در حال ویرایش هجرت

{{جعبه اطلاعات رویداد تاریخی
| عنوان = هجرت
| تصویر = مسیر هجرت.png
| توضیح تصویر = نقشه مسیر هجرت [[پیامبر(ص)]]
| نام‌های دیگر = 
| نوع رویداد = 
| گستره = 
| شرح ماجرا = هجرت مسلمانان از [[مکه]] به [[مدینه]]
| طرفین = 
| افراد وابسته = 
| افراد تاثیرگذار = 
| گروه‌های وابسته = 
| زمان = سال 13 بعد از [[بعثت]]
| زمان شروع = 
| زمان پایان = 
| دوره = صدر اسلام
| مکان = از مکه به مدینه
| کشور = [[عربستان]]
| علت = فشار مشرکان مکه بر پیامبر(ص) و نپذیرفتن دعوت او
| اهداف = ایجاد پایگاهی بیرون از مکه برای اسلام
| عاملان = پیامبر(ص) و مسلمانان مکه و مسلمانان مدینه
| نتایج = تاسیس نخستین حکومت اسلامی در مدینه
| پیامدها = جنگ با مشرکان مکه، [[فتح مکه]]، تثبیت اسلام در [[جزیرةالعرب|جزیرةالعرب]]
| رویدادهای وابسته = 
| تلفات = 
| واکنش‌ها = تصمیم قریش به قتل پیامبر
| مرتبط = 
| بزرگداشت‌ها = 
| آیین‌های وابسته = 
| بزرگداشت نزد = 
| مستندات وابسته = 
| منابع مطالعه = 
| پایگاه اینترنتی = 
| فیلم = 
| توضیح فیلم = 
}}
'''هجرت''' در [[اسلام]] به خروج از سرزمین کفر به سوی سرزمین ایمان با هدف حفظ دین و در امان ماندن از آزار گفته می‌شود. هجرت هم شامل مهاجرت جغرافیایی (مانند هجرت مسلمانان به [[مدینه]]) است و هم به ترک گناه و بازگشت به سوی خدا اطلاق می‌شود. [[قرآن|قرآن کریم]] در آیات متعددی بر لزوم هجرت تأکید کرده و برای مهاجران پاداش اخروی و دنیوی وعده داده است.

هجرت در تاریخ اسلام یادآور هجرت [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] از [[مکه]] به مدینه است که نقطه عطفی در تاریخ اسلام بود. این هجرت، زمینه‌ساز تشکیل اولین حکومت اسلامی و گسترش اسلام شد و مبدأ تاریخ اسلام نیز قرار گرفت. هجرت پیامبر از مکه به مدینه با دور زدن مسیر معمول و پنهان‌شدن در [[غار ثور]] انجام شد. بازگشت کسی که هجرت کرده به شرایط یا سرزمین پیش از هجرت (تَعَرُّب بعد الهجره) در اسلام نهی شده و گناه است.

== اصطلاح شناسی ==
واژه هجرت، اسم مصدر از ریشه هِجْر و به معنای ترک (ضد وصل)، دور شدن و جدا شدن، قطع رابطه و فاصله گرفتن از چیزی یا کسی است.<ref>لسان العرب، ج5ص250</ref> گفته شده در اصل این لغت در زبان عربی به معنای ترک بادیه‌نشینی و ورود به شهر است.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/2090/%D9%84%D8%B3%D8%A7%D9%86-%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A8?volumeNumber=5&pageNumber=251&viewType=pdf لسان العرب، ج۵، 251]</ref>

در اصطلاح اسلامی، خروج از سرزمین کفر به سوی سرزمین ایمان با هدف حفظ دین و در امان ماندن از آزار، به منظور حفظ دین و داشتن آزادی عمل بیشتر در انجام فرایض یا در امان ماندن از آزار و اذیت مشرکان و کفار است.<ref>التاریخ القویم،ج1ص433</ref>

=== انواع هجرت ===
مفهوم هجرت در ادبیات اسلامی، هم برای مهاجرت جغرافیایی از سرزمینی به سرزمین دیگر استفاده شده و هم از این واژه برای ترک گناه و بازگشت به سوی خدا استفاده شده است. برای نمونه در احادیثی از رسول خدا، بهترین هجرت دوری از گناه دانسته شده است.<ref>منتخب میزان الحکمه، ص521 ح 6343،6342 و 6341. </ref> در منابع تاریخی هجرت در صدر اسلام دو مصداق دارد، [[مهاجران (صدر اسلام)|مهاجران]] به حبشه و مهاجران به مدینه.<ref>السیره النبویه، ج۱، ص323-321.</ref>
== هجرت در قرآن ==
[[قرآن کریم]] در آیات متعددی بر اهمیت هجرت در راه خدا تأکید کرده است. در آیه ۲۱۸ سوره بقره، مؤمنان مهاجر و مجاهد، امیدوار به رحمت و آمرزش الهی معرفی شده‌اند.<ref>الامثل، ج۲، ص108</ref> آیات ۹۷ و ۱۰۰ سوره نساء، سرنوشت تلخ کسانی را که با وجود توانایی، از هجرت خودداری کرده‌اند، بیان می‌کند و وعده پاداش اخروی و گسترش رزق و روزی را به مهاجران می‌دهد.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1924?volumeNumber=3&pageNumber=403&viewType=pdf الامثل، ج۳، 403 و ص408]</ref> آیه ۷۲ سوره انفال، مهاجران و انصار را اولیای یکدیگر می‌داند و دوستی با کسانی که هجرت نکرده‌اند را تا زمانی که هجرت نکنند، بی‌فایده می‌خواند.<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1924?volumeNumber=5&pageNumber=504&viewType=pdf الامثل، ج۵،‌ص 504]</ref> همچنین در آیه ۵۶ سوره عنکبوت، با اشاره به وسعت زمین خداوند، بر لزوم هجرت از محیطی که معصیت خدا در آن فراوان است، تأکید شده است<ref>[https://noorlib.ir/book/view/1924?volumeNumber=12&pageNumber=438&viewType=pdf الامثل،ج۱۲، ص438]</ref>. در این آیات ایمان، زیربنای هجرت دانسته شده است.{{مدرک}}

همچنین هجرت با جهاد ارزش برابر دارد و دارای آثار و برکات فراوان اخروی و دنیوی دانسته شده است.<ref>[https://www.noormags.ir/view/fa/articlepage/1722851/%D9%88%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D9%88%DB%8C-%D9%85%D9%81%D9%87%D9%88%D9%85-%D9%87%D8%AC%D8%B1%D8%AA-%D8%AF%D8%B1-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D9%86-%DA%A9%D8%B1%DB%8C%D9%85-%D8%A8%D8%B1-%D9%BE%D8%A7%DB%8C%D9%87-%D8%AA%D8%AD%D9%84%DB%8C%D9%84-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D9%87%D9%85%D9%86%D8%B4%DB%8C%D9%86%DB%8C «واکاوی مفهوم هجرت در قرآن کریم بر پایه تحلیل روابط همنشینی»، ص 76-77]</ref>

== هجرت مسلمانان در صدر اسلام ==
[[پرونده:هجرت.jpg|بندانگشتی|مسیر هجرت پیامبر]]
مسلمانان در آغاز [[اسلام]]، به دلیل فشار و آزار مشرکان مکه، دو هجرت را تجربه کردند. نخستین [[هجرت به حبشه]] صورت گرفت. برخی هجرت به حبشه را در دو نوبت می‌دانند به این معنا که در سال پنجم مسلمانان به حبشه هجرت کردند، سپس بازگشتند و پس از آن دوباره به حبشه رفتند.<ref>مهاجرت به حبشه، ص36</ref>

هجرت دوم به مدینه بود که نقطه عطفی در تاریخ اسلام محسوب می‌شود که با دعوت مردم یثرب (مدینه) از پیامبر(ص) آغاز شده و منجر به تشکیل اولین حکومت اسلامی و ایجاد جامعه‌ای مستقل برای مسلمانان شد.{{نیازمند منبع|date=سپتامبر ۲۰۲۵}}

=== هجرت مسلمانان به مدینه ===
پس از افزایش فشارهای مکیان بر مسلمانان و [[بیعت عقبه اول]] (سال 12 بعثت) و [[بیعت عقبه دوم]] (سال 13 بعثت) که گروهی از مردم [[مدینه]] به اسلام گرویدند و به دفاع از [[حضرت محمد (ص)|پیامبر اسلام(ص)]] و مسلمانان متعهد شدند،<ref>السیره النبویه،ج1ص480؛ سبل الهدی،ج3ص231.</ref> [[حضرت محمد (ص)|پیامبر(ص)]] تصمیم به مهاجرت مسلمانان از [[مکه]] به مدینه گرفت و مهاجرت مسلمانان به مکه آغاز شد. در سه ماه اول سال 14 بعثت مسلمانان دسته دسته به مدینه رفتند و میان قبایل مدنی سکونت گزیدند.<ref>تاریخ پیامبر اسلام، آیتی، ص212

</ref> این مسلمانان به [[مهاجر|مهاجران]] مشهور شدند و مسلمانان مدینه نیز لقب [[انصار]] گرفتند.

===هجرت پیامبر به مدینه===
مشرکان مکه در پی شروع مهاجرت مسلمانان به مدینه، تصمیم به قتل پیامبر(ص) گرفتند.<ref>تاریخ پیامبر اسلام، ص212

</ref> با اطلاع از توطئه مشرکان، پیامبر مخفیانه از مکه به قصد مدینه خارج شد.<ref>السیره النبویه،ج1ص482؛ انساب الاشراف،ج1 ص260</ref>گفته شده رسول خدا (ص) در شب پنجشنبه اول ماه ربیع الاول سال چهاردهم بعثت از مکه بیرون رفت<ref>تاریخ پیامبر اسلام (ص)،ص216.</ref> بنابر گزارشی دیگر آن حضرت شب دوشنبه سه روز به آخر صفر وارد غار ثور شد و پس از آن که سه روز در غار پنهان بود رهسپار مدینه شد و ۱۲ روز در راه بود و از خانه تا رسیدن به [[قبا]] و مدینه، ۱۵ روز طول کشید.<ref>البدء و التاریخ، ج4 ص177</ref>

==== مسیر هجرت ====
پیامبر (ص)، برای هجرت به مدینه از مسیر معمول کاروان‌ها عبور نکرد بلکه در تاریکی هوا با راهنمایی عبدالله بن اریقط<ref>الهجره النبوی من خروجه من مکه،ص16</ref> از بیراهه سفر کرد. مسیر هجرت پیامبر را چنین گفته اند: مکه، [[غار ثور]]، عُسفان، اَمَج، رابغ رمل، ثنیه المره (المرار)، مدلجه حجاج، جداجد (جباجب)، ذو سلم ، عَرَج، بطن رئم (بطن ریم)، ملل و قباء بود<ref>اطلس قرآن، ص212-210. </ref>.

== تَعَرُّب بعدَ الهجره ==
«تَعَرُّب بعد الهجره» (بازگشت فردی که مهاجرت کرده به بادیه) در احادیثی از پیامبر نهی شده<ref>سیره رسول خدا،ص423</ref> و از گناهان بزرگ دانسته شده است.<ref>گناهان کبیره، ج2 ص23</ref> بدین معنا که انسان پس از قبول دین و یا حفظ دین و هجرت به مکان مناسب، باز به مکان اول بازگردد یا به مکان دیگری برود که دینش در معرض خطر قرار گیرد. همچنین گفته شده این عبارت به معنای بازگشت به جهالت و نادانی است.<ref>منتخب میزان الحکمه، ص521، ح6347 و6346</ref> بنابر روایتی از [[امام صادق(ع)]] مُتَعَرِّب بعدَ الهجره کسی است که بعد از معرفت نسبت به ولایت [[اهل بیت|اهل بیت(ع)]]، از آنها دست بکشد.<ref>1-     منتخب میزان الحکمه، ح6348.</ref> [[امام علی(ع)]] نیز در یکی از خطبه‌های نهج البلاغه در مذمت مردم کوفه می‌فرماید: «صِرتُم بعد الهجره اعرابیا» شما پس از هجرت، اعرابی (بادیه نشین) شده‌اید.<ref>نهج البلاغه، خطبه192 ص282</ref>

== مبدأ تاریخ اسلام ==
اعراب قبل از اسلام، [[عام الفیل]] (یعنی ۴۰ سال قبل از  [[بعثت|بعثت پیامبر اسلام]]) را آغاز تاریخ خود قرار داده بودند. در سال ۱۶ یا ۱۷ بعد از هجرت، در زمان خلافت [[عمر بن خطاب]]، تاریخ هجرت پیامبر از [[مکه]] به [[مدینه]] به عنوان مبداء تاریخ گذاری مسلمانان تعیین شد.<ref>تاریخ الطبری، ج2ص391 و ج4 ص39.</ref> برخی گفته‌اند خود [[حضرت محمد (ص)|رسول خدا(ص)]] دستور تعیین تاریخ را از هجرت داده‌ بود.<ref>الصحیح من سیره النبی،ج 5 ص69-36؛ </ref>

== جستارهای وابسته ==

* [[مهاجران (صدر اسلام)|مهاجران]]

== پانویس ==
{{پانویس}}
==منابع==
{{منابع}}
* الامثل فی تفسیر کتاب الله منزل، ناصر مکارم شیرازی، قم، مدرسه الامام علی بن ابی‌طالب، 1379ش.
* اطلس قرآن، د. شوقی ابوخلیل، ترجمه محمد کرمانی، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۳۸۹ ؛ 
* البدء و التاریخ، مقدسی مطهر بن طاهر (م۵۰۷ ق )، پورسعید، مکتبه الثقافه الدینیه بی تا؛ 
* البدایه و النهایه، ابن کثیر اسماعیل بن عمر (م۷۷۴ق )، بیروت، دار الفکر، ۱۴۰۷؛ 
* التاریخ القویم لمکه و بیت الله الکریم ، کردی محمد طاهر (م۱۴۰۰ق)،  بیروت ،دار خضر، ۱۴۲۰ ؛ 
* تاریخ  الیعقوبی، یعقوبی احمد بن ابی یعقوب (م بعد از۲۹۲ ق)، بیروت، دار صادر، بی تا؛ 
* تاریخ پیامبر اسلام ، آیتی محمد بن ابراهیم، تهران، دانشگاه تهران، ۱۳۶۹؛ 
* سبل الهدی و الرشاد فی سیره خیر العباد، صالحی شامی محمد بن یوسف (م۹۴۲ ق )، تحقیق عادل احمد عبدالموجود، بیروت، دار الکتب العلمیه، ۱۴۱۴؛  
*  السیره النبویه، ابن هشام عبدالملک(م ۲۱۸ق)، تحقیق مصطفی السقا  و...،بیروت، دار المعرفه بی تا؛ 
* سیره رسول خدا، رسول جعفریان، قم، دلیل ما، 1383ش.
* الصحیح من سیره النبی، عاملی جعفر مرتضی (م1441ق)، قم، دار الحدیث، 1385؛
* گناهان کبیره، شهید محراب آیت الله دستغیب سید عبدالحسین، تهیه و تنظیم سید محمد هاشم دستغیب،شیراز، کانون تربیت، بی تا؛
* لسان العرب، ابن منظور محمد بن مکرم (م711ق)، قم، نشر ادب الحوزه، 1405؛ 
* منتخب میزان الحکمه، ریشهری محمد، تلخیص سید احمد حسینی، قم، دار الحدیث، 1422؛ 
* مهاجرت به حبشه، محمد فارس الجمیل، ترجمه علیرضا ذکاوتی، قم، کتابخانه تخصصی تاریخ اسلام و ایران، بی‌تا.
* الهجره النبویه من خروجه من مکه الی استقراره بالمدینه، طرهوبی کعبی محمد بن رزق، جده، مکتبه العلم، 1414.
{{پایان}}

[[رده:سیره پیامبر(ص)]]
[[رده:وقایع صدر اسلام]]
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]]
[[رده:مقاله‌های آماده ترجمه]]