در حال ویرایش مسجد غمامه

'''مسجد غَمامه''' یا مسجد مصلی مسجدی است در غرب [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] واقع در شهر [[مدینه]]. این مسجد به همراه دو مسجد دیگر که به آنها مسجدهای مصلی گفته می‌شود در فضای بازی ساخته شده‌اند که به آن [[مناخه|مُناخه]] می‌گفتند و پیامبر در آنجا [[نماز عید]] برپا می‌کرد. بعدها مسجد غمامه و دو مسجد دیگر ([[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی‌ بن ابی‌طالب]] و [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]]) که به آن ها مسجدهای مصلی نیز گفته می‌شود در این مکان ساخته شد.  

بنای امروزین مسجد غمامه همان است که در  زمان سلطان عبدالمجید عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) ساخته شده است و از آن زمان تنها مرمت شده است.  

==مکان مسجد==

مسجد غمامه یا مسجد مصلی در جنوب غرب [[مسجد النبی|مسجدالنبی]] در زمینی قرار دارد که به آن میدان مصلی گفته می‌شود. این مکان مُناخه نام داشت و صحرایی بود که بازار مدینه نیز در آنجا تشکیل می‌شد. پیامبر از این مکان که فضای بازی بود برای برپایی نماز‌ عید (قربان و فطر) و نماز باران استفاده می‌کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=122 وفاء الوفاء، ج۳، ص ۱۲۲]؛ [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه،ص ۲۲۳]</ref> 

{{بیشتر|مصلای پیامبر در مدینه}}

پیامبر در جاهای مختلفی از مناخه نماز عید بر پا کرده است. بعدها در برخی از این اماکن مسجدهایی ساخته شد که به آن‌ها مسجدهای مصلی گفته می‌شود. مسجدهای دیگر یکی [[مسجد امام علی (مناخه)|مسجد علی بن ابی‌طالب(ع)]] و دیگری [[مسجد ابوبکر(مناخه)|مسجد ابوبکر]] است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه،ص ۲۲۳]</ref>

غمامه به معنای ابر است. گفته شده یک بار که پیامبر در حال خواندن نماز باران (استسقاء) بود، ابری بر سر آن حضرت سایه انداخت و سپس باران بارید.<ref>مدینه شناسی، ج1، ص 153</ref>  

مسجد غمامه را مسجد مصلی هم می‌خوانند به این دلیل که گفته شده اینجا مکانی است پیامبر در سال‌های پایانی عمرش در آنجا نماز عید برپا می‌کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=117 وفاء‌الوفاء، ج3، ص 117]</ref>

محل مسجد غمامه، آخرین مصلای پیامبر بود. یعنی آخرین جایی که پیامبر در آن نماز عید خواند و پس از درگذشت او نیز در همین مکان نماز عید و استقساء خوانده می‌شد. در زمان [[ابن زباله]] و [[ابن شبه]] این مکان به عنوان مصلی شناخته می‌شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=115 وفاء الوفاء، ج3، ص 115]</ref>  

گفته شده این مکان در نزدیکی خانه کثیر بن صَلت و در جنوب آن قرار داشته است و قبل از اینکه اینجا مسجد شود.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=118 الوفاء الوفاء، ج3، ص 118]</ref>[[پرونده:مسجد غمامه پلان افقی.png|350px|thumb|left|پلان افقی مسجد مصلی]]

این مسجد در گزارش‌های تاریخ نگاران مدینه از قرن هشتم<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%B9%D8%B1%DB%8C%D9%81_%D8%A8%D9%85%D8%A7_%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA_%D8%A7%D9%84%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%A9.pdf&page=146 التعریف بما انست الهجره، ص 146]</ref> یاد شده است و سمهودی (م.911) بر آن است که احتمالا اولین بار در زمان [[عمر بن عبدالعزیز]] ساخته شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=122 وفاء الوفاء، ج3، ص 122]</ref> سمهودی گزارش می‌کند که این مسجد در زمان او باز بوده هر چند دچار خرابی بوده است. به گزارش او روی در این مسجد نوشته شده که آن را به فرمان عز الدین، شیخ حرم مکه (درگذشته به 761ق.)، بازسازی کرده اند.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=123 وفاء الوفاء، ج3، ص 123]</ref>این مسجد را در سال 861 امیر بردبک که معمار بود بازسازی کرد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%A7%D9%84%D9%88%D9%81%D8%A7%D8%A1_%D8%B3%D9%85%D9%87%D9%88%D8%AF%DB%8C_%D8%AC%DB%B3.pdf&page=146 وفاء‌الوفاء، ج3، ص 146]</ref>

این مسجد در عهد عبدالمجید اول عثمانی (1255-1277/ 1839-1861) بازسازی شد. و این بنا تا کنون باقی مانده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=348 معالم المدینه بین العماره و التاریخ، جزء ۴، مجلد۱، ۳۴۸]</ref> این بنا را بارتون سفرنامه‌نویس انگلیسی در سفرنامه اش توصیف کرده است.  

در زمان سلطان عبدالحمید دوم (1293-1327ق./ 1876-1909م.) اصلاحاتی در مسجد انجام شد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=223 مساجد الاثریه، ص 232]</ref> در [[دوره سعودی]] نیز باز بر همان مبنا، ترمیم شد که کتیبه موجود تاریخ آن را سال 1411 یعنی به عهد سلطنت ملک فهد نشان می‌دهد.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87%3A%D9%85%D8%B3%D8%A7%D8%AC%D8%AF_%D8%A7%D9%84%D8%A7%D8%AB%D8%B1%DB%8C%D9%87.pdf&page=۲۳۴ مساجد الاثریه، ص 234] </ref>

طول مسجد 26 متر، عرض آن حدود ١٣ متر و مساحت کلّ آن ٣٣٨ متر بوده است. مسجد شش گنبد دایره‌ای دارد که بزرگترین آنها روی محراب قرار گرفته است. صالح لمعی مصطفی، که در کتاب خود به توصیف و بررسی کامل معماری مسجد غمامه پرداخته است،<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=138 المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص 138-145]</ref> در توصیف شبستان مسجد می‌نویسد: «شبستان دو رواق دارد که هر یک از سه چشمه تشکیل می‌شود. چشمه میانی به واسطه طاق ضربی متقاطعی از دو چشمه جانبی خود متمایز است. طاقهای جناغی که گنبدها بر آنها قرار دارند از داخل بر چهار ستون بزرگ در دو ردیف و از سمت دیوارها بر پشت‌بندهای سنگی تکیه دارند. ستونها از بالا به دو ردیف مقرنس منتهی می‌شود.»<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=139 المدینه المنوره تطورها العمرانی، ص 139- 141]</ref>

در دوران اخیر منبری با نه پله در این مسجد قرار داشت که روی آن نوشته شده بود «انه من سلیمان و انه بسم الله الرحمن الرحیم» و این عبارتی قرآنی بود که بر همه آثار اهدایی [[سلطان سلیمان قانونی]] در مکه و مدینه یافت می‌شد. گفته شده که احتمالا این منبر، منبر اهدایی او به مسجدالنبی بوده است که از سال 998ق/1590م. به مسجد مصلی منتقل شده است.<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%D9%8A%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%AA%D8%B7%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%B1%D8%A7%D9%86%D9%8A.pdf&page=142 المدینه المنوره، تطورها العمرانی، ص142]؛  [https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=366 معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ، جزء4، مجلد1، ص366]</ref> برخی نویسندگان از جمله عبدالعزیز کعکی در کتابش معالم المدینه المنوره بین العماره و التاریخ که به سال 2011 میلادی چاپ شده است تصاویری از منبر را منتشر کرده است<ref>[https://wikihaj.com/index.php?title=%D9%BE%D8%B1%D9%88%D9%86%D8%AF%D9%87:%D9%85%D8%B9%D8%A7%D9%84%D9%85_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AF%DB%8C%D9%86%D9%87_%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%86%D9%88%D8%B1%D9%87_%D8%A8%DB%8C%D9%86_%D8%A7%D9%84%D8%B9%D9%85%D8%A7%D8%B1%D8%A9_%D9%88_%D8%A7%D9%84%D8%AA%D8%A7%D8%B1%DB%8C%D8%AE_%D8%AC%D8%B2%D8%A14_%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%AC%D9%84%D8%AF1.pdf&page=364 معالم المدینه المنوره، جزء 4، مجلد 1، ص 364]</ref> اما این منبر در تصاویر جدید‌تر مسجد غمامه دیده نمی‌شود.