در حال ویرایش مستحب


'''مُستَحَب'''، یکی از [[احکام پنجگانه تکلیفی]] است. در [[فقه]]، عملی که انجامش [[ثواب]] داشته و ترک آن عذاب نداشته باشد و [[گناه]] نباشد مستحب نامیده می‌شود که دارای اقسام و درجاتی است. [[حج]] و [[زیارت]] مانند سایر اعمال، دارای مستحباتی است که فقیهان در بخش حج در کتاب‌های فقهی به آن اشاره کرده‌اند.  

== مفهوم شناسی ==

"مُستَحَب" از مصدر "استحباب" به معنای دوست داشته شده، پسندیده شده، نیکو و پسندیده است.<ref>لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل "مستحب</ref> واژگانی همچون: سنت، مسنون، مندوب، مُستَحسَن، نافله (نفل)، تَطَوُّع و فضیلت هم‌معنا با استحباب است<ref>رک: لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"؛ مترادف ها و متضاد ها، مدخل "مستحب"، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص425؛ ا الأصول من علم الأصول، ص11؛ تيسير علم أصول الفقه، ص29.</ref> و [[واجب]] در مقابل آن قرار دارد.<ref>لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"</ref>

=== معنای اصطلاحی ===
در فقه [[شیعه]]، استحباب یکی از [[احکام تکلیفی|احكام پنج‌گانۀ تكليفى]] است و به معنای کاری است که انجام دادن آن خوب و پسندیده است؛ اما اجباری نیست و انجام ندادن آن اشکالی ندارد.<ref>رک: لغت نامه دهخدا، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ معین، مدخل "مستحب"؛ فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، صص 424-425.</ref> در منابع فقه [[اهل سنت]] معمولاً به جای "مستحب" کلمه "مندوب" به کار می‌رود.<ref>رک: تیسیر علم اصول الفقه، ص28، الأصول من علم الأصول، ص11.</ref>

برخی از دانشمندان علم اصول فقه می گویند حکم دینی به خواسته و اراده خداوند وابسته است؛ اگر این خواسته خیلی قوی باشد، حکم به صورت واجب درمی‌آید؛ اما اگر خواسته ضعیف باشد، حکم به صورت مستحب خواهد بود.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، صص 424-425.</ref>

== اقسام مستحب ==

* '''مستحب نفسى(ذاتى):''' عملی است که خودش مستحب است؛ مثل: نافله‌های روزانه و روزه عید غدیر.
* '''مستحب غيرى''': خودش مستحب نیست اما به خاطر عمل دیگری مستحب است؛ مثلا غسل که برای زیارت، مستحب است.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص 425.</ref>
* '''مستحب عينى''': عملی که بر هر شخص مسلمان مستحب است، مثل نمازهای مستحب.
* '''مستحب كِفايى''': عملى كه با انجام دادن آن توسّط ديگران، استحبابش از عهده فرد برداشته مى‌شود؛ مانند: اذان و امر به [[مستحب]] و نهى از [[مکروه]][[مكروه|.]]<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص 425.</ref>
* '''مستحب تعبُّدی:''' این نوع اعمال مستحب، اعمال عبادی هستند که فقط وقتی صحیح هستند که با قصد قربت (به نیت نزدیک شدن به خدا) باشد مانند وضو، غسل و نمازهاِی مستحب.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج7، ص685.  </ref>
* '''مستحب توصُّلی:''' این اعمال مستحب، اعمال عادی هستند که نیازی به قصد قربت ندارند، اما اگر با قصد قربت انجام شوند، ثواب دارند. مانند ازدواج و نِیابت در حج.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج7، ص686.  </ref>

=== مراتب مستحب ===
اعمال مستحب مراتبی دارند؛ بر انجام پاره‌اى اعمال مستحب تأکید شده كه از آن به «مستحب مؤكّد» تعبير مى‌شود.<ref>فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بيت عليهم السلام، ج‌1، ص426.</ref> از جمله روزه در روزهای [[دحو الارض]] (25ذى‌قعده)؛ 1تا9 [[ذى حجه]]؛ روز عرفه؛ [[عید غدیر خم|روز غدير]](18 ذى حجه)؛ روز مباهله (24ذى حجه).<ref>تحریر الوسیله، ج1، صص553-554.</ref>
== مستحبات حج و زیارت ==
در منابع دینی اسلامی در هر مرحله از سفر‌ حج یا زیارت، رعایت برخی مستحبات سفارش شده است.

پیش از شروع سفر انجام کارهایی مانند غسل، اعلام سفر به برادران دینی، وصیت کردن، صدقه و خواندن حمد و آیة الکرسی سفارش شده است.<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص482.</ref><ref>مناسك عمره مفرده، صص278-279؛ مناسك جامع حج، صص405-406؛ مناسك حج و عمره، ص215.</ref> همچنین در طول سفر همراه داشتن مقدارى تربت امام حسين عليه السّلام، همراه داشتن وسايل مورد نياز؛ خوش‌رفتارى با هم‌سفران و دادن توشه سفر به آنان؛ برگزيدن رفيق؛<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج4، ص482.</ref> و مشورت کردن با هم سفران در کارها<ref>فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام، ج8، ص56.</ref> توصیه شده است.{{بیشتر|عمره|حج}}
=== مستحبات زیارت مکه و مدینه ===
{{اصلی|آداب الحرمین}}
زیارت خانه خدا در مکه و زیارت [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اکرم (ص)]] و ائمه بقیع (علیهم السلام) در [[مدینه]] دارای آداب مستحبی است که فقها به آن اشاره کرده اند. 

در شهر مکه و مدینه رعایت احترام و فروتنی، [[غسل زیارت]] در هنگام ورود به شهر و هنگام زیارت خانه خدا و [[مسجدالنبی]]، خواندن نمازهای واجب در [[مسجدالحرام]] و مسجدالنبی و خواندن دعاها و نمازهای خاص سفارش شده است. همچنین زیارت هر یک از شهرهای مدینه و مکه و اماکن مقدس آن دارای مستحباب خاصی است. {{بیشتر|آداب الحرمین#آداب اختصاصی مدینه و زیارت پیامبر(ص)|آداب الحرمین#آداب اختصاصی مکه}}

=== مستحبات اعمال عمره و حج ===
هر کدام از [[اعمال عمره مفرده]] و [[اعمال عمره تمتع]] و [[اعمال حج تمتع|حج]] نیز دارای مستحباتی است که بخشی از آن‌ها در پیوندهای زیر در دسترس است: 
{{ستون-شروع|۲}}
* [[مستحبات احرام]]
* [[سعی#مستحبات پیش از آغاز سعی|مستحاب پیش از آغاز سعی]]
* [[سعی#مستحبات سعی|مستحبات هنگام سعی]]
* [[نماز طواف نساء#مستحبات|مستحبات نماز طواف نساء]]
* [[حلق و تقصیر#احکام فاصله بین تقصیر تا احرام|مستحبات بین عمره تمتع تا حج تمتع]] 
* [[ترویه#اعمال مستحبات|مستحبات روز ترویه]] 
* [[وقوف در عرفات#مستحبات|مستحبات وقوف در عرفات]] 
* [[وقوف در مشعر#مستحبات|مستحبات وقوف در مشعر]] 
* [[رمی#مستحبات|مستحبات رمی]] 
* [[قربانی#مستحبات قربانی|مستحبات قربانی]]
{{پایان}}

==پانویس==
{{پانویس}}

== منابع ==
{{منابع}}
* '''الأصول من علم الأصول،''' العثيمين، محمد بن صالح، بی جا، دار ابن الجوزي، 1426ه.ق.
* '''تحرير الوسيلة'''، خمينى، سيد روح اللّه موسوى؛ قم، مؤسسه مطبوعات دار العلم‌، بی تا.
* '''تیسیر علم اصول الفقه،''' الجدیع، عبدالله بن یوسف، بیروت، مؤسسة الريان للطباعة والنشر والتوزيع، 1418ه.ق.
* '''فرهنگ فارسی عمید،''' عمید، حسن، تهران، بهنود، 1389 ه.ش.
* '''فرهنگ فقه مطابق با مذهب اهل بیت علیهم السلام،''' سید محمود هاشمی شاهرودی، قم، موسسه دائرة المعارف الفقه الاسلامي، 1398ه.ش.
* '''فرهنگ معین،''' معین، محمد، تهران، زرین، 1386ه.ش.
* '''لغت نامه،''' دهخدا، علی اکبر، زیر نظر: محمد معین و سید جعفر شهیدی، تهران، انتشارات مجلس شورای ملی و دانشگاه تهران، 1335 ه.ش.
* '''مناسك جامع حج،''' مکارم شيرازى، ناصر، قم، انتشارات مدرسة الإمام علي بن أبي طالب عليه السلام، 1426ه.ق.
* '''مناسك حج و عمره'''، بهجت گيلانى فومنى، محمد تقى، قم، انتشارات شفق، 1424 ه.ق.
* '''مناسك عمره مفرده،''' مکارم شيرازى، ناصر، قم، انتشارات مدرسه امام على بن ابى طالب عليه السلام، 1428ه.ق.
{{پایان}}
----
==مقاله‌های مرتبط==
*[[حرام]]
*[[مکروه]]
*[[واجب]]

{{اصطلاحات فقهی}}