نسخهٔ فعلی |
متن شما |
خط ۱: |
خط ۱: |
| {{جعبه اطلاعات بنا | | {{در دست ویرایش|ماه=[[بهمن]]|روز=[[۲۳]]|سال=[[۱۳۹۷]]|کاربر=Sajjadd }} |
| | عنوان = مولد النبی
| | |
| | تصویر = مولد النبی۲.jpg
| | [[رده:مقالههای در دست ویرایش]] |
| | اندازه تصویر = 280
| | {{جعبه اطلاعات بنای مذهبی |
| | پیوند تصویر =
| | | عنوان =مولِدُ النبی(ص) |
| | توضیح تصویر = کتابخانه مکه که در محل مولدالنبی ساخته شده است
| | | تصویر = |
| | نامهای دیگر =
| | | اندازه تصویر = |
| | مکان = مکه، مسجدالحرام
| | | بنيانگذار =[[خیزران]] مادر [[هارون الرشید]] |
| | کاربری = کتابخانه
| | | تأسیس =قرن دوم هجری |
| | بزرگداشت نزد =
| | | کاربری =مسجد |
| | وابسته به دین/مذهب =
| | | مکان =[[شعب ابیطالب]] - [[سوق اللیل]]- [[مکه]] |
| | باورها =
| | | نامهای دیگر = |
| | آیینها =
| | | وقایع مرتبط = |
| | احکام = | | | ظرفیت = |
| | زیارت کنندگان =
| | | وضعیت =تخریب و تبدیل به کتابخانه شده است |
| | بازدیدکنندگان =
| | | مساحت = |
| | زمان پایهگذاری =
| | | امکانات = |
| | بنیانگذار =
| | | شماره ثبت = |
| | رویدادها =
| | | معمار = |
| | بازسازیها =
| | | سبک = |
| | بازسازی کنندگان =
| | | بازسازی =در [[دوره ممالیک]] |
| | بخشهای از میان رفته =
| | | وبگاه = |
| | ویژگیهای تاریخی =
| |
| | متولیان =
| |
| | مساحت =
| |
| | طول =
| |
| | عرض =
| |
| | ارتفاع =
| |
| | وضعیت بنا =
| |
| | گنجایش =
| |
| | امکانات =
| |
| | بخشهای بنا =
| |
| | معمار =
| |
| | سبک =
| |
| | ویژگیها =
| |
| | گنبدها =
| |
| | منارهها =
| |
| | درها =
| |
| | رواقها =
| |
| | صحنها =
| |
| | ایوانها =
| |
| | گرداننده =
| |
| | نهاد وابسته =
| |
| | نهاد نگهدارنده =
| |
| | مدیر =
| |
| | روحانی =
| |
| | نهادهای زیر مجموعه =
| |
| | ثبت در =
| |
| | شماره ثبت =
| |
| | تاریخ ثبت =
| |
| | وبگاه =
| |
| | عرض جغرافیایی = 21.425344246789354
| |
| | طول جغرافیایی = 39.829714811640166
| |
| | توضیح نقشه =
| |
| }} | | }} |
| '''مولِدُ النبی(ص)''' خانه عبدالله بن عبدالمطلب است که [[رسول خدا(ص)]] در آن متولد شد؛ این مکان در [[مکه|شهر مکه]] در محله [[شعب ابیطالب]] قرار داشته است. در قرن دوم هجری، [[خیزران]]، مادر [[هارون الرشید]]، آن محل را خرید و به مسجد تبدیل کرد.
| |
|
| |
|
| گزارشها از قرن ششم به بعد نشان میدهد که یادمانی از سنگ مرمر زینت شده به نشانه جایگاه تولد پیامبر(ص) در بخشی از مسجد ساخته شده بود. در بازسازی سال ۱۰۰۹ قمری، گنبد و مناره بزرگی برای این مسجد بنا شد.
| | '''مولِدُ النبی(ص)''' خانهای است که [[رسول خدا(ص)]] در آن متولد شد و در محل [[شعب ابیطالب]] یا به عبارت دقیقتر [[سوق اللیل]] قرار داشت. در قرن دوم هجری، [[خیزران]]، مادر [[هارون الرشید]]، آن محل را خرید و به مسجد تبدیل کرد. |
|
| |
|
| مسجد مولد النبی از مکانهای متبرک مکه دانسته میشد و هر ساله در شب میلاد پیامبر(ص) مردم مکه در آنجا حضور مییافتند. گزارشها از قرن دهم از وجود آیین رسمی ویژهای خبر داده اند که با حضور نماینده [[دولت عثمانی]] در مکه (ناظر مسجدالحرام) در شب دوازدهم ربیعالاول برپا میشد.
| | ==پیشینه ساخت و بازسازی== |
| | خانهای را که رسول خدا(ص) در آن متولد شد و در محل شعب ابیطالب یا به عبارت دقیقتر سوق اللیل قرار داشت، «مولد النبی(ص)» یا محل ولادت پیامبر مینامند. در قرن دوم هجری، [[خیزران]]، مادر هارون، آن محل را خرید و به مسجد تبدیل کرد. [[ازرقی]] در قرن سوم از آن با عنوان «البیتُ الّذی وُلِد فیه رسولُ الله» یاد کرده و نوشته است که آنجا خانه [[محمد بن یوسف]]، برادر [[حجاج بن یوسف|حجاج]] بود تا آنکه خیزران مادر [[هارون الرشید]] آن را خرید و مسجد کرد. ازرقی تاکید میکند که درباره این خانه و اینکه مولد النبی(ص) است، کمترین تردیدی وجود ندارد. <ref>تاریخ مکه، ازرقی، ج٢، ص١٩٨.</ref> |
|
| |
|
| با توجه به اهمیت و شهرت مولد النبی، این بنا بارها به امر سلاطین و امرا بازسازی شده است اما در دولت [[آل سعود]] مانند بسیاری از مکانها و بناهای متبرک مکه تخریب شد(در سال ۱۳۴۳ق/1303ش). در سال ۱۳۷۰ق./1329ش. با هدف زنده نگه داشتن خاطره این مکان، کتابخانهای در آن ساخته شد که همچنان باقی است و «مکتبة مکة المکرمة» نام دارد.
| | در قرنهای بعد، مسلمانان این محل را بسیار گرامی و محترم میداشتند و به ویژه در ١٢ [[ربیع الاول]] شب تولد رسول خدا(ص) مراسمی در آنجا برگزار میکردند. [[فاسی]] وصف دقیقی از آن به دست داده است.<ref>شفاء الغرام، ج١، ص5١٠.</ref> چنانکه در [[دوره ممالیک]] بارها بازسازی شد. <ref>افادة الانام، ج٢، ص٧٠.</ref> الملک المظفر غسانی حاکم [[یمن]] و پیش از او [[فرج بن برقوق|فرج بن بَرَقوق]] از سلاطین مملوکی، و پیش از وی اشرف شعبان حاکم [[مصر]] و قبل از او، برای نخستین بار [[الناصر عباسی]]، در آنجا بناهایی ساخته بودند.<ref>منائح الکرم، ج٣، ص264 و 265.</ref> مولد النبی(ص) در سال ١٠٠٩ منارهای هم داشته است.<ref>الارج المسکی، ص١٨٠.</ref> |
|
| |
|
| ==تاریخچه==
| | |
| رسول خدا(ص) در خانه عبدالله بن عبدالمطلب به دنیا آمد که در محل [[شعب ابیطالب]] قرار داشت و آن را «مولد النبی(ص)» یا محل ولادت پیامبر دانستهاند.<ref>الکافی، ج۱، ص۴۳۹.</ref> در برخی منابع تاریخی، از اماکن دیگری نیز به عنوان مکان احتمالی تولد پیامبر یاد شده است که مورد تایید بیشتر تاریخنگاران مکه نیست.<ref>نویسنده شفاء الغرام این احتمالات را طرح و تضعیف کرده است. ج۱، ص ۲۷۰</ref>
| |
|
| |
|
| ==== تا قرن سوم ====
| | سلاطین عثمانی به این محل توجه زیادی داشتند. از جمله سلطان سلیمان فرزند سلیم، در سال 935 دستور بازسازی مولد النّبی(ص) را داد. همچنین [[سلطان محمد بن مراد عثمانی]] (م ١٠١٢)، به یکی از آغایان دربار خود با نام غضنفرآغا دستور داد تا آنجا را بازسازی کند. او نیز با صرف پول فراوان، بنا و مناره بزرگی برای آن ساخت و موقوفاتی جهت آن در مملکت عثمانی معین کرد و برای آنجا، مؤذن و خادم و امام جماعت گمارد. مدرسی را نیز معین کردند تا هفتهای دو روز در آنجا تدریس کند. <ref>منائح الکرم، ج٣، ص5٠6.</ref> [[محمدعلی پاشا]] حاکم مصر نیز به دستور سلطان محمودخان عثمانی در سال 1230 به بعد، آن را تعمیر کرد. آخرین تعمیر گویا زمان عبدالمجید خان بوده است. <ref>افادة الانام، ج٢، ص٧١.</ref> |
| به گزارش [[ازرقی]] در کتاب [[اخبار مکه ازرقی|اخبار مکه]] که در قرن سوم میزیست، مَولِد پیامبر یعنی خانهای که پیامبر در آن متولد شد، بعد از هجرت آن حضرت، به دست [[عقیل بن ابی طالب|عقیل پسر ابوطالب]] افتاد و به فرزندان عقیل منتقل شد تا اینکه آن را به محمد بن یوسف ثقفی فروختند و او آن را به خانه خود که به خانه سپید معروف بود ضمیمه کرد. وقتی [[خیزران]] مادر [[هارون الرشید]] در سال ۱۷۱ قمری حج گزارد، آن را خرید و مسجدی در آن ساخت که در آن نماز میگزارند. ازرقی تصریح میکند که اهل مکه درباره مکان مولد النبی اختلافی ندارند.<ref>تاریخ مکه، ازرقی، ج٢، ص١٩٨.</ref> همین گزارش را فاکهی(م۲۴۵ق.)، دیگر تاریخنگار قدیمی تاریخ مکه، نیز آورده است.<ref>اخبار مکه فی قدیم الدهر و حدیثه، ج ۴، ص ۵</ref> | |
|
| |
|
| ==== گزارش ابن جبیر (قرن هفتم) ==== | | ==توصیف سفرنامهنویسان== |
| ابن جبیر (م۶۱۴ق.) این مسجد را در سال ۵۷۹ زیارت کرده و آن را در سفرنامهاش توصیف کرده است.<ref>در دو جای از سفرنامه: رحله ابن جبیر، ص۸۲ و ص۱۲۵</ref> بنا را مسجدی باشکوه دانسته که « در روزهای دوشنبه ماه ربیع الاول که ماه ولادت و زادروز پیامبر(ص) است گشوده میشود و تمام مردم برای کسب فیض و تبرک به آنجا بدان درآیند و دیگر اماکن مقدس نیز همان روز گشوده میشود و همواره در مکه بدان روز قیامتی است.»<ref name=":0">سفرنامه ابن جبیر، ترجمه اتابکی، ص ۱۵۴</ref>
| |
|
| |
|
| به گفته ابن جبیر محل تولد پیامبر در این مسجد، به شکل حوضچهای به پهنای سه وجب ساخته شده که در میان آن سنگ مرمر سبز رنگی به پهنای دو سوم وجب قرار دارد که اطراف آن را نقره گرفته اند. محراب مسجد در مقابل این جایگاه قرار دارد.<ref>رحله ابن جبیر، ص ۱۲۶ - ۱۲۷</ref> | | یک زائر که در سال 1315 قمری به زیارت این خانه توفیق یافته، مینویسد: «روز جمعه، چهاردهم، به [[زیارت]] [[حضرت رسول(ص)]] در موضعی که مشهور به مولد النبی(ص) است، رفتیم و آن موضع واقع است در سوق اللیل. از در داخل شدیم و تخمیناً چهارده پله پایین رفتیم. وارد اتاقی شدیم که مسمّی به مسجد است. بعد از آن، به اتاق دیگر رفتیم. در این اتاق ضریحی است. درِ ضریح را خادم باز کرد. داخل در این ضریح گودالی واقع است. در وسط آن سنگ سبزی بود که محل تولد حضرت ختمی مرتبت بود. آن موضع مطهّر را تقبیل نموده و صورت را بر آن مالیده و به خاک پاک و غبار نور آثار آن مکان رفیع البنیان، که رشک کحل الجواهر است، دیده را منوّر نموده، پس از آن در مسجد آمده هر یک دو رکعت [[نماز تحیت|نماز تحیّت]] بجا آوردیم و از آن مکان بیرون آمدیم.»<ref>سفرنامه ملا ابراهیم کازرونی، میراث اسلامی ایران، دفتر پنجم، ص٣66.</ref> |
|
| |
|
| ==== گزارش فاسی (قرن نهم) ==== | | ==تخریب مولد النبی== |
| بیش از دو قرن بعد، تقی الدین فاسی(م۸۳۲ق.) تاریخنگار مکه در کتاب [[شفاء الغرام]] از این مکان که مورد احترام و گرامیداشت مردم مکه بوده، توصیفی ارائه کرده است. بنای مسجد را مربع شکل با دو طاق قوسی تصویر نموده است که در گوشه جنوب غرب آن زاویه بزرگی قرار گرفته است.<ref>شفاء الغرام، ج١، ص۲۶۸</ref>
| |
|
| |
|
| ==== گزارش اولیا چلبی (قرن یازدهم) ====
| | در پی روی کار آمدن [[دولت سعودی]]، همزمان با خرابکردن بقاع متبرّکه، محل مولد النبی(ص) هم تخریب شد. تنها با اصرار [[شیخ عباس قطان]] (م١٣٧٠) شهردار وقت [[مکه]] (1364. 1347 ق) و درخواست وی از [[ملک عبدالعزیز]]، قرار بر آن شد تا در آنجا کتابخانهای بنا کنند که به آن «مکتبة مکّة المکرّمه» نام نهادند و تاکنون برقرار است. <ref>فی رحاب بیت الله الحرام، ص263؛ التاریخ القویم، ص١٧٣ – ١٧١.</ref> |
| دو سده و نیم بعد، در سال ۱۰۸۱ [[اولیا چلبی]] سفرنامه نویس ترک، مولد النبی را دیده و توصیف آن را در کتابش آورده است. او این بنا را مسجدی بزرگ و زیبا توصیف کرده است که ساختمانی چهارگوش با گنبدی بلند و پوشیده از سرب بوده است. چلبی به تزیینات داخل مسجد از جمله فرش قیمتی و منبر پوشیده از پارچههای ابریشمی و در طلا کوب اشاره کرده است. به گفته او مکان تولد پیامبر، سنگی در حفرهای زرد رنگ بوده که جای بدن آن حضرت بر آن نقش بسته است.<ref>رحله الحجازیه،اولیا چلبی، ص ۲۵۵-۲۵۶</ref>
| |
|
| |
|
| ==== آخرین توصیفها از بنای مولد النبی قبل از تخریب ====
| | اکنون بسیاری از مسلمانان، به ویژه زائران ترکیه که بیش از دیگر کشورها، از سابقه آن آگاهند، پشت درِ آن اجتماع میکنند و نماز میخوانند. اخیراً که آمد و شد این قبیل افراد زیاد شده است، دولت، ضمن نصب تابلویی در آنجا توصیه کرده است که این محل به هیچ روی متبرک نیست و نماز خواندن در آنجا جایز نمیباشد! |
| ملا ابراهیم کازرونی که در سال 1315 قمری به زیارت این خانه توفیق یافته، مینویسد: «روز جمعه، چهاردهم، به [[زیارت]] [[حضرت رسول(ص)]] در موضعی که مشهور به مولد النبی(ص) است، رفتیم و آن موضع واقع است در سوق اللیل. از در داخل شدیم و تخمیناً چهارده پله پایین رفتیم. وارد اتاقی شدیم که مسمّی به مسجد است. بعد از آن، به اتاق دیگر رفتیم. در این اتاق ضریحی است. درِ ضریح را خادم باز کرد. داخل در این ضریح گودالی واقع است. در وسط آن سنگ سبزی بود که محل تولد حضرت ختمی مرتبت بود.»<ref name=":1">سفرنامه ملا ابراهیم کازرونی، میراث اسلامی ایران، دفتر پنجم، ص٣66.</ref>[[پرونده:نقشه مولد النبی.jpg|وسط|بیقاب|400x400px|جایگزین=]]محمد لبیب بتنونی که در سال ۱۳۲۷ق/۱۹۰۹م. به مکه سفر کرده در سفرنامه خود طرح بالا را از پلان بنای مولدالنبی رسم کرده است و آن را اینچنین توصیف کرده است: «هنگام ورود به آن نخست به فضای بازی به طول ۱۲ متر و عرض ۶ متر وارد میشوید که در دیوار سمت راست آن دری قرار دارد، پس از عبور از آن به فضایی وارد میشوید که بر روی آن گنبدی قرار گرفته است، در میانه این فضا و در زیر گنبد متمایل به دیوار غربی مقصوره ای از چوب وجود دارد که درون آن سنگ مقعر مرمری که وسط آن کمی فرو رفته است دیده میشود. این جایگاه نشان دهنده محل تولد پیامبر است»<ref>سفرنامه حجاز، ترجمه رحله الحجازیه محمد لیبی بتنونی، ص ۱۴۶</ref>
| |
|
| |
|
| == بازسازیها ==
| | با اجرای طرح تخریب بخش وسیعی از نواحی شرقی شمالی [[مسجد الحرام]] و در حالی که دهها هتل و هزاران مغازه از بین رفته است، بنای مولد النبی همچنان پابرجا مانده و امسال (١٣٨٨) نیز زیارت شد. امید که محل این بنای تاریخی دست کم در قالب همین کتابخانه باقی بماند. |
| [[پرونده:مولد النبی پیش از تخریب.jpg|بندانگشتی|عکسی از بنای مولد النبی پیش از تخریب که گنبد و مناره در آن دیده میشود.|جایگزین=]] | |
| بنای مولد النبی مورد توجه امرا و سلاطین بود و بارها بازسازی شد. فهرست این بازسازیها از قرار زیر است: | |
|
| |
|
| * سال ۵۷۶ ناصر خلیفه [[بنیعباس|عباسی]]
| | ==پانویس== |
| * سال ۶۶۶ ملک مظفر حاکم [[یمن]]
| |
| * سال ۷۴۰ ملک مجاهد حاکم یمن
| |
| * سال ۷۵۸ امیر شیخون یکی از بزرگان [[مصر]]
| |
| * سال ۷۶۶ ملک شعبان سلطان مصر
| |
| * سال ۸۰۱ ملک ظاهر برقوق سلطان مصر<ref>شفاء الغرام، ج۱، ص۲۷۰</ref>
| |
|
| |
|
| ==== در عصر عثمانی ====
| | {{پانویس}} |
|
| |
|
| * در سال ۹۳۵ سلطان [[سلطان سلیمان عثمانی|سلیمان عثمانی]]
| | ==منابع == |
| * سال ۱۰۰۹ به فرمان سلطان محمد عثمانی با نظارت غضنفر آغا.<ref>منائح الکرم، ج٣، ص5٠6.</ref> در این بازسازی، گنبد بزرگ و منارهای برای این بنا ساخته شد و موقوفاتی از سوی دولت عثمانی برای آن تعیین شد و موذن و خادم و امام برای مسجد تعیین شد.<ref>تاریخ مکه، اتحاف فضلاء الزمن بتاریخ والیه بنی الحسن، ج۲، ص ۱۵</ref>
| |
| * سال ۱۲۳۰ محمدعلی پاشای مصر به فرمان سلطان محمودخان.
| |
| * آخرین تعمیر گویا زمان عبدالمجید خان بوده است.<ref>افادة الانام، ج٢، ص٧١. به نقل از آثار اسلامی مکه و مدینه، ص ۱۸۵</ref>
| |
|
| |
|
| == جشن میلاد پیامبر(ص) در مسجد مولدالنبی ==
| | {{منابع}} |
| [[ابن جبیر]] در قرن ششم از حضور مردم مکه در مسجد مولدالنبی در دوشنبه ماه ربیع الاول به مناسبت بزرگداشت سالروز تولد آن حضرت خبر داده است.<ref name=":0" /> گزارشهایی از آیین جشن میلاد پیامبر در این مکان در سدههای بعدی وجود دارد.
| |
|
| |
|
| محمد بن احمد نهروالی (م۹۹۰) در قرن دهم هجری گزارش مفصلی درباره آیین شب تولد پیامبر به دست داده است. به گفته او هر ساله در شب دوازدهم ربیع الاول، بعد از نماز مغرب، فقها و اعیان و مشایخ و مردم در حالی که شمع و مشعلهای فراوان همراه داشتند نزد ناظر مسجدالحرام و قاضیان مذاهب چهارگانه جمع میشوند و از مسجدالحرام به سمت سوق الیل و مکان مولد النبی میروند و داخل آن میشوند و نزدیک محل تولد پیامبر(ص) تجمع میکنند. در آنجا خطبهای خوانده میشود و بعد از آن مردم به مسجدالحرام میآیند و به برخی مقامات مسجدالحرام خلعت داده میشود و نماز عشاء برگزار میشود مراسم پایان مییابد.<ref>کتاب الاعلام باعلام بیت الله الحرام، ص ۴۲۲
| | {{برگرفتگی |
| </ref>
| |
|
| |
|
| بیش از یک سده بعد، سفرنامهنویسی که در سالهای ۱۱۰۵ - ۱۱۰۶ به سفر حج رفته همین گزارش نهروالی را نقل کرده و این مراسم را گردهمآیی بزرگی توصیف میکند که بسیاری از بدویان و ساکنان شهرهای دیگر (غیر از مکه) در آن شرکت میکردند.<ref>الحقیقه و المجاز، ج۳، ص ۳۵۴-۳۵۵</ref>
| | |پیش از لینک = کتاب |
| [[پرونده:تصویر قدیمی مکتبه مکه مکرمه.jpg|بندانگشتی|تصویری قدیمی از بنای کتابخانه|جایگزین=]]
| |
|
| |
|
| ==تخریب بنا و ساخت کتابخانه == | | |منبع = آثار اسلامی مکه و مدينه، رسول جعفریان. |
|
| |
|
| در دولت [[آل سعود]]، بنای مولد النبی نیز به مانند بسیاری از بناهای قدیم مکه، به بهانه اینکه مردم بسیار به آن تبرک میجستند<ref>معالم مکه التاریخیه و الاثریه، ص ۲۹۴</ref> در سال ۱۳۴۳ قمری تخریب شد.
| | |پس از لینک = بخش «مولد النبی(ص)»، ج1، ص190-193، |
|
| |
|
| بعدها با توجه به اینکه در این مکان قبری قرار نداشت که زیارت شود، برخی تلاش کردند تا مجوز بازسازی آن را اخذ کنند. در سال ۱۳۷۰ مجوز ساخت کتابخانهای در این مکان صادر شد.
| | | لینک = http://lib.hajj.ir/View/fa/Book/BookView/Image/1077 |
|
| |
|
| سرمایه ساخت بنا را فاطمه دختر یوسف قطان پرداخت کرد و برادرش شیخ عباس قطان(م۱۳۷۰) ناظر بر ساخت بنا شد و بعد از وفاتش پسرانش کار ساخت بنا را به پایان رساندند. بدین ترتیب «مکتبة مکة المکرمة» در این مکان ساخته شد. <ref>التاریخ القویم، ص١٧٣ – ١٧١؛ مکتبة مکة المکرمة قدیما و حدیثا، ص ۸۰</ref>
| | }} |
|
| |
|
| ==پانویس==
| | *'''تاريخ مكة'''، ابوالوليد محمد بن عبدالله الازرقى، قم، مكتبة الشريف الرضى. |
|
| |
|
| {{پانویس}}
| | *'''شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام'''، تقى الدين احمد الفاسى، مكه، داراحياء الكتب العربية، ١٩۵۶. |
|
| |
|
| ==منابع ==
| |
| {{منابع}}
| |
| * '''آثار اسلامی مکه و مدینه'''، رسول جعفریان، تهران، مشعر، ۱۳۹۱ش.
| |
| * '''الحقیقه و المجاز فی رحلة البلاد الشام و مصر و الحجاز'''، عبدالغنی النابلسی، تحقیق ریاض عبدالحمید مراد، دمشق،دارالمعرفه، ۱۴۱۹ق.
| |
| * '''الرحلة الحجازیه'''، اولیا چلبی، ترجمه عربی احمد المرسی، دار الآفاق العربیه، ۱۴۲۰ق.
| |
| * '''تاریخ مکه،اتحاف فضلاء الزمن بتاریخ والیه بنی الحسن'''، محمد بن علی الطبری، تحقیق محسن محمد حسن سلیم،قاهره، دارالکتاب الجامعی، ۱۴۱۳ق.
| |
| * '''شفاء الغرام باخبار البلد الحرام'''، محمد بن احمد الفاسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، بی تا
| |
| * '''کتاب الاعلام باعلام بیت الله الحرام'''، محمد بن احمد النهروالی، تحقیق علی محمد عمر، قاهره، مکتبة الثقافة الدینیة،۱۴۲۵ق.
| |
| * '''معالم مکه التاریخیه و الاثریه'''، عاتق بن غیث البلادی، دار المکه، ۱۴۰۳ق.
| |
| * '''مکتبة مکة المکرمة قدیما و حدیثا'''، عبدالوهاب ابراهیم ابوسلیمان، ریاض، مکتبه الملک فهد الوطنیه، ۱۴۳۳ق.
| |
| *'''افادة الانام باخبار بلدالله الحرام'''، مکی، عبد الله غازی. | | *'''افادة الانام باخبار بلدالله الحرام'''، مکی، عبد الله غازی. |
| | |
| | *'''منائح الكرم'''، على بن تاج الدين السنجارى، مكه، دانشگاه ام القرى، ١٩٩٨. |
| | |
| *'''الارج المسکی'''، علی بن عبدالقادر طبری. | | *'''الارج المسکی'''، علی بن عبدالقادر طبری. |
| *'''تاريخ مكة'''، ابوالوليد محمد بن عبدالله الازرقى، قم، مكتبة الشريف الرضى.
| | |
| * '''سفرنامه ابن جبیر'''، ترجمه پرویز اتابکی، آستان قدس رضوی، ۱۳۷۰
| |
| * '''سفرنامه حجاز'''، محمد لبیب بتنونی، ترجمه هادی انصاری، مشعر ۱۳۸۱ش.
| |
| *'''سفرنامه ملاابراهيم كازرونى'''، ميراث اسلامى ايران، دفتر پنجم، ١٣٧۶ ش. | | *'''سفرنامه ملاابراهيم كازرونى'''، ميراث اسلامى ايران، دفتر پنجم، ١٣٧۶ ش. |
| *'''شفاء الغرام بأخبار البلد الحرام'''، تقى الدين احمد الفاسى، مكه، داراحياء الكتب العربية، ١٩۵۶.
| |
| *'''الکافی'''، محمد بن یعقوب کلینی، تهران، دار الكتب الإسلامية، چاپ چهارم، ۱۴۰۷ق.
| |
| *'''منائح الكرم'''، على بن تاج الدين السنجارى، مكه، دانشگاه ام القرى، ١٩٩٨.
| |
|
| |
|
| * | | *'''فى رحاب بيت الله الحرام'''. |
| {{پایان}} | | {{پایان}} |
|
| |
| {{اماکن مکه}} | | {{اماکن مکه}} |
|
| |
|
خط ۱۴۹: |
خط ۸۵: |
| [[رده:مکانهای منتسب به پیامبر اسلام(ص)]] | | [[رده:مکانهای منتسب به پیامبر اسلام(ص)]] |
| [[رده:مکانهای تاریخی مکه]] | | [[رده:مکانهای تاریخی مکه]] |
| [[en:Birthplace of the Holy Prophet (s)]]
| |