در حال ویرایش مستحب

یکی از [[احکام پنجگانه تکلیفی]] استحباب است. در [[فقه]]، عملی که انجامش [[ثواب]] داشته و ترکش [[مجازات|عقاب]] و [[گناه]] نداشته باشد؛ مستحب نامیده می شود که دارای اقسام و درجاتی است. مادّۀ «امر» و مشتقات آن و نيز هيئت امر در صورت وجود قرينه بر عدم ارادۀ وجوب از آن‌ها، بر استحباب دلالت مى‌كنند. [[حج]] و [[زیارت]] مانند سایر اعمال، دارای مستحباتی است که فقها در باب خود به آن اشاره کرده اند.  

"مُستَحَبّ" از مصدر "استحباب" به معنای دوست داشته شده، پسندیده شده، دوست داشتنی، نیکو و پسندیده است. <ref>لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل "مستحب</ref> واژگانی همچون: سنت، مسنون، مندوب، مُستَحسَن، نافله (نفل)، تَطَوُّع و فضیلت هم‌معنا با استحباب است؛<ref>رک: لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"؛ مترادف ها و متضاد ها، مدخل "مستحب"، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص425؛ ا الأصول من علم الأصول، ص11؛ تيسير علم أصول الفقه، ص29.</ref>و «[[واجب]]» و «فرض» در مقابل آن قرار دارد.<ref>لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"</ref>

در فقه [[شیعه]]، استحباب یکی از [[احکام تکلیفی|احكام پنج‌گانۀ تكليفى]] است و به معنای کاری است که انجام دادن آن خوب و پسندیده است اما اجباری نیست و انجام ندادن آن اشکالی ندارد.<ref>رک: لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ معین، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، صص 424-425.</ref> در منابع فقه [[اهل سنت]] معمولاً به جای "مستحب" کلمه "مندوب" به کار می‌رود.<ref>رک: تیسیر علم اصول الفقه، ص28، الأصول من علم الأصول، ص11.</ref>

برخی از دانشمندان علم اصول فقه برآنند که حکم دینی بستگی به خواسته و اراده شارع دارد یا به چیزی که از نحوه بیان اراده او استخراج می‌شود. اگر این خواسته خیلی قوی باشد، حکم به صورت واجب درمی‌آید؛ اما اگر خواسته ضعیف باشد، حکم به صورت مستحب خواهد بود.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، صص 424-425.</ref>

 

* '''مستحب نفسى(ذاتى):''' عملی است که خودش مستحب است مثل نافله‌های روزانه و روزه عید غدیر

* '''مستحب غيرى''': خودش مستحب نیست اما به خاطر عمل دیگری مستحب است مثلا غسل که برای زیارت مستحب است.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص 425.</ref>

* '''مستحب عينى''': انجام مستحب عینی، بر هر شخص مسلمان مستحب است، مثل نمازهای مستحب.

* '''مستحب كِفايى''': عملى كه با انجام دادن آن توسّط ديگران، استحبابش از عهده فرد برداشته مى‌شود؛ مانند: اذان اعلام و امر به مستحب و نهى از [[مكروه]].<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص 425.</ref>

* '''مستحب تعبُّدی:''' این نوع اعمال مستحب، اعمال عبادی هستند که فقط وقتی صحیح هستند که قصد قربت (نیت نزدیک شدن به خدا) در آنها باشد مانند وضو، غسل و نمازهاِی مستحب.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج7، ص685.  </ref>

* '''مستحب توصُّلی:''' این اعمال مستحب، اعمال عادی هستند و نیازی به نیت قربت ندارند، اما اگر با قصد قربت انجام شوند، ثواب دارند. مانند ازدواج و نِیابت در حج.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج7، ص686.  </ref>

اعمال مستحب مراتبی دارند؛ بر انجام پاره‌اى اعمال مستحب تاکید شده كه از آن به «مستحب مؤكّد» تعبير مى‌شود.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص426.</ref> از جمله روزه در روزهای [[دحو الارض]] (25ذى‌قعده)؛ 1تا9 [[ذى حجه]]؛ روز عرفه؛ [[عید غدیر خم|روز غدير]](18 ذى حجه)؛ روز مباهله (24ذى حجه).<ref>تحریر الوسیله، ج1، صص553-554.</ref>

در منابع دینی اسلامی در هر مرحله از سفر‌ حج یا زیارت آداب رعایت برخی مستحبات سفارش شده است.

پیش از شروع سفر انجام کارهایی مانند غسل، اعلام سفر به برادران دینی، وصیت کردن، صدقه دارد و خواندن حمد و آیة الکرسی سفار شده است.<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص482.</ref><ref>مناسك عمره مفرده، صص278-279؛ مناسك جامع حج، صص405-406؛ مناسك حج و عمره، ص215.</ref> همچنین در طول سفر همراه داشتن مقدارى تربت امام حسين عليه السّلام، همراه داشتن سلاح، دارو و وسايل مورد نياز؛ خوش‌رفتارى با هم‌سفران و بذل توشه سفر به آنان؛ برگزيدن رفيق؛<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص482.</ref> و مشورت کردن با هم سفران در کارها<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج8، ص56.</ref> توصیه شده است.{{بیشتر|عمره|حج}}

زیارت خانه خدا در مکه و زیارت [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اکرم (ص)]] و ائمه بقیع (علیهم السلام) در [[مدینه]] دارای آداب مستحبی است که فقها به آن اشاره کرده اند.  

=== مستحبات عمره و حج ===

هر کدام از اعمال عمره و حج نیز دارای مستحباتی است:  

 

[[مستحبات احرام]]

 

{{سعی مستحبات پیش از آغاز سعی و مستحبات سعی

 

 

* مستحبات احرام عبارتند از: 1) کوتاه نکردن موی سر از یک ماه پیش از مناسک [[عمره|عُمره]]، و از آغاز ماه ذی‌قعده برای حج، 2) زدودن غبار و آلودگی بدن، 3) زدودن ‌موهای زاید و ‌کوتاه‌کردن سبیل و ناخن پیش از احرام، 4) پاکسازی بدن هنگام رسیدن به میقات، 5) غسل پیش از احرام، 6) احرام بستن پس از نماز واجب یا مستحب، 7) اشتراط تحلل هنگام احرام بستن، 8) به زبان آوردن نیت احرام، 9) پوشیدن لباس پنبه‌ای و سفید، 10) بلند گفتن تلبیه در آغاز احرام و نیز پس از آن، برای مردان. {{اصلی|مستحبات احرام|لباس احرام}}

* مستحبات سعی عبارتند از:1) شتاب در انجام سعی بعد از طواف بدون فاصله؛ 2) نوشیدن از [[زمزم|آب زمزم]]، ریختن مقداری از آن بر سر و صورت قبل از سعی، 3) هروله برای مردان در محل مشخصه با خط و چراغ سبزرنگ در مسیر سعی.{{اصلی|سعی}}

* مستحبات نماز طواف نساء عبارتند از: 1) خواندن سوره توحید پس از حمد در رکعت اول، 2) خواندن سوره کافرون پس از حمد در رکعت دوم، 3) طلب قبولی نماز از خداوند.{{اصلی|نماز طواف نساء}}

* مستحبات بین عمره تمتع تا حج تمتع عبارتند از: 1) ختم قرآن، 2) طواف مستحب، 3) نماز در [[مسجدالحرام]] و دیگر مسجدهای معتبر مکه، 4) [[زیارت]] قبور اولیای مدفون در [[جنة المعلاة|قبرستان ابوطالب]].{{اصلی|حلق و تقصیر}}

* مستحبات روز هشتم ذی الحجه (یوم الترویه) عبارتند از: 1)حرام بستن برای حج در روز هشتم، برای کسی که حج تمتع انجام می‌دهد، 2) خواندن نماز ظهر روز ترویه، در منا برای سرپرست حاجیان (امیر الحاج) و در مکه برای غیر امام ، 3) بیتوته حاجی در شب نهم تا طلوع فجر در منا، 4) روزه گرفتن در روز ترویه برای غیر حاجیان، 5)  گرفتن شارب و چیدن ناخن، 6) غسل، 7) پوشیدن [[لباس احرام]]،8) رفتن به [[مسجدالحرام]] با پای برهنه با وقار و آرامش، 9) بستن احرام پس از نماز ظهر یا عصر در نزدیکی [[مقام ابراهیم]]، 10) به جا آوردن [[طواف]] و نماز آن و کوچ به منا.{{اصلی|ترویه}}

* مستحبات وقوف در عرفات عبارتند از: 1) روزه؛ 2) طهارت در حال وقوف؛ 3) غسل نزدیک به ظهر؛ 4)وقوف در سمت چپ [[جبل الرحمه]] (برای کسانی که از سمت مکه می‌آیند)؛ 5) وقوف در پایین کوه و در زمین هموار، 6) خواندن نماز ظهر و عصر در اول وقت، با يك [[اذان و اقامه|اذان]] و دو [[اذان و اقامه|اقامه]]، 6) اعتراف به گناه نزد خدا و درخواست [[توبه]].{{اصلی|وقوف در عرفات}}

* مستحبات وقوف در مشعرعبارتند از: 1) تأخیر نماز مغرب و عشا از عرفات و خواندن آن در مشعر؛ 2) خواندن نماز مغرب و عشا با یک [[اذان و اقامه|اذان]] و دو [[اذان و اقامه|اقامه]]؛ 3) مشعر را پیاده طی کردن؛ 4) حرکت به سوی [[منا]]، کمی پیش از طلوع آفتاب (تا وادی [[محسر|مُحسّر]])؛ 5) عبادت و اطاعت الهی در شب در حد توان؛6)  گردآوریی سنگ‌ریزه‌ برای رمی جمرات در [[منا]].{{اصلی|وقوف در مشعر}}

* برخی از مستحبات رمی عبارتند از: 1) طهارت هنگام رمی، 2) فاصله ده یا پانزده ذراع میان رمی‌کننده و جمره عقبه، 3) در جمره اولی و وسطی کنار جمره بایستد، 4) پشت به قبله رمی کردنِ جمره عقبه، 5) رو به قبله رمی کردن جمره اولی و وسطی، 6) گذاشتن سنگ بر انگشت ابهام و پرتاب با ناخن سبابه، 7) [[تکبیر]] گفتن هنگام پرتاب سنگ.{{اصلی|رمی}}