در حال ویرایش پاکستان (بخش)

===سفرنامه‌های حج===

آغاز حج‌گزاری مسلمانان این منطقه با ورود اسلام به شبه قاره، به ویژه پس از سده پنجم ق. و تصرف بخش‌هایی از هندوستان به دست [[غزنویان]]<ref>اردو دائرة معارف اسلامیه، ج5، ص375.</ref>و پیدایش جامعه کوچک مسلمانان هم‌زمان است.

آن چه می‌توان به آن استناد کرد، سفرنامه‌هایی است که برخی حاجیان هندی از سفر معنوی خویش به [[سرزمین وحی]] و انجام [[فریضه حج]] به یادگار نهاده‌اند. از سفرنامه‌های موجود پاکستان می‌توان به کتاب «[[بیان واقع]]» نوشته [[خواجه کشمیری]] (درگذشت 1198ق.) اشاره کرد که گزارش سفر حج خود را به سال 1154ق. به قلم آورده است؛

مرحوم [[میرحامد حسین هندی]] در سفرنامه‌اش به [[حجاز]] (1282ق.) با عنوان [[اسفار الانوار]] مسیر حرکت حاجیان هندی را از طریق بندر بمبئی، بندر عدن، بندر حدیده و [[بندر جده]] معرفی می‌کند. نویسنده راه حج حاجیان هندی را از هند چنین بیان می‌کند: زائران هندی از بمبئی یا بندر سورت و دیگر بنادر با کشتی راه طولانی اقیانوس هند و دریای سرخ را طی کرده، به حج می‌آمدند.<ref>راه حج، ص16.</ref>این حاجیان همچنین از طریق لکهنو به پنجاب و سپس خیبر رفته، از آن‌جا به [[بغداد]] و آن‌گاه به حجاز سفر می‌کردند. این سفر چهار تا نُه ماه طول می‌کشید.<ref>تاریخ الحج، ص76.</ref>

[[نسیم حجازی]]، نویسنده و رمان‌نویس نامدار اردو زبان که نام اصلی او شریف حسین است، خاطرات و یادداشت‌های سفر حج خود به سال 1378ق./1959م. را با نام [[پاکستان سی سرزمین حرم تک]] (از پاکستان تا سرزمین حرم) به رشته نگارش درآورده است. حجازی در راه مکه، از شهرهای تهران، مشهد، اصفهان، شیراز، آنکارا، استانبول، قونیه و بیروت دیدن کرده و بخشی از سفر را همراه رئیس جمهور پاکستان ژنرال محمد ایوب‌خان (حک: 1958-1968م.) بوده و سفر و دیدار رسمی او از [[ایران]] و [[ترکیه]] را گزارش کرده است.<ref>پاکستان سی دیار حرم تک، ص13، 21، 25، 30، 40، 49، 61، 95.</ref> رئیس جمهور پاکستان پس از سفر به آنکارا به کشور خود بازگشته و حجازی با هواپیما از بیروت به جدّه و مکه و سپس مدینه رفته است.<ref>پاکستان سی دیار حرم تک، ص99-100.</ref>

حجازی در این سفرنامه با نگاهی جامعه‌شناختی به [[حرمین شریفین]] و کشورهای اسلامی نگریسته و بدین رو کمتر به وصف آثار و اماکن مقدس حرمین پرداخته است؛ [[میرزا محمدحسین فراهانی]] در سفرنامه‌اش به حاجیان هند و سند، یکی از چهار ایالت پاکستان، اشاره کرده و شمار این حاجیان را به سال 1302ق. میان پنج هزار تا 25 هزار تن یاد کرده است. حاجیان این منطقه در بیشتر منابع فقیر و متکدی معرفی شده‌اند.<ref>سفرنامه میرزا محمد حسین فراهانی، ص166؛ صفحات من تاریخ مکة المکرمه، ج2، ص367.</ref>