجر به پیروزی پیامبر بر یهودیان آنجا شد. در این منطقه قلعه‌های زیادی وجود داشت که در تعداد آن بین شش، هفت و هشت اختلاف است. قلعه قَموص مشهور به [[قلعه خیبر]] بزرگترین قلعه آن منطقه بود که در غزوه خیبر به دست امام علی(ع) فتح شد.

خیبر پیش از اسلام محل سکونت یهودیان بود. درباره سابق حضور یهودیان در این منطقه اقوال مختلفی وجود دارد. برخی گفته‌اند آنان در زمان بُختُنَصّر (حک: ۶۰۵–۵۶۲ق م)، شاه بابِل به خیبر کوچ کردند.

خیبر از نظر اقتصادی و کشاورزی جایی با اهمیت محسوب می‌شد. اهالی آنجا با مشرکان مکه نیز ارتباط داشتند. خیبر پس از صدر اسلام چندان شهرتی نداشت و در منابع مختلف از آن کمتر یاد شده است. منطقه خیبر امروزه نام یکی از استان‌های عربستان در ۱۶۵ کیلومتری شمالِ مدینه است.

خیبر منطقه‌ای حاصل‌خیز در شمال [[مدینه]] است که در عصر پیامبر(ص) و پیش از آن از مراکز یهودی‌نشین حجاز بود.<ref>آثار البلاد و اخبار العباد،‌ ص۹۲؛ «خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷، ص۶۷۴.</ref> درباره سابقه و علت حضور یهودیان در این منطقه مطالب گوناگونی گفته شده است و تعیین زمان مهاجرت یهودیان به این منطقه را دشوار دانسته‌اند.<ref>ناجی، «خیبر، غزوه»، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> برخی گزارش‌ها، کوچ آنان را به زمان [[حضرت موسی]] برگردانده‌اند<ref>الاغانی، ج۲۲، ص۱۱۱ و ص۱۱۴.</ref> و برخی گفته‌اند که آنان در زمان بُختُنَصّر (حک: ۶۰۵–۵۶۲ق م)، شاه بابل به خیبر کوچ کرده‌اند.<ref>فتوح البلدان، ج۱، ص۱۶؛ تاریخ الطبری، ج۱، ص۳۸۳.</ref> از این رو گفته شده که ورود آنان به یثرب و خیبر جنبه افسانه‌ای یافته است.<ref>محمد و الیهود، ص۶۰.</ref> از این جهت زمان تأسیس منطقه خیبر را چندان دقیق ندانسته‌اند.<ref>«خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷، ص۶۷۴.</ref>

[[غزوه خیبر]] و برخی سَریه‌ها در منطقه خیبر اتفاق افتاد.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۸؛ المغازی، ج۱، ص۳۹۱ و ص۳۹۲، ج۲، ص۵۶۶.</ref> از نظر اقتصادی و به دلیل قرار گرفتن در مسیر تجاری، خیبر اهمیت کشاورزی و بازرگانی داشت.<ref>«خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷،</ref> خرمای خیبر زبانزد و مشهور بود.<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۱۹۵ و ص۴۱۱.</ref> در اطراف منطقه خیبر نیز یهودیان سکونت داشتند که پس از غزوه خیبر، با مسلمانان صلح کردند. از آن جمله [[فدک]]، روستایی در شمال شرق خیبر، بود که فاصله آن را تا مدینه شش شب گفته‌اند.<ref>الطبقات الکبری، ج۲، ص۶۹.</ref> یهودیان خیبر با این مناطق ارتباط داشتند و با برخی قبایل هم‌پیمان بودند.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۳۹ و ص۴۴۰.</ref> گزارشی هم از تعامل اهالی خیبر با مشرکان مکه وجود دارد که مربوط به [[غزوه احزاب|جنگ احزاب]] است. در این واقعه جمعی از [[بنی‌نضیر]] از خیبر به مکه رفتند تا قریش را به انتقام اخراجشان از مدینه، به جنگ با مسلمانان وادار کنند.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۲۱۴.</ref> در سده‌های نخست هجری، ناحیه خیبر از توابع مدینه و جزء منطقه حجاز به شمار می‌رفت و با مدینه هشت منزل و به قولی سه روز راه فاصله داشت.<ref>ناجی، محمدرضا، «خیبر، غزوه»، دانشنامه جهان اسلام، تهران، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ۱۳۹۰ش، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> خیبر پس از صدر اسلام چندان شهرتی نداشت و در منابع مختلف از آن کمتر یاد شده است؛ به ویژه که رویداد مهمی در آن اتفاق نیفتاده است.<ref>«خیبر، غزوه»، دانشنامه حج و حرمین شریفین، ج۷،</ref>

منطقة خیبر امروزه نام یکی از استان‌های [[عربستان]] در ۱۶۵ کیلومتری شمالِ مدینه در جاده منتهی به شام (جاده تَبوک) واقع و مرکز آن شهر الشُّرَیْف است.<ref>المعالم الاثیره، ص۱۰۹؛ ناجی، «خیبر، غزوه»، ج۱۶، ذیل مدخل.</ref> این منطقه در عصر حاضر، استانی کوهستانی با سنگ‌های سیاه (حرّه) است که حدود ۵۰ روستا با حدود ۵۸۰۰۰ سکنه دارد و محصول اصلی آن خرماست.<ref>خیبر، ص۳۱ و ص۴۲.</ref>  

== غزوه خیبر ==

{{اصلی|غزوه خیبر}}غزوه خیبر در سال هفتم هجری اتفاق افتاد.<ref>السیرة النبویه، ج۲، ص۳۴۱</ref> پیامبر(ص) به سبب تهدیدات و توطئه‌های زیاد یهودیانِ منطقه خیبر،<ref>تاریخ الطبری، ج۲، ص۲۸۶؛ السیرة النبویه، ج۲، ص۶۱۲</ref> به آنان حمله کرد و طی چند ماه آنجا را فتح کرد.<ref>المغازی، ج۲، ص۶۶۶ و ص۶۷۰.</ref> پس از فتح صلح‌نامه‌ای بین پیامبر و آنان نوشته شد و طی آن مقرر شد که باغ‌های یهودیان در اختیارشان بماند و در مقابل نیمی از محصول سالیانه، از آنِ مسلمانان باشد.<ref>المغازی، ص۶۹۱.</ref>

خیبر در زبان عبرانی به معنای قلعه بوده است و این ناحیه را به دلیل وجود چند قلعه، خَیابِر (خیبرها) خوانده‌اند.<ref>''نهایة الارب فی معرفة انساب العرب''، ص ۲۳۱؛  ''المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام''، ج ۶، ص۵۲۶ و ص۵۲۷؛ معجم البلدان، ج۲، ص۴۰۹ و ص۴۱۰.</ref> شمار قلعه‌های خیبر را به اختلاف، شش،<ref>تاریخ یعقوبی، ج ۲، ص ۵۶؛  ''الاماکن،'' ج ۱، ص۴۲۰</ref> هفت<ref>معجم البلدان، ج۲، ص۴۰۹.</ref> و هشت نوشته‌اند.<ref>''تاریخ پیامبر اسلام''، ص۵۰۲ و ص۵۰۳.</ref> اختلاف در تعداد قلعه‌ها در بعضی منابع از آن روست که برخی قلعه‌ها مشتمل بر دژهای کوچک‌تری درون خود بوده‌اند.<ref>''المغازی''، ج ۲، ص ۶۴۸، ص۶۵۸، ص۶۶۶ و ص۶۶۸. </ref> منطقه خیبر از سه بخش نَطات، شِقّ و کتیبه تشکیل شده بود که با یکدیگر فاصله اندکی داشتند. قلعه‌های صَعب بن معاذ، ناعم و زبیر در بخش نَطات قرار داشتند. بخش شِقّ دو قلعه اُبی و نِزار را در بر می‌گرفت و بخش کتیبه، شامل قلعه‌های قَمُوص، وَطیح و سُلالِم می‌گردید<ref>الطبقات الکبری، ج۲، ص۸۱.</ref> آثاری از قلعه‌های قدیم هنوز در منطقه باقی است.<ref>خیبر، ص۳۷.</ref>

{{اصلی|قلعه خیبر}}قلعه قَموص، معروف به قلعه خیبر، بزرگترین قلعه از قلعه‌های منطقه خیبر، در نزدیکی [[مدینه]] بود که درِ آن به دست [[امام علی(ع)]] گشوده شد.<ref>معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع، بیروت، ص۵۲۲.</ref> امروزه قلعه قموص به نام قلعه مرحب شناخته می‌شود. در دامنه این قلعه، چشمه‌ای به نام [[عین علی (ینبع)|عین علی]] وجود دارد.<ref>مدینه‌شناسی، ج۲، ص۴۱۶.</ref>