در حال ویرایش شمسه

[[پرونده:شمسه.jpg|250px|بندانگشتی|نمونه‌ای از شمسه.]]

'''شَمسه'''، نقشی تزیینی است که بیشتر، به شکل دایره و به صورت خورشید بوده و در هنرهای گوناگون مانند تذهیب و معماری کاربرد دارد. در مسجد و بخش‌های مختلف زیارتگاه‌ها، مانند [[ضریح]] و درها، از این نقش استفاده شده است. شمسه از اجزایی هنری به نام‌های شرفه، زنجیره، گره، ابرک، لچکی و کُشتی تشکیل می‌شود.

 

شمسه، در واژه‌نامه‌ها، معانی گوناگونی دارد که بیشتر آن‌ها در گرد و دایره‌ای بودن مشترکند؛ برخی از آن‌ها عبارتند از: سازه گِرد نقش‌دار و زراندودی که در مسجد و بالای ساختمان و کنگره و مانند آن نصب می‌کنند؛<ref name=":0">لغت‌نامه دهخدا، ذیل واژه شمسه.</ref> آن‌چه از فلز به شکل خورشید می‌سازند و بالای [[گنبد|قبّه]] و مانند آن نصب می‌کنند؛{{یادداشت|عمید، این معنا را جزو معانی منسوخ شمرده است.}}<ref>فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه شمسه؛ فرهنگنامه زیارت، جواد محدثی، فصلنامه فرهنگ زیارت، شماره سیزدهم، ص28، به نقل از فرهنگ مصور اصطلاحات هنر ایران.</ref> اشکال و تصاویری که با ابریشم می‌سازند؛ دکمه‌هایی که بر سربند تسبیح بند می‌کنند؛<ref name=":0" />  نقش‌ونگاری که با گلابتون روی لباس می‌دوزند؛ بت؛<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه شمسه.</ref> قرص نان؛ نارنج؛ لیمو؛ هر چیز گِرد.<ref name=":0" />  

در حرم‌ها و زیارتگاه‌ها که معماری آن سنتی و دارای هنرهای تزئینی مانند کاشی‌کاری، نجّاری، آینه‌کاری و خطّاطی است، از نقش شمسه استفاده می‌شود. برای نمونه، روی نقش و نگارهای [[ضریح]] و درها، از شمسه فراوان بهره برده شده است. این نقش، یکی از شاخص‌های هنر دینی، در معماری مکان‌های مقدس به‌شمار می‌رود. فراوانی شمسه در زیارتگاه‌ها باعث شده در ادبیات دینی نیز وارد شود. خالد نقشبندی عالم [[مذهب شافعی|شافعی‌مذهب]] قرن سیزدهم قمری، در وصف [[آستان امام رضا(ع)|حرم امام رضا(ع)]] گفته است:<ref>نقشی از مولانا خالد نقشبندی، ص 316؛ ر. ک: مجموعه مقالات هم‌اندیشی زیارت، ج٢، ص١٠٣٠.</ref>

{{شعر|از شرم شمسه‌های زرش کعبتینِ شمس|در تخته‌نردِ چرخ چهارم به شش در است}}

[[پرونده:شمسه۲.PNG|بندانگشتی|اصطلاحات هنری شمسه.|جایگزین=|301x301پیکسل]]

[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]