در حال ویرایش قلعه خیبر

{{جعبه اطلاعات بنای تاریخی
 | عنوان        = قلعه خیبر
 | تصویر        = قلعه قموص.jpg
 | اندازه تصویر = 
 | پیوند تصویر  = 
 | توضیح تصویر  = 
 | بنيانگذار    = 
 | تأسیس        = پیش از [[اسلام]]
 | کاربری       = 
 | مکان         = نزدیکی [[مدینه]]
 | نام‌های دیگر  = قموص
 | وقایع مرتبط  = 
 | ظرفیت        = 
 | مساحت        = 
 | وضعیت        = 
 | امکانات      = 
 | شماره ثبت    = 
 | معمار        = 
 | سبک          = 
 | بازسازی      = 
 | وبگاه        = 
}}
'''قلعه قموص'''، معروف به '''قلعه خیبر'''، یکی از هفت قلعه منطقه [[خیبر]]، در نزدیکی [[مدینه]] بود که درِ آن به دست [[امام علی(ع)]] گشوده شد.

== منطقه خیبر ==
«خیبر» منطقه‌ای کوهستانی ـ سنگلاخی و در عین حال بسیار حاصلخیز است که در آن، باغ‌ها و چشمه‌های فراوانی وجود دارد. شهر خیبر، مرکز استانی به همین نام در فاصله حدود 170 کیلومتری شمال مدینه منوره است<ref>انصاری، 1427ق/2006م، ص12</ref>. 

== هفت قلعه در خیبر ==
در خیبر هفت قلعه به نام‌های ناعم، قموص، الشقّ، نطاه، سلالم، وطیح و کتیبه وجود داشته است که ساکنان آنها در صدر اسلام یهودیان بوده‌اند و همه این قلعه‌ها در جریان غزوه خیبر در سال 7 قمری به دست لشکر مسلمانان گشوده شدند<ref>حموی، ج2، صص410 ـ 409</ref>.

بزرگ‌ترین قلعه موجود در خیبر، قلعه «قَموص» بود که به دست امام علی(ع) گشوده شد و در پایین آن مسجدی به نام پیامبر(ص) وجود داشت<ref>بکری، ص522</ref>. مقدسی<ref>م 380ق</ref>، جغرافی‌دان مسلمان، اشاره کرده است که تا زمان وی، دربِ قلعه‌ای که امام علی(ع) آن را از جا کند، در خیبر باقی بوده است<ref>مقدسی، 1906م، ص83</ref>.

== وضعیت کنونی‌ ==
امروزه قلعه قموص به نام قلعه مرحب شناخته می‌شود. در دامنه این قلعه، چشمه‌ای به نام «عین علی»<ref>چشمه علی</ref> وجود دارد<ref>نجفی، ج2، ص416</ref> که اهالی منطقه آن را به امیر مؤمنان علی بن ابی‌طالب(ع) نسبت می‌دهند<ref>جاسر، 1401ق/1981م، 287</ref>. چشمه علی در خیبر، چشمه عریض و عمیقی است که آثار مرمّت و بازسازی در آن از زمان‌های گذشته به چشم می‌خورد و برای رسیدن به آن باید از قلعه مرحب به واسطه پلکانی سنگی پایین رفت<ref>نجفی، ج2، ص416</ref>.

==پانویس==
{{پانویس}}

==منابع==
{{منابع}}
* ابن بابویه، محمد بن علی، 1385ق/1966م، علل الشرائع، النجف: المکتبة الحیدریة ومطبعتها.
* ابن بابویه، محمدبن علی، تصحیح: علی اکبر غفاری، 1361ش، معانی الاخبار، قم: انتشارات اسلامی (وابسته به جامعه مدرسین حوزة علمیه).
* ابن جبیر، محمد بن احمد، بی‌تا، رحلة ابن جبیر، بیروت: دار صادر.
* ابن شبّه، عمر بن زید، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، بی‌تا، تاریخ المدینة المنورة، بی‌جا، بی‌نا.
* ابن شهرآشوب، محمد بن علی، تحقیق: یوسف البقاعی، 1412ق/1991م، مناقب آل ابیطالب، بیروت، دارالاضواء، چاپ 2
* ابن الصبّاغ، علی بن محمد، 1409ق/1988م، الفصول المهمّة فی معرفة احوال الائمة، بیروت: دار الاضواء، چاپ 2
* ابن فهد المکّی، محمد بن محمد، تحقیق: فهیم محمد شلتوت، 1983م، اِتحاف الوری بأخبار ام القری، مکة المکرمه، جامعة امّ القری.
* ابن مازه، محمد بن عمر، تصحیح: رسول جعفریان، 1392ش، لطائف الاذکار للحُضّار والسُفّار فی المناسک والآداب، تهران: نشر علم، چاپ 1
* ابن المجاور، 1996م، صفة بلاد الیمن ومکة وبعض الحجاز (تاریخ المستبصر)، مراجعه: ممدوح حسن محمد، القاهره: مکتبة الثقافة الدینیة.
* 10. ابن المغازلی، علی بن محمد، تحقیق: محمد کاظم المحمودی، 1427ق/2006م، مناقب اهل البیت، طهران: المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیه، چاپ 1
* 11. ابوسلیمان، عبدالوهاب ابراهیم، 1430ق/2009م، الأماکن المأثورة المتواترة فی مکة المکرمة: عرض و تحلیل، جده: مؤسسة الفرقان للتراث الاسلامی، ط 1
* 12. الانصاری، عبدالرحمان الطیب، 1427ق/2006م، خیبر: الفتح الذی سُرّ به النبی9 ، الریاض: دار القوافل.
* 13. البکری، عبدالله بن عبدالعزیز، تحقیق: مصطفی السقا، بی‌تا، معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع، بیروت: عالم الکتب.
* 14. البلادی، عاتق بن غیث، بی‌تا، علی طریق الهجرة، دار مکه.
* 15. البیهقی، احمد بن الحسین، تحقیق: محمد عبدالقادر عطا، السنن الکبری، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ 3، 1424ق/ 2003م.
* 16. الجاسر، حمد، 1401ق/1981م، فی شمال غرب الجزیرة: نصوص، مشاهدات، انطباعات، الریاض: دار الیمامه، چاپ 2
* 17. الجاسر، حمد، 1402ق/1982م، ملخّص رحلتَی ابن عبدالسلام الدرعی، دار الرفاعی.
* 18. الجاسر، حمد، بی‌تا، بلاد ینبُع، الریاض: دار الیمامه.
* 19. جعفریان، رسول، 1390ش، آثار اسلامی مکه و مدینه، تهران: مشعر، چاپ 14 (ویرایش جدید).
* 20.  الحاکم النیسابوری، محمد بن عبدالله، تحقیق: مصطفی عبدالقادر عطا، 1422ق/2002م، المستدرک علی الصحیحین، بیروت: دار الکتب العلمیه، چاپ 2
* 21. الخصیبی، حسین بن حمدان، 1423ق/2002م، الهدایة الکبری، بیروت: مؤسسة البلاغ.
* 22. سبط ابن الجوزی، یوسف بن قزاوُغلی، 1427ق، تذکرة الخواص، قم: ذوی‌القربی، چاپ 1
* 23. السخاوی، محمد بن عبدالرحمان، 1399ق/1979م، التحفة اللطیفة فی تاریخ المدینة الشریفة، تحقیق: اسعد طرابزونی الحسینی، المدینه: المکتبة العلمیة، چاپ1
* 24. السمهودی، علی بن عبدالله، تحقیق: قاسم السامرائی، 1422ق/2001م، وفاء الوفا بأخبار دار المصطفی، مؤسسة الفرقان للتراث الاسلامی، چاپ 1
* 25. الشهید الاول، محمد بن مکّی، 1419ق، ذکری الشیعة فی احکام الشریعة، قم: مؤسسة آل البیت7 لإحیاء التراث، چاپ 1
* الطوسی، محمد بن الحسن، 1414ق، الأمالی، تحقیق: مؤسسة البعثة، قم: دار الثقافه، چاپ1
* 27. العیاشی، عبدالله بن محمد، 2006م، الرحلة العیاشیة، تحقیق: سعید الفاضلی و سلیمان القرشی، ابوظبی: دار السویدی، چاپ 1
* 28. الفاسی، محمد بن احمد، تحقیق: علی عمر، 2007م، شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام، القاهره: مکتبة الثقافة الدینیة، چاپ 1
* 29. الفیروزآبادی، محمد بن یعقوب، تحقیق: حمد الجاسر، 1389ق/1989م، المغانم المطابة فی معالم طابة، الریاض: دارالیمامه، چاپ1
* 30. الکردی المکّی، محمدطاهر، تحقیق: عبدالملک بن دهیش، 1420ق/2000م، التاریخ القویم لمکّة وبیت الله الکریم، مکة المکرمه: دار خضر، چاپ1
* 31. الکلینی، محمد بن یعقوب، 1401ق، الکافی، بیروت: دار صعب و دار التعارف، چاپ 3.
* 32. المسعودی، علی بن الحسین، 1409ق/1988م، اثبات الوصیة للإمام علی بن ابی‌طالب7 ، بیروت: دار الاضواء، چاپ 2
* 33. المطری، محمد بن احمد، تحقیق: سلیمان الرحیلی، 1426ق/2005م، التعریف بما أنست الهجرة من معالم دار الهجرة، الریاض: دارة الملک عبدالعزیز.
* 34. المفید، محمد بن محمد، تحقیق: مؤسسة آل البیت: لإحیاء التراث، 1416ق/1995م، الارشاد الی معرفة حجج الله علی العباد، بیروت: مؤسسة آل البیت7 لإحیاء التراث، چاپ1
* 35. المقدسی، محمد بن احمد، 1906م، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم، لیدن: بریل.
* 36. ناصر خسرو، تصحیح: محمد دبیرسیاقی،  1389ش، سفرنامه ناصر خسرو، تهران: زوّار، چاپ 10
* 37. نجفی، سید محمد باقر، 1386ش، مدینه‌شناسی، تهران: مشعر، چاپ 1
* 38. نجفی، سید محمد باقر، 1381ش، «موقعیت جغرافیایی غدیر خم»، شماره 42
* 39. النصیبی، محمد بن طلحه، 1419ق/1999م، مطالب السؤول فی مناقب آل الرسول، بیروت: مؤسسة البلاغ، ط 1
* 40. الهروی، علی بن ابی‌بکر، تحقیق: جانین سوردیل ـ طومین، 1953م، الاشارات الی معرفة الزیارات، دمشق: المعهد الفرنسی،