در حال ویرایش قبایل اخوان (بخش)

== پیدایش و پیشرفت == 
حرکت اخوان هنگامی آغاز شد که [[عبدالعزیز بن عبدالرحمن آل سعود]] کوشید تا قبایل بدوی گرونده به مذهب وهابیت را یکجانشین سازد. این کار با هدف نظم‌دهی بیشتر به این قبایل و تبلیغ وهابیت در میان ایشان و به کارگیری‌ آنان در نبرد‌های مذهبی آل سعود با عنوان جهاد، صورت پذیرفت.<ref>The heart of Arabia, p 131.</ref> [[آل سعود]] پیشتر در نبرد‌های خود بیشتر از شهرنشینان بهره می‌گرفتند که از مردم صحرانشین ثابت‌قدم‌تر بودند. اما عبدالعزیز که مدتی با صحرانشینان زیسته بود، به این اندیشه افتاد که از نیروی بادیه‌نشینان استفاده کند که جنگجوتر از شهرنشینان بودند.<ref>دانشنامه ایران و اسلام، ج10، ص1347-1348.</ref> از این رو، ابتدا ایشان را در آبادی‌هایی ساکن کرد و تعالیم مذهب وهابیت را به آنان آموخت. این آبادی‌ها را «هَجر» و نیز «هجره» از ریشه هجرت نامیدند. شمار این مناطق را تا 200 آبادی ‌گزارش کرده‌اند که در سراسر جزیره عربی از شمال تا جنوب و به طور مشخص در ایالت شرقی [[عربستان]]، از مرزهای بادیه [[شام]] تا [[ربع الخالی]]، و از غرب تا نزدیک کوه‌های حجاز و عسیر گسترده شده بود.<ref>السلفیه، ص396؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج7، ص238.</ref> برخی از آن‌ها چندان بزرگ بودند که تا ۱۰۰۰۰ تَن را در خود جای می‌دادند و برخی نیز چندان کوچک که تنها ۱۰ تن را در بر می‌گرفتند. شناخته شده‌ترین قبایل در این میان عبارتند از: [[قبیله حرب|حَرب]] (27 آبادی)، [[قبیله عتیبه|عُتَیبه]] (19)، [[قبیله مطیر|مُطَیرْ]] (16)، [[قبیله عجمان|عُجْمان]] (14)، [[قبیله شمر|شَمَر]] (9) و [[قبیله قحطان|قَحْطان]] (8).<ref>تتمة تاریخ نجد، ص173-179؛ تاریخ نجد و ملحقاته، ص456.</ref> 

=== نخستین هجرت ===
نخستین هجرت از این‌گونه در سال 1912م. در [[ارطاویه]] در شمال [[ریاض]] و شمال شرقی [[زلفی|زُِلفی]]، بر سر راه [[کویت]] رخ داد که قبایل مُطَیر و حرب را در خود جای داده و مرکز اصلی فعالیت‌های اخوان بود.<ref>الاعلام، ج5، ص166؛ سرزمین سلاطین، ج1، ص202.</ref> بزرگ‌ترین آن‌ها [[غطغط|غَطْغَط]] در دامنه [[کوه طویق|کوه طُوَیق]] در جنوب غربی ریاض و 75 کیلومتری جنوب غربی جاده اصلی [[مکه]] بود<ref>دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج7، ص238.</ref> که افراد آن از قبیله عُتَیبه و فرمانده آنان سلطان [[بن بجاد بن حمید|بن بجاد بن حُمَید]]، شیخ [[تیره برقی]]، بود. او نقشی مهم در پیشبرد نبرد‌های آل سعود و تأسیس دولت سعودی داشت.<ref>السلفیه، ص396؛ الاعلام، ج3، ص109.</ref> تعداد جنگجویان اخوان به سرعت رو به فزونی بود و در سال 1926م. به 76500 تن رسید.<ref>تاریخ نجد و ملحقاته، ص456.</ref> راونکیر، جهانگرد دانمارکی که در مارس 1912م. از [[ارطاویه]] گذر کرده، هیچ تأسیسات شهری مهمی در آن ندیده و زندگی ساده و ابتدایی آنان را ‌گزارش کرده است. او گزارش نموده که آنان فرماندهی هولناک به نام [[فیصل بن سلطان دویش|فیصل بن سلطان دُویش]] داشته‌اند.<ref>GennemWahhabiternes Land paaKamelryg, p 96.</ref> 

=== فهرست شناخته‌شده ترین هجرها ===
فهرستی از شناخته شده‌ترین هجرها از این قرار است:<ref>تاریخ نجد و ملحقاته، ص454-456.</ref> 
{|class="wikitable" style="margin-right:auto;margin-left:auto;"
|-
! نام!! تعداد جنگجویان !! قبیله
|-
| غَطغَط	|| 5000	 ||عتیبه
|-
| أرطاویه || 2000 || مطیر
|-
| عرجا || 2000 ||عتیبه
|-	
| داهنه	|| 2000	|| عتیبه
|-
| صِرار	|| 2000	|| عجمان
|-
|اجفر	|| 2000	|| شمر
|-
| نفی	|| 1500	|| عتیبه
|-
| مشیرق	|| 1500	|| الدواسر
|-
| قریة العُلیا || 1500 || مطیر
|-
| قریة السُفلی || 100 ||	مطیر
|-
| مِبایض || 1000 || مطیر
|-
| عُروه || 1000 || عتیبه
|-
| أثله || 1000 || مطیر
|-
| فَریثان || 1000 || مطیر
|-
| سَنام || 1000 ||عتیبه
|}

===تغییر سبک زندگی===
دولت بیشتر می‌کوشید که قبایل گوناگون را در این آبادی‌ها کنار یکدیگر گرد آورد تا از تعصب قبیله‌ای آنان کاسته، کشمکش‌های تاریخی میان ایشان را از میان ببرد، هر چند در بسیاری از آن‌ها همگونی قبیله‌ای دیده می‌شد.<ref>جزیرة العرب، ص285.</ref> بدین سان، اعراب بدوی زندگی در چادرها را رها ساخته، در خانه‌های گلین زندگی گزیدند و به تدریج به اقتضای تغییر شیوه زندگی، از دامداری به کشاورزی یا بازرگانی روی ‌آوردند. دولت برای کمک به آنان، زمین در اختیارشان نهاد و [[مسجد]] و مدرسه و خانه برایشان ‌ساخت و در تهیه ادوات کشاورزی و بذر و سلاح یاریشان ‌کرد و برای هر مجموعه معلمی به نام [[مطوع|مطوّع]] تعیین نمود تا اصول وهابیت را به آنان بیاموزد.<ref>The Arab of the desert, p 45.</ref> 

=== تعلیمات دینی===
تعلیمات دینی اخوان زیر نظر شیخ [[عبدالله بن محمد بن عبداللطیف]] از [[آل شیخ]] (<small>نوادگان محمد بن عبدالوهاب</small>) اداره می‌شد. او رساله‌ای کوچک بر پایه فقه [[حنبلی]] ترتیب داد که تعلیم دینی بر مبنای آن صورت می‌گرفت. نیز کتاب‌هایی از [[ابن تیمیه]] و [[ابن قیم جوزی|ابن قیم جوزیه]]، از پیشگامان تفکر [[سلفی گری|سلفی]] وهابی، در هجره‌ها قرار دادند.<ref>تاریخ العربیة السعودیه، ص295؛ الاعلام، ج4، ص99؛ تاریخ حرم ائمه بقیع، ص41.</ref> 

====تأثیرات تعلیمات دینی بر آنان ====
این تعلیمات و شیوه زندگی از آنان افرادی تندرو و سختگیر و متعصب ‌ساخت و البته زندگی بی‌قاعده و قانون‌گریز آنان را کنترل کرد و نظم و فرهنگ فرمانبرداری از قانون را به ایشان الهام کرد. قدرت اعتقادات سخت و بنیادگرایانه وهابی به آن‌ها نیروی جانفشانی و شجاعت بی‌نظیری ‌بخشید تا آن‌جا که سوار بر شتر و با شمشیر و دیگر سلاح‌های سنتی و نیز تفنگ‌های ساده، صدها کیلومتر را پیموده، در برابر تسلیحات سنگین مانند هواپیما و تانک و نفربر مقاومت می‌کردند. از این جهت، قبایل میان راه از ایشان می‌هراسیدند و خود را از آن‌ها دور می‌ساختند؛ زیرا بر پایه اعتقاد سختگیرانه درباره [[توحید]]، به کوچک‌ترین بهانه افراد را [[کافر]] شمرده، می‌کشتند.<ref>دانشنامه ایران و اسلام، ج10، ص1347-1348، «اخوان».</ref> 

===جای‌گیری در نظام سیاسی===
اخوان به تدریج نظام سازمانی بیشتری یافتند و در سال 1918م. به جای سربازان شهرنشین نجدی پیشین، سپاهیان ویژه آل سعود را تشکیل ‌دادند. آنان در همین سال به «[[حایل]]» پایتخت ابن رشید و در سال بعد به [[حجاز]] که در تصرف [[شریف حسین بن علی هاشمی]] بود، حمله‌ور شدند. در سال 1920م. فتوحات آل سعود به دست اخوان تا منطقه «[[منطقه ابها|أبها]]» و پایتخت کوهستانی [[عسیر]] گسترش یافت و در سال 1921م. همه مناطق زیر نفوذ [[آل رشید]] در اختیار عبدالعزیز قرار گرفت. در اجتماعی در ریاض با حضور اخوان، به جای عنوان تاریخی امام که برای پیشینیانش به کار می‌رفت، نخستین بار در تاریخ آل سعود، او را سلطان نجد خواندند.<ref>الاعلام، ج2، ص300؛ میقات حج، ش49، ص153، «مناسک سفرنامه فرامرزی».</ref> 

===تجاوز به کشورهای همسایه===
برقراری امنیت در [[عربستان]] و نابودی بخشی از دشمنان داخلی و انتقال برخی از آن‌ها به کشورهای همسایه مانند گروهی از [[قبیله شَمَر]] از هواداران آل رشید و به ویژه تشکیل دو حکومت همسایه عربستان به دست [[خاندان هاشمی]] یعنی دو تن از فرزندان [[ملک حسین]]، عبدالله در [[اردن]] و فیصل در [[عراق]]، اخوان را به سمت کشورهای همسایه کشاند.<ref>A history of Jordan and its tribes, p 65-68.</ref> افزون بر این، وجود [[شیعه|شیعیان]] در عراق که اخوان با آنان سرسختانه دشمنی داشتند و ایشان را کافر و بدعت‌گذار می‌شمردند، آن‌ها را واداشت تا به کشورهای همسایه تجاوز کنند.<ref>Arabia of the Wahhabis, p 158.</ref> مهم‌ترین این تجاوزها، قتل ‌عام مردم [[کربلا]] در سال ‏1216ق. و سپس حمله به [[نجف اشرف]] و محاصره آن بود که به سبب وجود دیوارهای بلند شهر و مقاومت مردم ناکام ماند.<ref>ماضی النجف و حاضرها، ص‏324-326.</ref> 


آنان در سال 1922م. به شمال غربی [[حایل]] در مناطق زیر نفوذ اردن یورش بردند و تا [[وادی صخر]] در نزدیکی [[عمان]] پیش رفتند.<ref>A history of Jordan and its tribes, p 87.</ref> نیز به مناطق تحت نفوذ عراق هجوم بردند و پیشتر به زمین‌های [[کویت]] تجاوز کردند.<ref>تاریخ الکویت، ص248؛ معرکة الجهراء، ص83.</ref> در همه این هجوم‌ها، انگلیسی‌ها که با هر سه کشور عراق، اردن و کویت پیمان نظامی و سیاسی داشتند و به حمایت از آن‌ها متعهد بودند، به رویارویی با اخوان پرداختند و به تعیین مرزهای سعودی با سه کشور و بستن قراردادهایی میان آن‌ها همت گماشتند.<ref>دانشنامه ایران و اسلام، ج10، ص1352.</ref> 

===یورش به شهرهای عربستان و پایان دادن به حاکمیت هاشمیان===
اعلام خلافت از سوی ملک حسین در [[حجاز]] به سال 1924م. حساسیت اخوان را برانگیخت و آن را نوعی بدعت‌گذاری شمردند. نیز در پی انتقاد به شیوه اداره امور حج و [[حرمین]]، سرانجام اخوان در اوت 1924م./صفر 1343ق. پس از آن که نتوانستند در حج شرکت کنند، به فرماندهی ابن لُؤی و ابن حُمید، به [[طائف]] از شهرهای زیر نفوذ هاشمیان یورش بردند. آنان پس از شکست دادن علی فرزند ملک حسین، به شهر وارد شدند و قتل عام گسترده‌ای را سبب شدند که ترس مردم را برانگیخت. آن‌گاه امیر علی از شهر [[مکه]] گریخت و آن را در اختیار اخوان نهاد.<ref>تاریخ نجد و ملحقاته، ص331-332؛ سرزمین سلاطین، ص269؛ تاریخ مکه، ص724.</ref> آنان در [[ربیع الاول]] 1343ق./ اکتبر 1924م. با [[لباس احرام]] به مکه وارد شدند و دو ماه بعد عبدالعزیز از [[ریاض]] به مکه پای نهاد. [[مدینه النبی|مدینه]] نیز حدود یک سال بعد در [[جمادی الثانی]] 1344ق./دسامبر 1925م. تصرف شد. به این ترتیب، حاکمیت تقریبا 1000ساله هاشمیان بر حجاز به دست اخوان پایان یافت.<ref>شفاء الغرام، ج2، ص390؛ ج1، ص187؛ تاریخ مکه، ص752-753.</ref> 

====ثمرات در دست گیری حکومت توسط اخوان====
=====تخریب مقابر و اعتراض برخی کشورهای دیگر=====
اخوان با ورود به مکه و مدینه، تحت تأثیر نگرش وهابی، به تخریب [[زیارتگاه|زیارتگاه‌ها]] و مراقد و بسیاری از نشانه‌های تاریخی آغاز اسلام از جمله [[مزار حضرت خدیجه|مزار حضرت خدیجه(س)]] و [[مزار حضرت آمنه|حضرت آمنه]]، زیارتگاه محل تولد [[پیامبر(ص)]] و مکان تولد [[ابوبکر]] پرداخته، اموال و گنجینه‌های فراوان را از درون مزارها و نیز خانه‌های مردم غارت کردند. آنان در همین حال، با نواختن طبل و خواندن سرودهای مذهبی، جشن گرفتند و مردم را از زیارت قبرها نهی کردند. ایشان به برخی از این مزارها بی‌حرمتی نیز نمودند.<ref>زعماء الاصلاح، ص20؛ خلاصة الکلام، ص278؛ کشف الارتیاب، ص55.</ref> این کارها واکنشی تند و گسترده بر ضد آل سعود در جهان اسلام پدید آورد.<ref>تاریخ مکه، ص575-576.</ref> بدرفتاری اخوان در مکه با حاجیان دیگر کشورها، زمینه درگیری آل سعود را با دیگر کشورهای اسلامی فراهم ‌آورد. برای مثال سنگباران کردن محمل مصری در حج به سال 1344ق./1926م. به سردی روابط میان سعودی و [[مصر]] تا حدود 10 سال انجامید.<ref>تاریخ العربیة السعودیه، ص354.</ref> نیز سختگیری‌ها و قرار دادن شروطی برای حاجیان بر اساس مذهب وهابیت، سبب منع یا بازگشت بسیاری از کاروان‌های حج کشورهای اسلامی شد.<ref>خلاصة الکلام، ص294؛ کشف الارتیاب، ص36.</ref> 

اخوان از لحاظ باورها و پوشش و عادات زندگی، شیوه متفاوت داشتند. آنان با نگرش افراطی به تعالیم وهابیت، در صدد بازگشت همه جانبه به شیوه زندگی آغاز اسلام بودند و هر‌گونه تغییر برخاسته از مناسبات دنیای جدید را مصداق بدعت می‌شمردند. آن‌ها مانند پیامبر اکرم(ص) سبیل خود را تراشیده، ریش را بلند می‌کردند و استفاده از عقال را بدعت شمرده، به جای آن عمامه‌ای سفید بر روی چفیه می‌بستند.<ref>تاریخ العربیة السعودیه، ص355؛ سرزمین سلاطین، ج1، ص203.</ref> روشنایی برق را به جهت نداشتن روغن یا شمع حرام می‌شمردند و آینه را به سبب بازتاب تصویر آدمی می‌شکستند. مفتی سعودی، [[شیخ عبدالله بن محمد]]، و دانشوران دیگر وهابی در بیانیه‌هایی آنان را به میانه‌روی فراخواندند و تأکید کردند که میان عقال و عمامه فرقی نیست و [[مذاهب چهارگانه اهل سنت|چهار مذهب اهل سنت]] معتبرند، هر چند مذهب رسمی سعودی [[حنبلی]] است. نیز آنان را به پرهیز از تندروی فراخواندند که معمولاً در ایشان اثر نداشت.<ref>الاعلام، ج3، ص109؛ تاریخ نجد و ملحقاته، ص265، 433-436.</ref> 


=====کشته شدن دانشوران اسلامی=====
در هجوم‌های اخوان به حجاز، شماری فراوان از دانشوران مذاهب گوناگون اسلامی از جمله [[سید عبدالله زواوی|سید عبدالله زُواوی]] مفتی [[شافعی|شافعیان]] در مکه، [[شیخ عبدالله أبوالخیر]] قاضی [[مکه]]، [[شیخ سلیمان بن مراد]] قاضی [[طائف]]، [[سید یوسف زواوی]] در سن 80 سالگی، [[شیخ حسن شیبی|شیخ حسن شَیبی]]، [[شیخ جعفر شیبی]] و بسیاری دیگر کشته شدند.<ref>کشف الارتیاب، ص51؛ ملحق البراهین الجلیه، ص34.</ref>