در حال ویرایش پاکستان (بخش)

===مسیرهای حج===

بعد از گسترش اسلام در شرق آسیا، حاجیان چین، هند، برمه، بنگلادش و پاکستان از مسیر دریایی خلیج بنگال، غرب هند و پاکستان عبور می‌کردند و خود را به سرزمین وحی می‌رساندند. این مسیر با توجه به بعد مسافت و سختی راه و نیز به‌سبب شمار فراوان مسافران، یکی از مهم‌ترین مسیر‌های حج به حساب می‌آمد.<ref>طرق الحج الآسیوی، ص263.</ref>

از دیرباز دانشوران منطقه پاکستان برای رفع مشکلات دینی و آموختن مبانی اسلام به شبه جزیره سفر می‌کردند و افزون بر یادگیری [[فقه]] و آداب، چگونگی حکومت‌داری یا همیاری با حکومت را تجربه می‌کردند.<ref>شهور فی دیار العرب، ص22؛ ضیوف الرحمن، ص136.</ref> این روند تا امروز نیز ادامه دارد و دانشجویان پاکستانی برای تحصیل به دانشگاه‌های عربستان سعودی سفر می‌کنند.<ref>فصول من تاریخ المدینه، ص236.</ref>

از‌ اندک سفرنامه‌های بر جای مانده از شیعیان این کشور می‌توان دریافت که حاجیان شیعه پاکستان نخست به ایران سفر کرده، پس از [[زیارت]] حرم مطهر [[امام رضا(ع)]] در مشهد، از مسیر قزوین و همدان به زیارت [[عتبات عالیات]] در [[عراق]] می‌رفتند و در آن‌جا به دیگر کاروان‌ها پیوسته، از آن‌جا همراه حاجیان دیگر کشورها رهسپار [[مکه]] و [[مدینه]] می‌شدند.<ref>نک: بیان واقع، ص2-3، 53-55، 97، 103، 110، 115-139.</ref>