در حال ویرایش مکروه
این ویرایش را می‌توان خنثی کرد. لطفاً تفاوت زیر را بررسی کنید تا تأیید کنید که این چیزی است که می‌خواهید انجام دهید، سپس تغییرات زیر را ذخیره کنید تا خنثی‌سازی ویرایش را به پایان ببرید.
| نسخهٔ فعلی | متن شما | ||
| خط ۲: | خط ۲: | ||
== مفهوم شناسی == | == مفهوم شناسی == | ||
مکروه در لغت اسم مفعول از "کره" است که معنایی بر خلاف رضا و حبّ دارد. <ref>معجم مقائيس اللغة، ج5، ص172.</ref> چنانچه در قرآن این دو واژه در مقابل هم قرار گرفته است.<ref>خداوند متعال فرمود: «وَ عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ.» (سوره بقرة، آیه 216)</ref> پس مکروه بر ضد محبوب<ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاح، ص318؛ معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، صص342.</ref> و به معنای ناپسند، ناپسندیده، ناروا، ناخوش، ناگوار، ناخوش آیند است.<ref>رک: لغتنامه دهخدا، مدخل مکروه؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل مکروه.</ref> در برخی روایات مکروه به معنای سخت و بد نیز آمده است.<ref>النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج4، ص169؛ لسان العرب، ج13، ص535.</ref> | مکروه در لغت اسم مفعول از "کره" است که معنایی بر خلاف رضا و حبّ دارد. <ref>معجم مقائيس اللغة، ج5، ص172.</ref> چنانچه در قرآن این دو واژه در مقابل هم قرار گرفته است.<ref>خداوند متعال فرمود: «وَ عَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَيْئاً وَ هُوَ خَيْرٌ لَكُمْ وَ عَسى أَنْ تُحِبُّوا شَيْئاً وَ هُوَ شَرٌّ لَكُمْ.» (سوره بقرة، آیه 216)</ref> پس مکروه بر ضد محبوب<ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاح، ص318؛ معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، صص342.</ref> و به معنای ناپسند، ناپسندیده، ناروا، ناخوش، ناگوار، ناخوش آیند است.<ref>رک: لغتنامه دهخدا، مدخل مکروه؛ فرهنگ فارسی عمید، مدخل مکروه.</ref> در قرآن واژه مکروه به کار رفته است. <ref>کل ذلک کان سیئه ُ عند ربک مکروهاً. (قرآن 38/17).</ref> برخی گفته اند مکروه از "کریهة" گرفته شده و آن شدت در جنگ است.<ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، صص342. </ref> در برخی روایات مکروه به معنای "شاقّ" (سخت) و "شرّ" (بد) نیز آمده است.<ref>النهاية في غريب الحديث و الأثر، ج4، ص169؛ لسان العرب، ج13، ص535.</ref> | ||
در فقه، مكروه یکی از '''[[احکام پنج گانه تکلیفی]]'''<ref>فرهنگ معین، مدخل مکروه.</ref> و به معنای عملی است که ترکش اولویت دارد و بهتر است انجام نشود.<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص788؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص342. </ref> و شارع از مکلف خواسته که آن را ترک کند؛ اگرچه ترک | در فقه، مكروه یکی از '''[[احکام پنج گانه تکلیفی]]'''<ref>فرهنگ معین، مدخل مکروه.</ref> و به معنای عملی است که ترکش اولویت دارد و بهتر است انجام نشود.<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص788؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص342. </ref> و شارع از مکلف خواسته که آن را ترک کند؛ اگرچه الزامی در ترک نیست. مانند اینکه گفته آب یا غذای داغ نخور.<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص788؛ دائرة المعارف فقه مقارن، ص432؛ معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133؛ فرهنگ اصطلاحات اصول، ج1، ص290؛ الدليل الفقهى تطبيقات فقهية لمصطلحات علم الأصول،ص280؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> | ||
مکروه نوعى از '''[[احكام ترخيصى]]''' است. با اینکه عمل مکروه مفسده (ضرر و زیان) دارد ولی مفسده اش به حدی نرسیده است که شارع مکلفین را به صورتی وادار به ترک آن کند که اجازه انجام آن را نداشته باشند. بنابراين، ترك مكروه، مطلوب و داراى مصلحت (فایده و سود) و ثواب است، ولى انجام آن حرام نيست.<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص667.</ref> | |||
== مراتب مکروه == | == مراتب مکروه == | ||
کراهت دارای مراتبی است: | |||
برخی گفته اند: هر چند مكروهات مؤاخذه و كيفرى را در پى ندارد ولى اگر مكروهى فراگير و جزء فرهنگ جامعه‌اى گردد؛ آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است؛ زيرا چنين وضعيتى نشان دهنده سهل انگارى نسبت به وظايف دينى و الهى است، علاوه بر اين كه سبب مى‌شود حكم خداوند به تدریج فراموش گردد.<ref>رک: دائرة المعارف فقه مقارن، ص432.</ref> | 1. كراهت شديد و آن جايى است كه عمل مورد تنفر و خشم فراوان خداوند باشد، مانند وام ندادن به افراد نيازمند. | ||
2. كراهت غير شديد و آن در جايى است كه عمل ناپسند باشد ولى نه در حدّ بالا مانند پوشيدن لباس سياه. مراتب كراهت نيز با بيان شرع مشخص مى‌شود.<ref>رک: دائرة المعارف فقه مقارن، ص432.</ref> | |||
کارهایی مثل: نزدیکی با همسر از پشت؛<ref>اللمعة الدمشقية في فقه الإمامية، ص 174.</ref> صحبت کردن بعد از اینکه مؤذّن " قد قامت الصلاة" گفت، در صورتی که آن سخن برای نماز مصلحتی (فایده و سودی) نداشته باشد؛<ref>روض الجنان في شرح إرشاد الأذهان، ج2، ص657؛ جواهر الكلام في ثوبه الجديد، ج5، ص96.</ref> خندیدن بین قبرها <ref>بحار الأنوار، ج78، ص62.</ref> برداشتن چيزى كه در حرم پيدا مى‌كند، <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص247، مسأله 960.</ref> طبق نظر فقهای شیعه دارای کراهت شدید است. | |||
== حکم مکروه == | |||
حکم مکروه این است که ترک کننده آن ثواب و پاداش داده،<ref>معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133. معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343 </ref> و مدح و تمجید می شود.<ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> و انجام دهنده آن سرزنش،<ref>رک: معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> و عذاب نمی شود. <ref>رک: معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص133 معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> برخی گفته اند: با انجام مکروه ترس عذاب است<ref>رک: معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> و با حلال شمردنش کفر نیست.<ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> | |||
برخی گفته اند: هر چند مكروهات مؤاخذه و كيفرى را در پى ندارد ولى اگر مكروهى به صورت فراگير متداول شود و جزء فرهنگ جامعه‌اى گردد؛ آن جامعه در خور مذمّت و سرزنش است؛ زيرا چنين وضعيتى نشان دهنده سهل انگارى نسبت به وظايف دينى و الهى است، علاوه بر اين كه سبب مى‌شود حكم خداوند به تدریج فراموش گردد.<ref>رک: دائرة المعارف فقه مقارن، ص432.</ref> | |||
== مکروه از نظر اهل سنت == | |||
در نزد اهل سنت اصطلاح مکروه ضد [[مستحب|مندوب]] است.<ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343. </ref> در نزد '''[[مالکیه]]''' همان امر به ترک است بدون اینکه با انجامش عذاب در پی داشته باشد. در نزد '''[[حنفیه]]''' و '''[[شافعیه]]''' چیزی است که ترکش بر انجامش ترجیح داشته باشد. در نزد '''[[اباضیه]]''' چیزی است که بر ترک آن از روی فرمانبرداری ثواب و پاداش داده می شود و بر انجام آن عذاب نمی شود.<ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا؛ ص: 318.</ref> | |||
در "انیس الفقهاء" آمده است: مکروه چیزی است که در مورد آن نهی همراه با معارض ثبت باشد.<ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، صص342-343. </ref> | |||
در اينكه مكروه، منهى عنه است يا نه ميان اصولى ها اختلاف است؛ «مالكيه»، «شافعيه» و «حنابله» معتقدند فعل مكروه منهى عنه است، و برخى ديگر مانند «حنفيه» و «ابن سبكى» از «شافعيه» معتقدند فعل مكروه منهى عنه نيست.<ref>فرهنگ نامه اصول فقه، ص788.</ref> | |||
=== انواع مکروه === | |||
حنفیه مکروه را به دو نوع تنزیهی و تحریمی تقسیم کرده اند: در نزد حنفیه '''[[مکروه تنزیهی]]''' چیزی است که شارع ترک آن را خواسته است اما نه به صورت وادار کردن؛ مانند نهی شارع از خوردن گوشت اسب. '''[[مکروه تحریمی]]''' چیزی است که شارع با دلیل ظنی مانند خبر واحد، ترک آن را به صورت الزامی خواسته است.<ref>الدليل الفقهى تطبيقات فقهية لمصطلحات علم الأصول،صص280-281؛ معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> و در نزد '''[[شافعیه]]'''، چیزی است که با دلیلی ثابت شود که احتمال تأویل داشته باشد.<ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref> | |||
زمانی که در نزد حنفیه مکروه به صورت مطلق به کار رود منظور از آن تحریم است. مگر اینکه بر کراهت تنزیه تصریح شود.<ref>القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref> | |||
در "التعریفات" در تعریف مکروه گفته شده: آنچه که ترکش برتر باشد. اگر به حرام نزدیک تر باشد کراهتش تحریمی است و اگر به حلال نزدیک تر باشد کراهتش تنزیهی است. <ref>معجم المصطلحات و الألفاظ الفقهية، ج3، ص343.</ref> | |||
ابو حنيفه مکروه را «مكروه تنزيهى» مى‌نامد. حنفيّه ميان «حرام» و «مكروه تحريمى» نيز فرق گذاشته‌اند، آنان گفته‌اند: اگر حرمت به دليل قطعى ثابت شود به آن «حرام» مى‌گويند و اگر به دليل ظنّى ثابت شود به آن «مكروه تحريمى» گفته مى‌شود. <ref>دائرة المعارف فقه مقارن، ص432.</ref> | |||
'''[[مکروه تحریمی]]''' در نزد '''[[جمهور]]''' مترادف حرام است و حکمش وجوب اجتناب است اما انکار کننده اش در نزد '''[[حنفیه]]''' تکفیر نمی شود. حکم '''[[مکروه تنزیهی]]''' این است که ترکش از نظر شرع مطلوب و از انجام دادنش برتر است. <ref>معجم اصطلاحات أصول الفقه، ص134؛ و نیز رک: القاموس الفقهي لغة و اصطلاحا، ص318.</ref> | |||
== تفاوت معنای مکروه در ابواب مختلف فقهی == | == تفاوت معنای مکروه در ابواب مختلف فقهی == | ||
معنای مکروه در عبادات با معنای آن در غیر عبادات فرق می کند: | معنای مکروه در عبادات با معنای آن در غیر عبادات فرق می کند: | ||
'''كراهت در عبادات''' به معناى «اقلّيت ثواب» (کم بودن ثواب) است؛ يعنى اگر عبادتى داراى چند فرد باشد و به يكى از آنها، نهى تنزيهى يا كراهتى تعلق گيرد، ثواب اين فرد در مقايسه با افراد ديگر از همان طبيعت يا نوع از عبادت كمتر است. براى مثال، اگر مسافرى نماز شكسته را به امام جماعتى كه نمازش كامل است اقتدا كند، اين نماز كراهت پيدا مى كند؛ يعنى ثواب آن از ساير نمازهاى جماعتى كه در آنها، غیر مسافر به غیر مسافر اقتدا مى كند، كمتر است.<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص567؛ الاصطلاحات الفقهية في الرسائل العملية، ص138.</ref> | |||
'''كراهت در غير عبادت''' يعنى خداوند از | '''كراهت در غير عبادت''' به معناى نقصان و کاستی موجود در خود عمل است؛ يعنى خداوند از آن عمل متنفّر و بیزار است؛ هرچند این تنفر و بیزاری به حدى نرسيده كه ترك آن واجب شود، اما خداوند انجام آن را دوست ندارد.<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، ص567.</ref> | ||
بنابر این هنگامی که می گویند: نماز‌خواندن در حمام و قبرستان و یا تلاوت قرآن برای فردِ جُنُب و یا خانم‌هایی که در عادت ماهیانه هستند، مکروه است؛ کراهت به آن معنا نیست که بهتر است آن عمل ترک شود، بلکه بدین معناست که ثواب عبادت در این مکان ها و حالات کمتر است؛ یعنی ثواب نماز خواندن در حمام کمتر از نماز خواندن در غیر حمام است، و یا ثواب تلاوت قرآن برای فرد جنب کمتر از فرد غیر جنب است. | |||
== اقسام مکروه == | == اقسام مکروه == | ||
مکروه از جهات گوناگون تقسیم بندی می شود:<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، صص788-789.</ref> | مکروه از جهات گوناگون تقسیم بندی می شود:<ref>رک: فرهنگ نامه اصول فقه، صص788-789.</ref> | ||
مكروهى كه داراى خطاب مستقلى بوده و مورد اراده اصلى خدا قرار گرفته و خطاب آن به دلالت مطابقى بر كراهت دلالت مى كند، '''مكروه اصلى''' است مانند نماز خواندن در حمام، كه خطاب «لا تصل فى الحمام» به طور مستقيم بر كراهت آن دلالت مى كند؛ و مكروهى كه خطاب مستقلى بر كراهت آن دلالت نمى كند و اراده مولا نيز به طور مستقيم به آن تعلق نگرفته است؛ '''مكروه تبعى''' است؛ مانند كراهت رفتن به حمام به قصد خواندن نماز در آن، به تبع كراهت نماز در حمام. | |||
عملی كه به خودى خود داراى مفسده (ضرر و زیان) و مورد خشم، نفرت و بیزاری خداوند است، هرچند این بیزاری و تنفر به اندازه اى نيست كه به حرمت آن حكم شود؛ بنابر این به انجامش نيز اجازه داده شده است، '''مكروه نفسى''' است؛ مانند كراهت خوردن پنير و تخم مرغ؛ و عملى كه به خودى خود،کراهت ندارد، اما از آنجا كه مقدمه وجود عملی است كه آن عمل داراى کراهت است، حكم كراهت بر اين فعل نيز سرايت مى كند، '''مكروه غيرى''' است؛ مانند كراهت رفتن به حمام كه مقدمه نماز خواندن در آن است و از آن جايى كه نماز در حمام، مكروه نفسى است، اين كراهت، به رفتن به حمام نيز سرايت مى كند. | عملی كه به خودى خود داراى مفسده (ضرر و زیان) و مورد خشم، نفرت و بیزاری خداوند است، هرچند این بیزاری و تنفر به اندازه اى نيست كه به حرمت آن حكم شود؛ بنابر این به انجامش نيز اجازه داده شده است، '''مكروه نفسى''' است؛ مانند كراهت خوردن پنير و تخم مرغ؛ و عملى كه به خودى خود،کراهت ندارد، اما از آنجا كه مقدمه وجود عملی است كه آن عمل داراى کراهت است، حكم كراهت بر اين فعل نيز سرايت مى كند، '''مكروه غيرى''' است؛ مانند كراهت رفتن به حمام كه مقدمه نماز خواندن در آن است و از آن جايى كه نماز در حمام، مكروه نفسى است، اين كراهت، به رفتن به حمام نيز سرايت مى كند. | ||
فعل مكروهى | فعل مكروهى كه كراهت آن، بر چيزى وابسته و مشروط نيست و در همه شرایط کراهت دارد؛ '''مكروه مطلق''' است؛ مانند خوردن گوشت اسب و تخم مرغ؛ و فعل مكروهى كه در شرايط خاص کراهت دارد، '''مكروه مشروط''' است؛ مانند نماز، كه به شرطى كه در حمام اقامه شود، مكروه است. | ||
== مکروهات حج و عمره == | == مکروهات حج و عمره == | ||
تعداد مکروهات قابل شمارش نیست؛ چون ترک هر مستحبی خود مکروه تلقی می‌گردد.<ref>. ''آموزش فقه، ص22.'' </ref> برخی از مکروهات [[حج]] و [[عمره]] عبارتند از: | تعداد مکروهات قابل شمارش نیست؛ چون ترک هر مستحبی خود مکروه تلقی می‌گردد.<ref>. ''آموزش فقه، ص22.'' </ref> برخی از مکروهات [[حج]] و [[عمره]] عبارتند از: 1) برداشتن چيزى كه در [[حرم]] پيدا مى‌كند؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص247، مسأله 960.</ref> 2) تكلم كردن و خنده نمودن و شعر خواندن در حال [[طواف]]؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص 139، مسأله 537.</ref> 3) ذبح گاومیش به عنوان [[قربانی]] در [[حج تمتع]]؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، صص193-194، مسأله 722.</ref> 4) [[قِران]] در [[طواف]] (يعنى دو طواف پشت سر يكديگر بدون انجام نماز طواف بين آن دو) در طواف مستحب؛ <ref>جامع الفتاوى - عمره مفرده، ص121. مسأله 329؛ جامع الفتاوى - مناسك حج، صص126-127، مسأله 478.</ref> 5) قطع طواف (يعنى رها كردن آن به طورى كه [[موالات]] عرفي از دست رود،) بدون عذر در طواف واجب؛ <ref>جامع الفتاوى - عمره مفرده، ص122. مسأله 332؛ جامع الفتاوى - مناسك حج، ص127، مسأله 481.</ref>6) ترک حج در پنج سال متوالی؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص55، مسأله 130.</ref> 7) داشتن نيت و قصد برنگشتن به مکه در وقت خارج شدن از آن؛ <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص55، مسأله 130.</ref> 8) روانه شدن از [[مسجد خیف]] به [[عرفات]] و گذشتن از [[وادى مُحَسِّر]] پيش از طلوع صبح روز [[عرفه]]؛ <ref>رک: جامع الفتاوى - مناسك حج، ص172.</ref> 9) بالا رفتن از كوه [[جبل الرحمه]] در [[صحرای عرفات]]. <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص 176.</ref> | ||
در مورد برخی مکروهات حج و عمره بین فقها اختلاف نظر هست. در ادامه به مواردی اشاره می گردد: 1) كندن دندان اگر موجب خون آمدن شود، طبق نظر آية اللّه مكارم؛ <ref>جامع الفتاوى - عمره مفرده، ص81، مسأله 202؛ جامع الفتاوى - مناسك حج، ص 100، مسأله 348.</ref>2) بيرون آوردن خون از بدن خود براى [[محرم (احرام‌گزار)|محرم]]، طبق نظر آية اللّه مكارم؛ <ref>جامع الفتاوى - عمره مفرده، ص82، مسأله 205.</ref> 3)قسم خوردن به ساير اسماء الله مثل رحمن و رحيم، طبق نظر آية اللّه مكارم<ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص101، مسأله 355.</ref>4) استفاده از گوشت حیوانی كه شاخ خارجى‌اش شکسته بوده و عمداً به عنوان قربانی حج ذبح شده است، طبق نظر آية اللّه بهجت <ref>جامع الفتاوى - مناسك حج، ص 197، مسأله 741.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||