در حال ویرایش مسجد عبدالله بن عباس

'''مسجد عبدالله بن عباس'''، که در کنار آن،  [[مرقد عبدالله بن عباس]]، قبرستان شهدای غزوه طائف و نیز مقبره [[محمد‌ بن حنفیه]] و [[عبدالله فرزند پیامبر(ص)]] قرار دارد، قديمي ترين مسجد [[طائف]] است که بناي اوليه آن به زمان پیامبر(ص) بر مي گردد. اين بنا چندین بار تجدید بنا شد تا آن‌که در دوران [[آل سعود]] به کلي تخريب و مجدد بازسازي شد.

=='''تأسیس'''==

پیشینه حضور پیامبر(ص) در [[طائف]]، به سال دهم بعثت برمی‌گردد. در این سال، پیامبر(ص) به آنجا رفته، [[قبیلة ثقیف]] را که نقش بسیار مهمی در [[طائف]]داشتند و دیگر سران آنجا را به اسلام فراخواند؛ اما ‌نتیجه‌­ای در بر نداشت.<ref>ابن سعد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۴</ref>

[[قبیلة ثقیف]] ضد پیامبر(ص) عمل می‌کرد و همواره حامی [[قريش]] بود. وضعیت همچنان پایدار بود تا آن‌که پیامبر پس از جنگ با [[قبیلة هوازن]] در منطقه [[حنين]] در سال هشتم، بیست روز [[طائف]] را محاصره کرد. دلیل محاصره، پناهنده شدن سران [[هوازن] به [[طائف]] بود؛ البته درگیری چندانی رخ نداد<ref>همان، ص۲۳۷</ref>. در این جنگ که به نام [[«غزوه طائف»]] مشهور است، پیامبر(ص) برای دو تن از همسران خود که همراهش بودند؛ ام سلمه دختر ابو ‌امیه و زینب بنت جحش<ref>طبری، ۱۳۸۷ش، ج۳، ص۸۴</ref>، دو خیمه برپا کرد و در تمام مدت محاصرة طائف، میان آن دو خیمه نماز میگزارد<ref>واقدی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۹۲۷</ref> به دلیل به نتیجه نرسیدن محاصرة طائف، مسلمانان به مدینه برگشتند.

در سال بعد (نهم هجری)، هیئتی از ثقیف رهسپار مدینه شد و بعد از پذیرش اسلام به طائف بازگشت. پیامبر(ص) عثمان‌بن ابی‌العاص (م۵۱ق)، را به امارت طائف برگزید<ref>ابن سعد، ۱۴۱۰ق، ج۱، ص۱۶۴</ref>. پس از آن بود که امیة‌بن عمرو‌بن وهب‌بن معتّب‌بن مالک، در نمازگاه پیامبر(ص) ؛ یعنی همان‌جایی­که بین دو خیمه همسران رسول الله۹ بود و ایشان در آنجا نماز می‌خواند، مسجدی ساخت<ref>واقدی، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۹۲۷</ref>.

درباره چگونگی تأسیس این مسجد، بنا به روایت دیگری که از عثمان‌بن ابی‌العاص (م۵۱ق)، در برخی کتب حدیثی اهل سنت منعکس شده، پیامبر(ص) فرمان داد تا به جای بت­های طائف، مسجدی بسازند<ref>ابن ماجه، بی‌تا، ج۱، ص۲۴۵، ح۷۴۳</ref>. بنابر گزارش دیگری که شبیه همین روایت؛ اما کامل‌تر است، پیامبر(ص) ابوسفیان (م۳۲ق)، مغیرة‌بن شعبه (م.۵۰ق)، و مردی دیگر که یا از انصار بوده و یا خالد‌بن ولید (م۲۲ق)، را برای شکستن بت‌های قبیلة ثقیف به آنجا فرستاد؛ پس از آن‌که بت‌ها را شکستند، از پیامبر(ص) پرسیدند که مسجدشان را در کجا بسازیم؟ حضرت فرمود: «در همان جای بت‌هایشان؛ تا خداوند در جایی­که عبادت نمی‌شده، عبادت شود.» <ref>ابونعیم، احمد‌ بن عبدالله، ۱۴۱۹ق، ج۱، ص۴۵۸</ref>

این دو گزارش، ظاهراً با همدیگر منافات دارد؛ در گزارش اول، بنای مسجد توسط امیة‌بن عمرو و در جایگاه مصلای پیامبر خدا۹، بین دو خیمه‌ای که برای دو همسر ایشان برپا شده بود، روایت شده و در گزارش دوم، بنای مسجد توسط عثمان‌بن ابی‌العاص و در جایگاه بت‌های مشهور قبیله ثقیف. می‌توان گفت در واقع این‌گونه بوده که پس از اسلام آوردن قبیله ثقیف و دستور پیامبر(ص) به عثمان‌بن ابی‌العاص، او به امیة‌بن عمرو دستور داده تا مسجد را بسازد؛ بنابراین، بخشی از مسجد مصلای پیامبر(ص) و بخشی دیگر، جایگاه بتهای مشهور ثقیف بوده است <ref>عطار، ضیاء ‌بن محمد، ۱۴۳۴ق، ص۱۳۶</ref>. برخی گزارش‌های تاریخی، موید این دیدگاه است. بنابر روایت هشام کلبی (م۲۰۴ق)، لات، در جایگاه منارة سمت چپ مسجد طائف قرار داشته است (ابن کلبی، هشام‌بن محمد، ۲۰۰۰م، ص۳). یاقوت حموی (م ۶۲۱ق)، نیز همین بیان را دارد <ref>یاقوت حموی، ج۲، ص۴۶۴</ref>. همچنین حموی در جای دیگری از کتابش، درباره این مسجد می‌نویسد:

«سلامه، روستایی از طائف که مسجد منسوب به پیامبر(ص) در آنجا قرار دارد و در سمتی از آن، قبه‌ای است که در آن، قبر ابن عباس و جمعی از فرزندانش قرار دارد و همچنین مشهد صحابه در آنجاست.» <ref>یاقوت حموی، ج۴، ص۱۳</ref>.

بنابراين اولاً: این مسجد، مصلای پیامبر(ص) بوده وبه دستور آن حضرت، در سال نهم هجرت ساخته شده است؛ ثانیاً مدتها با نام «مسجد الطائف»، «مسجد رسول الله۹»

و «مسجدالنبی۹» مشهور بوده و پس از سکونت ابن عباس در طائف و رفت و آمد به آن مسجد و به احتمال تعمیر آنجا و سپس دفن وی در کنار آن مسجد، به مسجد عبدالله‌ابن عباس معروف شده است؛ ثالثاً این مسجد، در بیرون از حصار طائف و در روستای سلامه قرار داشته و اکنون به دلیل واقع شدن این روستا در شهر طائف، به نام «حی السلامة» معروف است.

==='''وضعيت مسجد ابن عباس در حمله وهابيان'''===  

مسجد، از گزند حمله وهابیان در امان ماند؛ هر چند ابتدا می‌خواستند آن را هم خراب کنند! پس از استیلای اول وهابیان بر طائف، فرماندهانِ سپاه وهابی‌ها، در فرمان مشترکی گفتند: «پیش از هدم گنبدها و بارگاه‌ها، باید همه مساجد و مدارس دینی تخریب شود.» سید یاسین افندی، یکی از عالمان بزرگ طائف در آن زمان، به آنان گفت: «هدف شما از تخریب مساجدی که برای اقامه نماز ساخته شده چیست؟! اگر هدفتان قبر شریف عبدالله‌ابن عباس است، آن قبر که در گوشه راست مسجد اعظم و زیر گنبد خاصی قرار دارد و لازمه هدم قبر ایشان، تخریب کل مسجد نیست.» فرمانده وهابی‌ها این استدلال را پذیرفت و فرمان داد: «مسجد را فروگذارید و گنبد موجود بر فراز قبر ابن عباس را تخریب کنید.» <ref>همان، ص۶۸ و۶۹</ref>. بنابراین، در سال ۱۲۱۷ق. و در جریان حمله وهابیان به طائف، ساختمان مسجد همان‌گونه ماند ولی مقبرة عبدالله ابن عباس تخریب شد.

==='''تخريب و بازسازي مسجد'''===  

این مسجد به همین صورت ماند تا این‌که در تاریخ ۵/۸/۱۳۶۸ و در ایام سلطنت سعود‌بن عبدالعزیز (سلطنت۱۳۷۲ ۱۳۴۲ق)، به­ کلی تخریب و بازسازی شد و از جهت غرب مسجد، توسعه یافت. <ref>عطار، ضیاء‌بن محمد، ۱۴۳۴ق، ص۱۴۳</ref> در بازسازی جدید، دوگنبد مسجد که نماد دو خیمه همسران پیامبر(ص) بود بازسازی نشد و تنها منارة آن بازسازی شد. چهار سال بعد، در سال ۱۳۸۱ق. در زمان فیصل‌بن عبدالعزیز (سلطنت ۱۳۹۴۱۳۸۳ق) نیز توسعه مسجد ادامه یافت و مساحت آن به پانزده هزار متر مربع رسید. همچنین منازلی جهت امام جماعت، مؤذن، کارگزاران مسجد و چند واحد تجاری به این مسجد اضافه شد. <ref>مسجد عبدالله‌ ابن عبّاس بالطائف یحکی قصة ۱۴ قرناً مضت، رأی الیوم، ۸/۷/۲۰۱۵</ref>.

==='''مسجد ابن عباس در حال حاضر'''===  

در حال حاضر، این مسجدکه قطب علمی، فرهنگی و دینی شهر طائف است و اهمیت ویژه‌ای دارد، در محلة «السلامه» در مرکز شهر طائف قرار دارد و مساحت آن، همان‌گونه که گذشت، بیش از پانزده هزار متر مربع است. جهت سهولت دسترسی به این مسجد بزرگ، در هر چهار طرف آن، خیابان کشیده­اند؛ خیابان سلامه در جنوب، عبدالله‌ابن عباس در شرق، عقبة‌بن نافع در شمال و خیابانی فرعی در غرب، این مسجد را احاطه کرده‌اند. همچنین در جهت شرق مسجد، پارکینگی با ظرفیت پارک ۱۲۰ ماشین، احداث شده است. قسمت‌های این مجموعة بزرگ عبارت است از : نمازخانه برادران که در دو طبقه ساخته شده و ظرفیت گنجایش یازده هزار نفر را دارد. نمازخانه خواهران که در همکف است و ظرفیت گنجایش هزار نفر را دارد. پارکینگ در دو طبقه زیر زمین که مساحت هر طبقه به بیش از چهارده هزار متر می‌رسد وگنجایش۵۵۰ ماشین را دارد. سرویس بهداشتی در کنار مسجد، با ظرفیت ۲۴۰ سرویس و ۵۷۰ دستشویی ساخته شده است.

از دیگر قسمتهای این مجموعه، یک منزل برای امام جماعت مسجد، یک منزل برای مؤذن مسجد، ساختمانی در دو طبقه مخصوص اداره دعوت و ارشاد و ۱۷ واحد تجاری است <ref>همان</ref>.

درپایان، ذکر این نکته ضروری است که یوسف عتیبی، از مسجد دیگری در طائف نام می‌برد که به مسجد ابن عباس معروف است و غیر از این، مسجدِ جامعِ بزرگی است که قبر عبدالله ا‌بن عباس در آن جای داشته است. بنابر اطلاعات وی، مسجدی قدیمی در محله «المثناة»، دامنة شرقی کوه «المدهون»، پشت رستوران «المثناة» واقع شده که عبدالله‌ابن عباس این مسجد را هنگام ورودش به طائف، بنا کرده است. بنای کنونی این مسجد، از دوران عثمانی برجای مانده؛ مسجد به صورت مربع، همراه با درها و پنجره‌هایی به سبک اسلامی ساخته شده و در پشت آن، حیاطی مستطیل شکل دیده می‌شود. دیوارهای آن سنگی است و سقف آن را با چوب ساخته­اند. بدیهی است این مسجد، با مسجدی که قبر عبدالله ابن عباس در آن جای گرفته، کاملا متفاوت است <ref>عتیبی، یوسف، المساجد الاثریة فی الطائف، مجلة الطائف، ش۳۶۰</ref>.