در حال ویرایش عبدالله بن عباس (بخش)

====دوران خلافت امام علی(ع)====
حضور ابن عباس در دوران خلافت [[علی(ع)]] بسیار برجسته است. او از نزدیک‌ترین مشاوران علی بن ابیطالب(ع) به شمار می‌آمد. آورده‌اند که به پیشنهاد همو، علی(ع) درخواست [[طلحه]] و [[زبیر]] را برای حکمرانی [[کوفه]] و [[بصره]] رد کرد<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۲۳۲.</ref> و در بسیاری از مراحلِ دشوار به عنوان نماینده و سخنگوی علی(ع) نقش‌آفرینی کرد.<ref>وقعة صفین، ص۳۱۷-۳۱۸؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۹۰.</ref> او در [[جنگ جمل]] فرماندهی جناح راست سپاه علی(ع) را عهده‌دار بود<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۲۴؛ شرح نهج البلاغه، ج۱۴، ص۱۷.</ref> و به نمایندگی از ایشان با طلحه و زبیر، از سران سپاه جمل ملاقات کرد.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۳۹.</ref> در پایان همین نبرد، وی استاندار بصره و نواحی آن شد.<ref>الاخبار الطوال، ص۱۵۲؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۶۰؛ مروج الذهب، ج۲، ص۳۷۲.</ref> در [[جنگ صفین]] و شب سرنوشت‌ساز [[لیلة الهریر]] فرمانده جناح چپ سپاه بود.<ref>الاخبار الطوال، ص۱۷۱، ۱۸۸؛ تاریخ طبری، ج۳، ص۱۰۰.</ref> خطبه او در صفین در منابع آمده است.<ref>وقعة صفین، ص۳۱۷-۳۱۸.</ref> در ماجرای [[حکمیت]]، علی(ع) قصد داشت تا او را به نمایندگی از خود نزد [[عمرو عاص]] بفرستد؛ اما کوفیان نپذیرفتند.<ref>الاخبار الطوال، ص۱۹۲؛ تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۱۸۹.</ref> او نخستین کسی بود که به تصمیم [[ابوموسی اشعری]] در ماجرای حکمیت سخت اعتراض کرد و او را بی‌تدبیر خواند.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۱۱۳.</ref> همو نماینده علی(ع) برای گفت‌وگو با [[خوارج]] [[جنگ نهروان|نهروان]] بود.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۱۱۴؛ الفتوح، ج۴، ص۲۶۸.</ref> متن مذاکره وی در برخی منابع متقدم آمده است.<ref>المصنف، ج۱۰، ص۱۵۸-۱۶۰.</ref> 

پس از حضور وی در جنگ نهروان تا زمان [[شهادت]] امام علی(ع) تصویری روشن از زندگی و عملکرد سیاسی و اجتماعی او در دست نیست. امام علی(ع) در نامه‌ای خبر شهادت [[محمد بن ابی‌بکر]] و تصرف [[مصر]] به دست معاویه در سال ۳۸ق. را به وی داده است. در آن هنگام او والی بصره بود.<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۱۳۵.</ref> 

بر پایه گزارشی، وی به سال ۴۰ق. در بصره حضور نداشت<ref>تاریخ طبری، ج۴، ص۱۰۸؛ الکامل، ج۳، ص۳۸۶.</ref> و امور خراج آن به دست [[زیاد بن ابیه]]<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۶۰؛ الاصابه، ج۴، ص۱۲۹.</ref> و امور قضای آن به دست [[ابوالاسود دوئلی]] (م.۶۹ق.) سامان می‌پذیرفت.<ref>الکامل، ج۳، ص۳۹۸.</ref> سبب عدم حضور وی در بصره به درستی مشخص نیست. در برخی منابع، گزارشی از برکناری‌ وی از جانب امیرمؤمنان(ع) دیده می‌شود.<ref>البدایة و النهایه، ج۸، ص۳۳۴-۳۳۵.</ref> طبق برخی شواهد تاریخی، به نظر می‌رسد وی در این زمان در مکه حضور داشته است. درصورت پذیرش این گزارش که وی در این سال از سوی علی(ع) [[امیر الحاج]] مسلمانان بوده<ref>تاریخ طبری، ج۳، ص۱۵۱.</ref> ، حضور او در مکه و دوری از محل امارتش توجیه‌پذیر است. برخی سبب ترک بصره را اختلاف نظر و مشاجره لفظی وی با ابوالاسود دوئلی قاضی بصره دانسته‌اند که زمینه شکایت ابوالاسود به علی(ع) و طرح دعاوی مالی و نامه‌نگاری‌هایی را فراهم آورد. محتوای این نامه‌ها در برخی کتب تاریخی آمده است.<ref>نک: انساب الاشراف، ج۲، ص۱۷۰؛ الکامل، ج۳، ص۳۹۶-۳۹۷؛ ابن عباس و اموال البصره، ص۲۰-۲۱.</ref> ابن‌ عباس در یکی از آن نامه‌ها به علی(ع)، ادعای اختلاس اموال بیت المال بصره را که از جانب ابوالاسود مطرح شده بود، نمی‌پذیرد.<ref>نک: تاریخ طبری، ج۳، ص۱۵۴.</ref> 

نقل این ماجرا باعث رویکردهای متناقض درباره ابن‌ عباس شده<ref>نک: شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۷۰-۱۷۱؛ اعیان الشیعه، ج۱، ص۵۲۷-۵۲۸.</ref> و به ابهام در این زمینه افزوده است. با آن که این ماجرا در کتب تاریخ نقل شده<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۷۰؛ الکامل، ج۳، ص۳۸۶-۳۸۷؛ تاریخ طبری، ج۴، ص۱۰۸.</ref> ، سیره عملی ابن‌ عباس بر اطاعت از علی(ع) استوار است و رویکردهای او پس از شهادت علی(ع) نیز امتداد این اطاعت را نشان می‌دهند. از این رو، برخی منکر این گزارش‌ها شده‌اند.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۷۱.</ref> یکی از دانشوران [[معتزله|معتزلی]] در سده هفتم برخی از جنبه‌های این ماجرا را نقد و بررسی کرده است.<ref>شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۱۷۱-۱۷۲.</ref> 

در دوره معاصر، یکی از پژوهشگران تاریخ، گزارش‌های خیانت ابن عباس در [[بیت المال]] بصره را از منظر سندی و محتوایی با عنوان ابن عباس و اموال بصره ارزیابی کرده است.<ref>ابن عباس و اموال البصره، ص۳۸-۶۸.</ref> وی جریان اموال بصره و نامه‌نگاری میان علی(ع) و ابن‌ عباس را از برخی کتب تاریخی مانند [[انساب الاشراف]] و [[الکامل فی التاریخ(کتاب)|کامل]] [[ابن‌ اثیر]] نقل کرده<ref>ابن عباس و اموال البصره، ص۱۶-۲۱.</ref> و پس از گزارش سخنان [[قیس بن سعد]] و [[عبدالله بن زبیر]] درباره سرقت اموال بصره به دست ابن‌ عباس<ref>ابن عباس و اموال البصره، ص۲۲-۲۳.</ref> آن را با توجه به سیره ابن‌ عباس پیش و پس از این واقعه در حمایت از علی، رد کرده است.<ref>ابن عباس و اموال البصره، ص۳۱.</ref> وی سیر تاریخی رخدادهای این گزارش‌ها را مردود دانسته<ref>ابن عباس و اموال البصره، ص۳۳-۳۴.</ref> و درستی آمار ۱۱ نامه در سال ۴۰ق. میان علی(ع) و ابن‌ عباس را نپذیرفته است.<ref>ابن عباس و اموال البصره، ص۳۵.</ref> مولف با بیان شواهدی، اختلاف میان ابوالاسود و ابن‌ عباس را بعید دانسته است. به نظر او یافت نشدن گزارش مجازات ابن‌ عباس به دست علی(ع) شاهدی بر رد این ماجراست؛ چرا که طبق این گزارش‌ها ابن عباس که افزون بر ۶۰۰۰۰۰۰ [[درهم]] یا [[دینار]] را به سرقت برده بود، در مکه و تحت حاکمیت علی(ع) حضور داشت.

از سوی دیگر، از آن پس، از مُکنت و ثروت ابن عباس در متون تاریخی سخنی به میان نیامده است. اگر وی این اموال را انتقال داده بود، باید از ثروت او گزارش می‌شد. نیز گزارشی در دست نیست که معاویه از این ماجرا یاد کرده باشد. در صورت درستی این خبر، [[معاویه بن ابوسفیان|معاویه]] از این حربه تبلیغی برای حمله به [[بنی‌هاشم]] و تخریب [[شیعه|شیعیان]] استفاده می‌کرد. افزون بر این، با وجود مخارج فراوان‌دار الخلافه و جنگ‌هایی که علی(ع) درگیر آن بود، گرد آمدن چنین مبلغی در خزانه بصره بعید به نظر می‌رسد.