در حال ویرایش وادی القری

{{جعبه اطلاعات شهر|عرض جغرافیایی=26.687809|طول جغرافیایی=37.904405|وقایع مهم=غزوه وادی القری|قدمت=پیش از اسلام - محل سکونت قوم عاد و ثمود|مساحت=حدود ۲۳۹۱ کیلومتر|تصویر=وادی_القری.png|ادیان=یهود و اسلام|کشور=عربستان سعودی|ویژگی=دره‌های آباد و کوه‌های تراشیده شده.}}

'''وادی القُری''' (امروزه: العُلا) یکی از مناطق تاریخی و باستانی شبه‌جزیره عربستان است که در حدود ۳۰۰ کیلومتری شمال مدینه قرار دارد. یکی از منازل آباد در راه بازرگانی شام به حجاز و سپس یمن بوده است.در صدر اسلام مسکن یهودیان بود و غزوه وادی القری در این منطقه  رخ داد. پیامبر(ص) در جریان غزوه تبوک نیزاز این منطقه عبور کرد. امام علی (ع) در وادی القری موقوفاتی داشته و در دوران باستان هم؛ منازل قوم عاد و ثمود در آنجا بوده است. اکنون این منطقه یکی از مناطق خوب گردشگری در عربستان محسوب می‌شود.

این منطقه در طول تاریخ به عنوان یکی از مهم‌ترین مراکز تمدنی و تجاری حجاز شناخته می‌شده و نقش مهمی در تحولات صدر اسلام ایفا کرده است. 

ه عنوان یکی از مهم‌ترین مناطق تاریخی حجاز، تمدن‌های متعددی را از دوران باستان تاکنون به خود دیده است. از اقوام عاد و ثمود گرفته تا یهودیان و مسلمانان، هر یک در شکل‌گیری تاریخ پر فراز و نشیب این منطقه سهم داشته‌اند. امروزه نیز این منطقه با حفظ میراث غنی تاریخی‌اش، به یکی از کانون‌های مهم گردشگری فرهنگی در عربستان سعودی تبدیل شده است. 

== نام و مکان ==
وادی القری که امروزه به وادی العُلا معروف است<ref>المعالم الاثیره، ص224.</ref>، دره‌ای طولانی در 300 کیلومتری شمال غربی مدینه در راه بازرگانی شام به حجاز بوده است.<ref>نگا: حجاز در صدر اسلام، ص83.</ref> در جنوب این منطقه، خیبر قرار دارد و به دلیل داشتن قریه‌های متعدد و به هم پیوسته، به "وادی القری" (دره آبادی‌ها) معروف شده است.<ref>مراصد الاطلاع، ج3، ص1087.</ref> این منطقه با مساحتی حدود ۲۳۹۱ کیلومتر مربع، در سال ۲۰۲۲ جمعیتی بالغ بر ۶۰٬۱۰۳ نفر داشته و به عنوان یک شهر واحه‌ای باستانی، نقش مهمی در توسعه گردشگری عربستان ایفا می‌کند. 

ابن کلبی، تاریخ‌نگار(م.204ق.)، وادی القری را آبادترین منطقه در [[جزیرةالعرب|جزیره‌العرب]] توصیف کرده<ref>معجم البلدان،ج4، ص338.</ref> و محمد حِمْیَری در سده نهم قمری آن را دارای نخلستان‌ها و چشمه‌های بسیار توصیف کرده که نوادگان [[جعفر بن ابی طالب|جعفر بن ابی‌طالب]] (معروف به الوادیین) در آن سکونت داشتند.<ref>الروض المعطار، ص602.</ref>

== دوران باستان ==
در زمان‌های باستان، وادی القری منازل [[قوم عاد]] و [[ثمود]] بوده است. مرکز مهم این منطقه «قُرح» بوده که گفته می‌شود قوم عاد در آنجا هلاک شدند.<ref>معجم البلدان، ج4، ص321.</ref> مقدسی در سده چهارم قمری گزارش می‌دهد که در سراسر [[حجاز]] پس از [[مکه]]، جایی آبادتر از شهر قُرح وجود نداشته است.<ref>احسن التقاسیم، ص83 و 84.</ref>

شهر تاریخی «الحِجر» یا «مدائن صالح» در ۲۲ کیلومتری شمال العلا از دیگر مناطق مهم این وادی است<ref>المعالم الاثیره، ص97.</ref> که گویند مسکن قوم ثمود بوده<ref>معجم البلدان،ج2، ص221؛ مراصد الاطلاع، ج1، ص381؛ تاریخ ابن خلدون، ج2، ص24.</ref> و در قرآن کریم از آن یاد شده است.<ref>سوره اعراف، آیه 74.</ref> این شهر نخستین اثر ثبت شده [[عربستان سعودی]] در میراث جهانی یونسکو است.<ref>سایت رسمی [https://whc.unesco.org/en/list/1293 یونسکو]</ref> برخی منابع بیرون آمدن ناقه [[حضرت صالح|صالح]] از دل کوه را در همین منطقه می‌دانند.<ref>معجم البلدان،ج2، ص221.</ref>

== وادی القری در صدر اسلام ==
پس از اقوام عاد و ثمود، یهودیان در این منطقه ساکن شدند و زمین‌هایش را آباد کردند. سپس برخی قبایل عرب نیز در این منطقه سکنی گزیدند. در صدر اسلام، وادی القری یکی از مراکز مهم یهودیان در حجاز بود و غزوه وادی القری در این منطقه رخ داد.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص84.</ref>

=== غزوه وادی القری ===
یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخی این منطقه، غزوه وادی القری در جمادی‌الثانی سال هفتم قمری بود. [[پیامبر اکرم(ص)]] پس از فتح [[خیبر]]، راهی وادی القری شدند و [[یهودیان در حجاز|یهودیان]] ساکن آنجا را به [[اسلام]] دعوت کردند. پس از امتناع یهودیان از پذیرش اسلام، جنگ درگرفت و در نهایت یهودیان تسلیم شدند. پیامبر(ص) اموال آنها را به غنیمت گرفت، ولی زمین‌ها و نخل‌هایشان را در اختیارشان باقی گذارد تا به عنوان خراج‌گذار با مسلمانان همکاری کنند.<ref>المغازی، ج2، ص711- 709.</ref>

=== عبور پیامبر(ص) از وادی القری ===
پیامبر اکرم(ص) در جریان [[غزوه تبوک]] از این منطقه عبور کردند و در آنجا نماز خواندند.<ref>حجاز در صدر اسلام، ص83.</ref> گزارش شده که یهودیان بنی عُرَیض در این سفر، غذایی به نام "هَریسه" برای پیامبر(ص) آوردند و حضرت از آن تناول فرمودند.<ref>المغازی، ج2، ص2006.</ref> همچنین نقل شده که رختخواب پیامبر(ص) در هنگام وفات، از پارچه‌های وادی القری بوده است.<ref>مکارم الاخلاق، ص79؛ بحار الانوار، ج16، ص252.</ref>

== موقوفات امام علی(ع) در وادی القری ==
[[امام علی(ع)]] در وادی القری املاک و [[موقوفات امام علی(ع)|موقوفات]] متعددی داشت که آنها را در راه خدا وقف کرده بود.<ref>الروض النضیر،ج4، ص123؛ نهج السعاده، ج2، ص217.</ref> از جمله این موقوفات، چشمه‌ای به نام "چاه ناقه" در منطقه بِیره از وادی القری بود.<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج1، ص223.</ref>

بر اساس گزارش‌های تاریخی، این موقوفات در دوره‌های بعدی مورد ادعا و اختلاف قرار گرفت و در نهایت به کاربرد وقفی خود بازگردانده شد.<ref>تاریخ المدینة المنوره، ج1، ص223 و 224.</ref> در روایتی از امام علی(ع) نقل شده که فرمودند: تمام اموالی که در منطقه وادی القری دارد، برای فرزندان [[حضرت زهرا|فاطمه(س)]] خواهد بود و بردگان آن نیز وقف خواهد بود.<ref>فروع کافی، ج7، ص49.</ref>

== پانویس ==
{{پانویس}}

== فهرست منابع ==
{{منابع}}
*'''احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم'''، مقدسی ابوعبدالله محمد بن احمد (م ۳۸۰ق)، بیروت، دار صادر، بی‌تا.
*'''اطلس اماکن مکه مکرمه و مدینه منوره'''، معاونت آموزش و پژوهش بعثه مقام معظم رهبری، بی‌جا، بی‌نا، بی‌تا.
*'''امتاع الاسماع بما للنبی من الاحوال و الاموال و الحفدة و المتاع'''، مقریزی احمد بن علی (م ۸۴۵ق)، تحقیق محمد عبدالحمید النمیسی، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۲۰ق.
*'''انساب الاشراف'''، بلاذری احمد بن یحیی (م ۲۷۹ق)، تحقیق سهیل زکار و ریاض زرکلی، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۷ق.
*'''بحارالانوار'''، علامه مجلسی (م ۱۱۱۰ق)، تهران، انتشارات اسلامیه، بی‌تا.
*'''تاریخ ابن خلدون (دیوان المبتدأ و الخبر...)'''، ابن‌خلدون عبدالرحمان (م ۸۰۸ق)، تحقیق خلیل شحاده، بیروت، دارالفکر، ۱۴۰۸ق.
*'''تاریخ المدینة المنوره'''، ابن‌شَبّه نمیری عمر (م ۲۶۲ق)، تحقیق فهیم محمد شلتوت، قم، دارالفکر، ۱۴۱۰ق.
*'''الروض المعطار فی خبر الاقطار'''، حِمیَری محمد بن عبدالمنعم (م ۹۰۰ق)، تحقیق احسان عباس، بیروت، مکتبة لبنان، ۱۹۸۴م.
*'''الروض النضیر'''، زید بن علی (؟)، شرح و تحقیق حسین سیاغی، بیروت، دارالجیل، بی‌تا.
*'''فتوح البلدان'''، بلاذری احمد بن یحیی (م ۲۷۹ق)، بیروت، دار و مکتبة الهلال، ۱۹۸۸م.
*'''فروع کافی'''، کلینی محمد بن یعقوب (م ۳۲۹ق)، تحقیق محمد حسین رحیمیان، قم، نشر قدس، ۱۳۸۸ش.
*'''المغازی'''، واقدی محمد بن عمر (م ۲۰۷ق)، تحقیق مارسدن جونس، بیروت، مؤسسة الاعلمی، ۱۴۰۹ق.
*'''مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع'''، ابن‌عبدالحق عبدالمؤمن بن عبدالحق (م ۷۳۹ق)، تحقیق علی محمد البجاوی، بیروت، دارالجیل، ۱۴۱۲ق.
*'''مراصد الاطلاع علی اسماء الامکنة و البقاع'''، شراب محمد محمد حسن (قرن ۱۵ق)، بیروت، دارالشامیه، ۱۴۱۱ق.
*'''مکارم الاخلاق'''، طبرسی حسن بن فضل (قرن ۶ق)، ترجمه احمد احمدزاده، قم، نورالزهراء، ۱۳۹۰ش.
*'''معجم البلدان'''، یاقوت حموی (م ۶۲۶ق)، بیروت، دار صادر، ۱۹۹۵م.
*'''نهج السعاده فی مستدرک نهج‌البلاغه'''، محمودی محمدباقر (م ۱۴۲۷ق)، تهران، وزارت فرهنگ، ۱۴۱۸ق.
*'''حجاز در صدر اسلام'''، علی صالح احمد، ترجمه عبدالمحمد آیتی، تهران، مشعر، ۱۳۷۵ش.{{پایان}}