در حال ویرایش دعا

'''دعا''' درخواست خیر از خدا و از مستحبات در [[حج]] و [[حرمین]] است. در روایات، در مناسک حج و [[عمره]] به خواندن دعاهای خاص سفارش شده، که از هنگام پوشیدن [[لباس احرام]] آغاز شده و با [[زیارت وداع|وداع]] با [[خانه خدا]] در [[ملتزم]] پایان می‌یابد. 

در مکان‌های مختلف [[حرم مکی]] و [[حرم مدنی|مدنی]] نیز، دعاهایی توصیه شده، که کتاب‌هایی مستقل به گردآوری آنها پرداخته‌اند.

== مفهوم و جایگاه ==
دعا در اصطلاح، به «درخواست خیر از خدا» گفته می‌شود.<ref>المصباح المنیر ج۱، ص۱۹۴–۱۹۵.</ref>  

تشویق به دعا و اشاره به اهمیت آن در [[قرآن]] آمده است. در آیه ۵۵ سوره اعراف، مؤمنان به دعای آشکار و نهان توصیه شده‌اند و در آیات متعدد، استجابت دعا تضمین شده است.<ref>برای نمونه نگاه کنید به بقره: آیه ۱۸۶؛ من لا یحضره الفقیه، ج۱، ص۵۲۶.</ref> گاه<ref>غافر: آیه ۶۰.</ref> دعا به عنوان [[عبادت]] و ترک دعا به عنوان تکبر در برابر خدا معرفی شده و به ترک کننده دعا، وعده عذاب همیشگی داده شده است.<ref>الکافی ج۲، ص۴۶۶؛ دعائم الاسلام ج۱، ص۱۶۶</ref> در احادیث نیز دعا اصلِ عبادت معرفی شده است.<ref>الدعوات، ص۱۸؛ ارشاد القلوب، ج۱، ص۱۴۸؛ وسائل الشیعه، ج۷، ص۲۷.</ref>
== در حرمین ==
طبق روایات، دعا در برخی مکان‌های [[حرمین]] مستحب است؛ از این رو شماری از نویسندگان، آثاری در این باره نوشته‌اند. مانند عبدالملک بن حسین عصامی شافعی (درگذشت ۱۱۱۱ق) که رساله‌ای با عنوان «منظومةٌ فِی الْاَماکنِ الَّتی یستجاب فیها الدُّعاءُ بِمکةِ و حوالیها» نوشته است و برخی دیگر، منظومه او را شرح کرده و افزون بر آن، مکان‌های دیگری از حرمین را یاد کرده‌اند.<ref>التاریخ و المورخون بمکه ص۳۶۶–۳۶۷؛ تهنئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام ص۳۱۰</ref> 

نام بردن از مکان‌های استجابت دعا یکی از مباحث مورد توجه نویسندگان کتاب‌های زیارت و منابع تاریخی درباره حرمین است.<ref>نک: اثاره الترغیب ج۱ ص۱۷۹؛ التاریخ القویم ج۱ ص۳۷۸؛ بقیع الغرقد ص۷۴، ۲۹۱</ref>

== در حج و عمره ==
{{اصلی|دعاهای مناسک حج و عمره}}
بر اساس روایات، در مناسک حج و [[عمره]]، خواندن برخی دعاها مستحب است. برخی از آنها چنین‌اند: 
{{ستون-شروع|۲|فاصله=۱|جداساز=۱}}
* هنگام پوشیدن [[لباس احرام]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۲۷؛ مناسک الحج، ص۱۹۳.</ref>
* هنگام ورود به [[حرم مکی|حرم]]،<ref>لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۳۸۵.</ref>
* هنگام ورود به [[مسجد الحرام]]،<ref>المقنعه، ص۳۹۹، تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۰۰.</ref>
* هنگام ایستادن روبروی [[کعبه]]،<ref>الکافی، ج۴، ص۴۰۱؛ المقنعه، ص۴۰۰.</ref>
* وقت ایستادن در محاذات [[حجر الاسود]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۰۲.</ref>
* در حال [[طواف]]،<ref>مصباح المتهجد، ص۶۸۰؛ مناسک حج، محشی، ص۳۵۹.</ref>
* هنگام واقع شدن بین [[رکن یمانی]] و حجرالاسود،<ref>الکافی، ج۴، ص۴۰۷؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۲</ref>
* هنگام قرار گرفتن در مقابل [[ناودان کعبه]]،<ref>المقنع، ص۲۵۶–۲۵۷؛ مناسک حج، محشی، ص۳۶۰.</ref>
* در [[شوط]] هفتم هنگام رسیدن به [[مستجار]]،<ref>لوامع صاحبقرانی، ج۸، ص۴۰۱.</ref>
* بعد از [[نماز طواف]] در پشت [[مقام ابراهیم(ع)|مقام]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۴؛ روضه المتقین، ج۵، ص۲۵۴.</ref>
* بعد از نماز طواف،<ref>مناهج الاخیار، ج۳، ص۴۹۶؛ وسائل الشیعه، ج۱۳، ص۴۳۹.</ref>
* قبل از [[سعی]]،<ref>المحاسن، ج۲، ص۵۷۴؛ الکافی، ج۴، ص۴۳۵.</ref>
* به هنگام پایین آمدن از پله چهارم [[صفا و مروه|صفا]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۶؛ روضه المتقین، ج۵، ص۲۶۲–۲۶۳.</ref>
* هنگام رسیدن به میانه [[مسعی]]،<ref>روضه المتقین، ج۵، ص۲۶۲–۲۶۳.</ref>
* بعد از عبور از بازار عطاران (پایان چراغ سبز) و قطع [[هروله]]،<ref>المقنع، ص۲۵۹؛ مناسک حج، محشی، ص۴۴۵.</ref>
* در [[صفا و مروه|مروه]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۶؛ المقنع، ص۲۵۹.</ref>
* در [[ترویه|روز ترویه]]،<ref>الکافی، ج۴، ص۴۵۴؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۷۷.</ref>
* بعد از احرام در [[مکه]] و حرکت بسوی [[منا]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۳۹؛ المقنعه، ص۴۰۷.</ref>
* هنگام ورود به منا،<ref>المقنعه، ص۴۰۷، مناسک حج، محشی، ص۴۳۶.</ref>
* در شب [[عرفه]] در منا،<ref>اقبال الاعمال ج۲، ص۴۹؛ زاد المعاد، ج۲، ص۲۳۶–۲۳۸.</ref>
* روز عرفه<ref>المقنعه، ص۴۱۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۸۲.</ref> و در عصر روز عرفه<ref>صحیح ابن خزیمه، ج۴، ص۲۶۴.</ref> که از دعاهای مشهور این روز، [[دعای عرفه|دعای امام حسین(ع)]]<ref>اقبال الاعمال، ج۲، ص۷۴؛ بلد الامین، ص۲۵۱.</ref> و دعای ۴۷ صحیفه سجادیه است.<ref>اقبال جدید ج۲، ص۸۸؛ المصباح کفعمی، ص۶۷۱.</ref>
* بعد از غروب آفتاب وقت [[افاضه از عرفات به مشعرالحرام|افاضه از عرفات]]،<ref>تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۸۷؛ هدایه الامه، ج۵، ص۳۶۳.</ref>
* هنگام ورود به [[مشعر]]،<ref>تبیین الحقایق، ج۲، ص۲۷؛ مجمع الانهر، ج۱، ص۴۱۰.</ref>
* بعد از نماز صبح در مشعر،<ref>الکافی، ج۴، ص۴۶۹؛ المقنعه، ص۴۱۶؛ المهذب، ج۱، ص۲۵۳.</ref>
* هنگام عبور از [[وادی محسر]]،<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۴۶۸؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۹۳؛ مصباح المتهجد، ص۷۰۰.</ref>
* هنگام [[رمی|رمی جمره عقبه]]،<ref>فقه الرضا، ص۲۲۵؛ الکافی، ج۴، ص۴۷۹؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۴۸.</ref>
* هنگام برگشت به محل استقرار خود (چادرهای منی)،<ref>الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۸۸۶؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۱۹۸؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۱۳۰.</ref>
* هنگام [[قربانی]]،<ref>فقه الرضا، ص۲۲۴؛ الکافی، ج۴، ص۴۹۸؛ من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۵۰۴.</ref>
* هنگام [[حلق و تقصیر|حلق]]،<ref>السرائر الحاوی، ج۱، ص۶۰۱؛ منتهی المطلب، ج۱۱، ص۳۳۸.</ref>
* هنگام [[طواف وداع]]،<ref>الکافی، ج۴، ص۵۳۱؛ تهذیب الاحکام، ج۵، ص۲۸۰؛ المهذب ابن البراج، ج۱، ص۲۶۵.</ref>
* هنگام [[زیارت وداع|وداع]] با خانه خدا در [[ملتزم]].<ref>السنن الصغری، ج۲، ص۲۰۵؛ سنن الکبری البیهقی، ج۵، ص۲۶۸، روضه الطالبین، ج۲، ص۳۹۵</ref>
{{پایان}}

== پانویس ==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* '''اثارة الترغیب و التشویق الی المساجد الثلاثه و البیت العتیق'''، محمد بن اسحاق الخوارزمی (م. ۸۲۷ق)، تحقیق محمدحسین الذهبی، مکه، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
* '''ارشاد القلوب'''، حسن بن محمد الدیلمی (م. ۸۴۱ق)، قم، شریف الرضی، ۱۴۱۵.
* '''اقبال الاعمال (الاقبال بالاعمال الحسنه فیما یعمل مرة فی السنة)'''، سید بن طاوس (۵۸۹–۶۶۴ق)، تصحیح جواد قیومی اصفهانی، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۴ق.
* '''بقیع الغرقد فی دراسة شاملة'''، محمد امین امینی (م. ۱۳۴۱ق)، تهران، انتشارات مشعر، ۱۴۲۸ق.
* '''البلد الامین والدرع الحصین'''، ابراهیم کفعمی (م. ۹۰۵ق)، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۸۳ش.
* '''التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم'''، محمد طاهر الکردی، تحقیق ابن دهیش، بیروت، دار خضر، ۱۴۲۰ق.
* '''التاریخ والمورخون'''، محمد الحبیب الهیله، مکه، مؤسسه الفرقان، ۱۹۹۴م.
* '''تبیین الحقائق شرح کنز الدقائق'''، فخر الدین عثمان بن علی الزیلعی الحنفی، القاهره، دار الکتب الإسلامی، ۱۳۱۳ق.
* '''تهذیب الاحکام فی شرح المقنعه للشیخ المفید'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، تحقیق سید حسن موسوی خرسان و علی آخوندی، تهران، انتشارات دارالکتب اسلامیه، ۱۳۶۵ش.
* '''تهنیئه اهل الاسلام بتجدید بیت الله الحرام'''، ابراهیم بن محمد بن عیسی میمونی (م. ۱۰۷۹ق)، تحقیق مکتبه نزار مصطفی الباز، ریاض، مکتبه نزار مصطفی الباز، ۱۴۱۸ق.
* '''دعائم الاسلام و ذکر الحلال و الحرام و القضایا و الاحکام'''، نعمان بن محمد المغربی (م. ۳۶۳ق)، تحقیق آصف بن علی اصغر فیضی، قاهره، دار المعارف، ۱۳۸۳ق.
* '''الدعوات (سلوه الحزین)'''، قطب الدین الراوندی (م. ۵۷۳ق)، قم، مدرسه الامام مهدی (عج)، ۱۴۰۷ق.
* '''روضه الطالبین و عمده المتقین'''، یحیی بن شرف النووی (۶۳۱–۶۷۶ق)، تحقیق عادل احمد عبدالموجود و علی محمد معوض، بیروت، دار الکتب العلمیه، بی‌تا.
* '''روضه المتقین فی شرح من لایحضره الفقیه'''، محمد تقی مجلسی (۱۰۰۳–۱۰۷۰ق)، تحقیق سید حسین موسوی کرمانی، علی پناه اشتهاردی، تهران، بنیاد فرهنگ اسلامی، ۱۳۹۹ق.
* '''زاد المعاد فی هدی خیر العباد'''، ابن قیم الجوزیه (م. ۷۵۱ق)، تحقیق شعیب الارنووط و عبدالقادر الارنووط، بیروت، مؤسسه الرساله، ۱۴۰۷ق.
* '''السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی'''، محمد بن احمد ابن ادریس (م. ۵۹۸ق)، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۱۰ق.
* '''سنن الصغیر للبیهقی'''، ابوبکر البیهقی (م. ۴۵۸ق) تحقیق امین قلعجی، باکستان، جامع الدراسات الإسلامیه، ۱۴۱۰ق.
* '''السنن الکبری'''، احمد بن الحسین البیهقی (م. ۴۵۸ق)، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۲۴ق.
* '''صحیح ابن خزیمه'''، محمد بن خزیمه (م. ۳۱۱. ق)، تحقیق محمد مصطفی الاعظمی، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۲۴ق.
* '''فقه الرضا'''، علی بن بابویه (م. ۳۲۹ق)، مشهد، المؤتمر العالمی للامام الرضا۷، ۱۴۰۶ق.
* '''الفقه علی المذاهب الاربعه و مذهب اهل البیت'''، عبدالرحمان الجزیری (م. ۱۳۶۰ق)، بیروت، دار الثقلین، ۱۴۱۹ق.
* '''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی (م. ۳۲۹ق)، تحقیق علی‌اکبر غفاری، تهران، دار الکتب اسلامیه، ۱۳۶۳ش.
* '''لوامع صاحبقرانی'''، محمد تقی المجلسی، قم، اسماعیلیان، ۱۴۱۴ق.
* '''مجمع الانهر فی شرح ملتقی الابحر'''، عبدالرحمان بن محمد (م. ۱۰۷۸ق)، تحقیق المنصور، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۹ق.
* '''المحاسن'''، احمد بن محمد بن خالد البرقی (م. ۲۷۴ق)، به کوشش سید جلال‌الدین محدث ارموی، تهران، دار الکتب الاسلامیه، ۱۳۲۶ش.
* '''مصباح المتهجد و سلاح المتعبد'''، محمد بن حسن الطوسی (۳۸۵–۴۶۰ق)، تصحیح اسماعیل انصاری زنجانی، اعداد علی اصغر مروارید، بیروت، مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ق.
* '''المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر للرافعی'''، احمد بن محمد المقری الفیومی (م. ۷۷۰ق)، بیروت، دار الفکر.
* '''المصباح'''، ابراهیم کفعمی (م. ۹۰۵ق)، بیروت، مؤسسه الاعلمی، ۱۴۰۳ق.
* '''المقنع'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (۳۱۱–۳۸۱ق)، قم، انتشارات مؤسسه الامام الهادی، ۱۴۱۵ق.
* '''المقنعه'''، شیخ مفید محمد بن محمد بن النعمان (۳۳۶–۴۱۳ق)، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ۱۴۱۰ق.
* '''من لا یحضره الفقیه'''، شیخ صدوق محمد بن علی بن بابویه (م. ۳۸۱ق)، تحقیق علی اکبر غفاری، قم، النشر الاسلامی، ۱۴۰۴ق.
* '''مناسک الحج'''، سید محمد الروحانی، قم، مرکز الکامپیوتری.
* '''مناسک حج (محشّی)'''، محمد رضا محمودی، تهران، مشعر، ۱۴۲۹ق.
* '''مناهج الاخیار فی شرح الاستبصار'''، سید احمد علوی عاملی (م. ۱۰۶۰ق)، قم، انتشارات اسماعیلیان.
* '''منتهی المطلب فی تحقیق المذهب'''، حسن بن یوسف حلی (م. ۷۲۶ق)، مشهد، انتشارات بنیاد پژوهش‌های اسلامی آستان قدس رضوی، ۱۴۱۴ق.
* '''المهذب'''، القاضی ابن البراج (م. ۴۸۱ق)، قم، النشر اسلامی، ۱۴۰۶ق.
* '''وسائل الشیعه (تفصیل وسائل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه)'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، الحر العاملی (م. ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت، ۱۴۱۴ق.
* '''هدایة الامة الی احکام الائمه'''، محمد بن الحسن الحر العاملی (۱۰۳۳–۱۱۰۴ق)، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۱۲ق.
{{پایان}}