در حال ویرایش مسجد ابوبکر

'''مسجد ابوبکر'''، به سه مکان که ابوبکر در آن‌ها نماز اقامه کرده‌است، اطلاق می‌شود. این مکان‌ها شامل، مسجدی در محل غار ثور در مکه، مسجدی در نزدیکی مسجدالنبی و مسجدی از مساجد سبعه در منطقه خندق می‌باشد.

= مسجد ابوبکر  در مدینه=
[[پرونده: مسجد ابوبکر در مدینه.jpg|File.png|300px|thumb|left| مسجد ابوبکر در مدینه]]

=== موقعيت مسجد ===
این مسجد در منطقه مناخه و در فاصله 335 متری جنوب غربی مسجدالنبی قرار دارد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 292</ref>

مسجد ابوبکر در گذشته، در کوچه عريضی قرار داشت، اما پس از تخریب بناهای اطراف آن، به خیابان مناخه متصل شد.<ref>مدینه منوره، ص 208</ref> 

در وجه تسمیه آن آمده که این مسجد، از اماکنی است که پیامبر نماز عید را در آن اقامه کرده و بعد از پیامبر، ابوبکر نیز هنگام خلافتش نماز عيد را در اين مکان برگزار کرد.<ref>''خلاصة الوفا''ء، ص363</ref><ref>''التعريف بما آنست الهجرة''، ص49.</ref>

به‌طوری که در منابع آمده، این مکان در ابتدا فقط به صورت مصلی بوده و اولین کسی که در این مکان مسجد بنا نمود، عمربن عبدالعزیز بوده‌است.<ref>مدینه منوره، ص 208</ref>

=== ويژگي‌هاي ساختمان مسجد ===
مسجد ابوبکر شامل دو بخش است: قسمت غربي که با گنبدي مسقف شده و ورودي آن در جهت شرقي قرار گرفته است. در گوشه شمال شرقي‌اش مناره‌اي قرار دارد. قسمت شرقي مسجد باز است. ورودي‌اش در جهت شمالي قرار مي‌گيرد. طول مسجد به 5/19متر مي‌رسد. عرض آن نيز پانزده متر است. مساحتش 5/292 متر مربع است. بر اساس متني که با حجاري برجسته در قسمت بالاي ورودي‌اش نوشته شده، ساختمان کنوني آن مسجد، مربوط به عمارت سلطان محمود عثماني است. اين متن اينگونه است: «اين، مسجد سرورمان ابوبکر است». بالاي اين سطر، امضاي سلطان محمود داخل دايره‌اي به همراه تاريخ سال 1254 هجري/ 1838 ميلادي وجود دارد. 

مرمت اين مسجد در سال 1411 هجري انجام شده؛ همان‌گونه که در تابلوي نصب‌شده کنار ورودي‌اش اينگونه ثبت گرديده است: «به نام خداوند بخشنده مهربان. مسجد سرورمان ابوبکر. مرمت و بازسازي آن در دوران ملک فهد بن عبدالعزيز آل سعود، در سال 1411 هجري انجام شده است».

=== گزارش‌های تاریخی از مسجد ابوبکر در مدینه ===
سمهودي معتقد است که اولين بناي مسجدمانندي که در اين مکان ساخته شده، در زمان عمر بن عبدالعزيز، هنگام حکومتش بر مدينه منوره، بين سالهاي 87 تا 93 هجري بوده است.<ref>''وفاء الوفا''، ج3، ص785.</ref>

از احاديث روايت شده درباره مصلا چنين برداشت مي‌شود که پيامبر در مکان اين مسجد نماز خوانده ‌است. از آنها روايتي است که ابن زباله نقل کرده است: «رسول خدا کنار سنگ‌هاي حناطين (گندم‌فروشان) در مصلا نماز خوانده است». سمهودي پس از آنکه اين روايت را ذکر مي‌کند، مي‌گويد: 

شايد آن مسجد، همان مسجدي باشد که امروزه در شمال مسجد مصلا، به سمت غرب در وسط باغ معروف به عريض قرار گرفته است که به گنبد عين‌الازرق{{یادداشت| اين مکان، «عين الزرقاء» ناميده شده است؛ زيرا مروان که به دستور معاويه آن چشمه را جاري نمود، داراي چشماني آبي‌رنگ بود؛ ازاين‌رو او ازرق لقب گرفت. اين چشمه از چاهي در قبا سرچشمه مي‌گرفت. از زيرزمين براي آن کانالي به شکل لوله تعبيه کرده بود که از وسط مدينه مي‌گذشت. (سمهودي، وفاء الوفا، ج3، ص986)}}متصل است. امروزه به مسجد ابوبکر معروف است. شايد او در دوران خلافتش در آن مسجد نماز خوانده باشد.<ref>''خلاصة الوفا''، ص363</ref>

در مباحث پيشين گفته شد که مطري (م.741ق.) نام اين مسجد را آورده، مي‌گويد: «مسجدي است که در شمال مسجد مصلا، وسط باغ معروف به عريض است که متصل به گنبد عين‌الازرق[7] است. امروزه، به مسجد ابوبکر معروف است. شايد او در دوران خلافتش در آن نماز خوانده باشد».<ref>''التعريف بما آنست الهجرة''، ص52.</ref>

نام اين مسجد در کتاب زين مراغي (م.816ق.) نيز آورده شده است.<ref>''تحقيق النصرة''، ص141.</ref> 

اواخر قرن نهم هجري، سمهودي پس از آنکه اماکن نماز پيامبر در اطراف مسجد مصلا را نام مي‌برد، مي‌گويد: «ظاهراً از اين اماکن، مسجدي است که امروزه به مسجد ابوبکر معروف شده است».<ref>''وفاء الوفا''، ج3، ص783.</ref>

احمد عباسي (م. قرن يازدهم ق.) سخن مطري را تکرار مي‌کند و چيزي جديدي به آن نمي‌افزايد.<ref>''عمدة الاخبار''، ص184.</ref>

ابوسالم عياشي در سفرنامه‌اش به سال 1073 هجري، ضمن مساجد مصلا اعياد از آن صحبت مي‌کند و مي‌گويد: «پيامبر در اماکن متعددي نماز عيد خوانده است که سه مکان از آنها مشهورند که مساجد مصلا اعياد نام دارند. از آن مساجد، مسجدي است که منسوب به ابوبکر است».<ref>''المدينة المنورة في رحلة العياشي''، ص145.</ref>

ابتداي قرن چهاردهم هجري، علي بن موسي افندي نام آن مسجد را مي‌آورد و مي‌گويد: «در قسمت غربي مناخه يادشده، مسجدي تاريخي نيز وجود دارد که متعلق به نبي مکرم است. مناره‌اي دارد و به مسجد ابوبکر معروف است».<ref>''وصف المدينة المنورة''، ص17.</ref>

ابراهيم رفعت پس از زيارت مدينه در سال 1318 هجري مي‌گويد: «در شمال مسجد مصلا، مسجدي است که به مسجد ابوبکر معروف است».<ref>''مرآة الحرمين،'' ج1، ص422.</ref>

علي حافظ نيز مي‌گويد: «اين مسجد در شمال مسجد مصلا، به سمت غرب، در محله‌اي که امروزه عريضيه ناميده مي‌شود، نزديک آبشخور عين‌الزرقا قرار دارد».<ref>''فصول من تاريخ المدينة المنورة''، ص137. </ref>

خياري (م.1380ق.) نيز از آن صحبت مي‌کند.<ref>''تاريخ معالم المدينة المنورة''، ص103.</ref> شنقيطي (م.1409ق.) مي‌گويد: «سمت شمال غربي، مسجدي کوچک‌تر از مسجد مصلا وجود دارد. نزديک آن است. از زمان‌هاي دور مسجد ابوبکر ناميده مي‌شود. محل آن ميان اماکني آمده که پيامبر در آن نماز عيدين خوانده است».<ref>''الدر الثمين''، ص228 .</ref>

در گزارش اداره اوقاف و مساجد مدينه منوره در سال 1409 و1413 هجري، نام اين مسجد آورده شده است.<ref>وزارة الأوقاف، ''دليل الإنجازات السنوي''، ص25؛ ''أسبوع العناية بالمساجد''، ص31 و 129</ref>
==مسجد ابوبکر در مکه==
[[پرونده: مسجد ابوبکر در مکه.jpg|File.png|300px|thumb|left| مسجد ابوبکر در مکه]]

یکی از مساجد قدیمی در مکه، مسجد ابوبکر است. این مکان به‌واسطه آغاز حرکت و هجرت پیامبر از غار ثور با همراهی ابوبکر به این نام شهرت یافته است. این مسجد در منطقه مسفله، در نزدیکی مسجد حمزه قرار دارد. مسجد مزبور از قرن سوم به این سو، در مصادر تاریخی یاد شده است.

مسجد فعلی در محل مسجد قبلی مسجد بناشده است و فاصله آن تا مسجدالحرام چندصد متر و مساحت آن حدود 160 متر مربع است.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص127-128</ref>

==مسجد ابوبکر در منطقه خندق==
[[پرونده: مسجد ابوبکر در منطقه خندق.jpg|File.png|300px|thumb|left| مسجد ابوبکر در منطقه خندق]]

در شمال غربی مدینه در دامنه غربی کوه سلع، تعدادی مسجد وجود دارد که آن ها را مساجد فتح یا مساجد خندق می‌نامند. این کوه مشرف بر خندقی بوده است که مسلمانان در جنگ احزاب در شمال مدینه حفر کردند.
ابن شبه از وجود مساجدی در این منطقه بدون ذکر نام و تعیین مکان مشخص نام برده است. اما منابع پس از آن، نام چهار مسجد با نام های فتح، سلمان، علی و ابوبکر را ذکر کرده اند.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 295</ref>

اما آن چنان که محققان مختلف نوشته‌اند در سال های اخیر، نام مسجد ابوبکر و علی(ع)، جابجا شده است.
به این ترتیب که مسجد امام علی که به ابوبکر موسوم شده، در خیابان قرار گرفته و مسجد ابوبکر که به مسجد علی تغییر نام یافته در بالای تپه قرار دارد.<ref>آثار اسلامی مکه و مدینه، ص 297</ref>

==پانویس==
{{پانویس}}