در حال ویرایش سید اسماعیل صدر (بخش)

==هجرت به سامرا==
سید اسماعیل صدر، به [[نجف]] بازگشت، در حالی که استادش [[میرزای شیرازی]] در [[شعبان]] سال ۱۲۹۱ق. به [[سامراء|سامرا]] هجرت کرده بود و نزدیک بود تا مرجعیت همه [[شیعه|شیعیان]]، بر عهده او قرار بگیرد.{{یادداشت|مسئولیت مرجعیت شیعه پس از درگذشت مرتضی انصاری بنا بر تکلیف بزرگان وقتِ حوزه نجف، بر عهده میرزای شیرازی قرار گرفت و در سال ۱۲۹۹ق؛ که سید حسین کوه‌کمری، آخرین مرجع معاصر وقت درگذشت، به شکل مطلق در وی منحصر گردید.}}<ref>احسن‌الودیعه، ج1، ص160؛ مکارم‌الآثار، ج3، ص885.</ref> میرزای شیرزای، وقتی از بازگشت سید اسماعیل به عراق آگاهی یافت، از او درخواست کرد به سامرا هجرت کرده و وی را در مسئولیت‌های علمی و اجرایی کمک کند؛ از این رو، سید اسماعیل صدر، جزء نخستین عالمان بود که به سامرا هجرت کرد.<ref>بغیةالراغبین، ج7، ص203؛ نقباء البشر، ج1، ص160.</ref> وی در سامرا، ۱۴ سال در درس میرزای شیرازی شرکت کرد. برخی او را در این دوران، نزدیک‌ترین فرد به میرزای شیرازی دانسته‌<ref>تکملة امل الآمال، ص105؛ محدث قمی، منتهی‌الآمال، ج2، ص261.</ref> و برخی، او را مشاور میرزا و پس از وی، از جهت علمی، جلوتر از همه دانسته‌اند.<ref>بغیةالراغبین، ج7، ص202.</ref> پس از درگذشت [[موسی آل‌شراره]]، مرجع و رهبر وقت شیعیان منطقه [[جبل عامل]] در جنوب [[لبنان]]، مردم آن سامان در سال ۱۳۰۷ق. با ارسال نامه‌ها و تلگراف‌های متعدد به واسطه محمدحسین کاظمی، از سید اسماعیل صدر دعوت کردند تا برای جانشینی او به جبل عامل هجرت کند؛ ولی سید اسماعیل نپذیرفت.<ref>اعیان‌الشیعه، ج5، 219 و ج15، ص23 و 319.</ref>

وی در [[محرم]] ۱۳۰۸ق. به ناچار به [[نجف]] بازگشت؛ زیرا محمدحسین نجفی، خواهرزاده وی، که فرزند استادش محمدباقر نجفی نیز بود، درگذشته بود و همسرش، دختر آقا مجتهد و نیز فرزند جوانش،{{یادداشت|شرف‌الدین، از محمدرضا، فرزند محمدحسین نجفی، در هنگام درگذشت پدر، با عنوان فرزندی خردسال یاد کرده<ref>بغیةالراغبین، ج7، ص204.</ref> که نادرست به نظر می‌رسد؛ زیرا محمدرضا، متولد سال ۱۲۸۷ق. است؛ از این رو، هنگام درگذشت پدر، در سن ۲۱ سالگی بوده است.<ref>سید
مصلح‌الدین مهدوی، تاریخ علمی ـ اجتماعی اصفهان، ج2، ص222.</ref>}} محمدرضا نجفی، داغ‌دار و به وجود او نیازمند بودند. او بیش از یک سال در نجف مانده و عالمان آن شهر از او تقاضا کردند در آن‌جا ماندگار شود؛ ولی میرزای شیرازی مخالفت کرده، با ارسال نامه‌ای در شعبان ۱۳۰۹ق. او را مکلف کرد به سامرا بازگردد.<ref>بغیةالراغبین، ج7، ص203 و 204.</ref> او به سامرا بازگشته، تصمیم داشت پس از دیدار با استاد به نجف بازگردد؛ ولی استاد، ماندن او را در سامرا الزامی کرد. برخی اصرار میرزای شیرازی برای ماندن سید اسماعیل را دو علت دانسته‌اند؛ یکی این‌که بازگشت او به سامرا، چند ماه پس از صدور حکم تحریم تنباکو در اول [[جمادی‌الاولی]] ۱۳۰۹ق؛ و در زمانی صورت گرفت که مبارزات میرزای شیرازی با استعمار [[انگلیس]] به اوج رسیده بود. علت دیگر، افزایش اشتغالات مرجعیت و نیز بالا رفتن سن بود، که ادامه تدریس با حفظ نظم گذشته را برای وی دشوار کرده بود؛ از این رو، تصمیم داشت اداره حوزه درسی سامرا را به طور کامل به سه تن از شاگردان برتر خود، سید اسماعیل صدر، [[سید محمد فشارکی]] اصفهانی و [[میرزا محمدتقی شیرازی]] واگذار کند. این سه تن، در زمان زندگی میرزای شیرازی، عهده‌دار حوزه درسی سامرا شدند. در این میان، درس سید اسماعیل از سوی دانش‌پژوهان بیشتر مورد استقبال قرار گرفت.<ref>تکملة امل الآمال، ص104؛ معارف‌الرجال، ج1، ص116؛ زندگی و افکار شهید صدر، ص22.</ref>