در حال ویرایش پژوهشکده حج و زیارت

'''پژوهشکده حج و زیارت''' یا '''مرکز تحقیقات حج''' یکی از زیر مجموعه‌های [[نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت|حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]] است. این پژوهشکده در شهر [[قم]] قرار گرفته و به پژوهش در موضوعات تاریخ، اخلاق، کلام، فقه و مطالعات اجتماعی با رویکرد حج و زیارت می‌پردازد. پژوهشکده حج و زیارت از سال ۱۳۷۰ش آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۸۹ش به پژوهشکده تبدیل شد.  

پژوهشکده حج تنها مرکز تخصصی مطالعات حج و زیارت در کشور ایران بوده و تاکنون بیش از هزار عنوان کتاب منتشر کرده است. انتشار مجله تخصصی با موضوع [[حج]] و [[زیارت]]، رونمایی از دانشنامه حج و زیارت، تأسیس [[ویکی حج]] (دانشنامه مجازی حج و زیارت)، راه‌اندازی کتابخانه تخصصی و راه‌اندازی [[مرکز اسناد حج و موزه حج|مرکز اسناد و موزه حج]] از دیگر فعالیت‌های این پژوهشکده به‌شمار می‌رود.  

==پیشینه==

پژوهشکده حج و زیارت در سال ۱۳۷۰ و با نام «مرکز تحقیقات حج» فعالیت خود را تحت نظارت [[نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت|حوزه نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]] آغاز کرد. مرکز تحقیقات حج در مدت نوزده سال فعالیت، بیش از هشتصد اثر در موضوعات مرتبط با موضوع [[حج]] و [[زیارت|زیارت]] عرضه کرده است. این مرکز در ۲۱ اسفند ۱۳۸۹ با کسب مجوز از «[[شورای گسترش آموزش عالی]]» به«پژوهشکده حج و زیارت» ارتقا یافت.

==اهداف و وظایف==
مسئولان و مؤسسان پژوهشکده حج و زیارت، با توجه به اهمیت مسئله حج و جایگاه ویژه آن در بین مسلمانان، اهداف و وظایفی را برای این پژوهشکده تعیین کرده‌ که بخشی از آنها عبارت است از: 
* توسعه و گسترش پژوهش در زمینه شناخت صحیح از ابعاد عبادی، سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و بین‌المللی [[حج]]
* ایجاد زمینه مناسب برای ارتقای فعالیت‌های پژوهشی در زمینه [[حج]] و [[زیارت|زیارت]]
* همکاری پژوهشی با مؤسسات آموزشی و پژوهشی کشور به منظور ارتقای کیفیت فعالیت‌های پژوهشی
* تقویت فرهنگ و بنیه‌های فکری گردشگری دینی
* گسترش و توسعه مطالعات بین مذاهب اسلامی به منظور دستیابی به وحدت امت اسلامی

* بررسی و شناسایی نیازهای پژوهشی
* انجام طرح‌های پژوهشی بنیادی، کاربردی، توسعه‌ای و میدانی
* فراهم آوردن امکانات لازم و متناسب با فعالیت‌های پژوهشی مربوطه
* برگزاری نشست‌ها و همایش‌های علمی ـ تخصصی، ملی و بین‌المللی
* برگزاری دوره‌های آموزشی، پژوهشی، تحصیلات تکمیلی و کوتاه‌مدت
==ساختار==
=== شوراهای عالی===

در اساسنامه پژوهشکده از نقش اساسی دو بخش نام برده شده است:

* '''هیئت امنای پژوهشکده''' وظیفه ترسیم سیاست‌های کلان پژوهشکده را به عهده دارد.
* '''شورای پژوهشی''' وظیفه بررسی و تأیید طرح‌های پژوهشی و در مجموع نظارت علمی بر فعالیت‌های پژوهشکده را به عهده دارد.

=== گروه‌های علمی===

پژوهشکده از پنج گروه و هشت واحد علمی ـ پژوهشی به شرح زیر تشکیل شده است:
{{ستون-شروع|3}}
* تاریخ و سیره
* اخلاق و اسرار 
* مطالعات سیاسی-اجتماعی
* کلام و معارف 
* فقه و حقوق 
* واحد ترجمه
* واحد احیای میراث و نسخ خطی
* واحد بقیع پژوهی
* واحد مطالعات راهبردی
* واحد فضای مجازی
* واحد ادبیات و هنر
* واحد کتابخانه، آرشیو، اسناد و موزه
* دفتر پژوهشکده حج و زیارت در خراسان رضوی
{{پایان}}

=== کتابخانه تخصصی===
کتابخانه تخصصی  در زمان فعالیت [[مرکز تحقیقات حج]]، تأسیس شد و اکنون فعالترین کتابخانه در حوزه تولید محتوا با  موضوع [[حج]] و [[زیارت]] است. تعداد کتابهای موجود در کتابخانه تا بهار ۱۳۹۹، بیش از ۲۷۰۰۰عنوان می‌شود که در حدود ۳۵۰۰۰جلد است. 

=== واحد اسناد ===
در این واحد، در مرحله اول، اسناد مرتبط با پژوهشکده حج و زیارت و نیز اسناد بعثه مقام معظم رهبری که مرتبط با پژوهشکده هستند جمع‌آوری شد. سپس یک نسخه دیجیتال از اسناد مرتبط با حج و زیارت در دیگر سازمان‌ها و ارگان‌ها، فهرست‌نویسی و نمایه زنی بیش از چهار هزار عنوان سند در بیش از شصت هزار برگ و جاگذاری و تهیه آرشیو اسناد حج و زیارت، از مهم‌ترین فعالیت‌های انجام شده در این واحد می‌باشد. تعداد اسناد موجود در واحد اسناد پژوهشکده حج و زیارت تا بهار ۱۳۹۹، ۴۴۱۲ عنوان سند در بیش از ۶۰۰۰۰ هزار صفحه می‌شود.

=== موزه حج و زیارت ===
{{اصلی|موزه حج و زیارت}}
در این موزه آثار هنری و فرهنگی مربوط به حج نگهداری می‌شود که از جمله این آثار فرهنگی. از اشیای این موزه می‌توان به قرآن‌های نفیس و کتب خطی متعلق به خطاطان ایرانی و غیر ایرانی اشاره کرد.قسمتی از موزه به هدایایی اختصاص دارد که از مراکز و سازمان‌های مربوط به حج و زیارت کشورهای اسلامی، عموماً عربی، به رهبر معظم انقلاب، وزراء، مسئولین بعثه و سازمان حج و زیارت اهدا شده است؛ ماکت بافت قدیمی شهر مدینه اشاره کرد.

=== دفتر پژوهشکده حج و زیارت در خراسان رضوی ===
با توجه به لزوم استفاده از تمام ظرفیت‌های علمی و پژوهشی کشور و به ثمر رساندن پروژه‌های علمی و پژوهشی در حوزه تولید آثار مرتبط با حج و زیارت، از سال ۱۳۹۳ دفتر پژوهشکده مشهد به جهت بهره‌مندی از جامعه علمی مشهد مقدس افتتاح گردیده است.
==محصولات و فعالیت‌ها==
===کتاب=== 
پژوهشکده حج و زیارت تا پاییز سال 1402 حدود 1200 عنوان کتاب ( حدود 1300 جلد) و 250 شماره نشریه منتشر کرده است.کتاب‌های منتشر شده در این موضوعات مرتبط با حج و زیارت سامان یافته‌اند: فلسفه و اسرار، اخلاق و آداب، تاریخ و جغرافیای اماکن زیارتی، پژوهش‌های قرآنی و حدیثی، احکام و مناسک، سفرنامه‌ها و خاطرات، مطالعات سیاسی- اجتماعی، گزارش‌های حج‌گزاری ایرانیان و آثاری در زمینه دفاع از اعتقادات مذهب تشیع و پاسخ به«شبهات منتشره» برضد شیعه و وهابیت‌شناسی.  

===نشریه‌های تخصصی ===
[[پرونده:پژوهشنامه حج و زیارت.jpg|File.png|270px|thumb|left|پژوهشنامه حج و زیارت]]

* انتشار «[http://miqat.hajj.ir/ فصلنامه میقات حج]» از پاییز سال ۷۱ آغاز گردیده و تاکنون ۱۱۵ شماره از آن منتشر شده است. این مجله به صورت تخصصی به موضوعات مرتبط با حج و زیارت پرداخته و مخاطبین خود را در میان روحانیون، مدیران و کارگزاران حج و عمره جستجو می‌کند.

* «[[دو فصلنامه میقات عربی|دو فصلنامه میقات الحج]] » به زبان عربی نیز به منظور تولید محتوای لازم برای مخاطبان عرب‌زبان از سال ۱۴۱۵ه‍ .ق منتشر شده است. فصلنامه‌های میقات فارسی و عربی به صورت متمرکز حوزه جغرافیایی کشور [[عربستان]] و تحولات مربوط به[[حج]] و [[زیارت]] و محتوای علمی مرتبط با آن را تولید و عرضه می‌کند.
* «[https://farhangziarat.hzrc.ac.ir/ فصلنامه فرهنگ زیارت]» از دیگر تولیدات پژوهشکده بوده که در تابستان ۱۳۸۸ منتشر شد. این فصلنامه مطالب مرتبط با [[زیارت]] و [[عتبات عالیات]] را مدنظر دارد.
*[[گاهنامه بینش]] که در هر شماره به موضوعی در حوزه‌های کلامی، سیاسی، فقهی و اخلاقی  اختصاص می‌یابد.

=== دانشنامه حج و حرمین شریفین===
{{اصلی|دانشنامه حج و حرمین}}
[[پرونده:دانشنامه حج و حرمین.jpg|File.png|270px|thumb|left|دانشنامه حج و حرمین شریفین]]

از سال ۱۳۸۷تدوین مداخل اصلی  [[حج]] و [[زیارت]] در قالب [[دانشنامه حج و حرمین شریفین]] در دستور کار قرار گرفت و پس از تدوین شیوه‌نامه‌ها و اساسنامه، کار تألیف مداخل آن پی گرفته شد.

=== ویکی حج ===
{{اصلی|ویکی حج}}
دانشنامه مجازی ویکی حج (wikihaj.com) در سال ۱۳۹۶ با هدف بهره‌گیری از ابزارهای روزآمد ارتباطی به منظور گسترش عمومی معارف مرتبط به حج و زیارت و دسترس‌پذیری بیشتر تولیدات علمی پژوهشکده حج و زیارت راه‌اندازی شد.

===مجموعه آثار فاجعه منا=== 
{{اصلی|مجموعه آثار فاجعه منا(کتاب)}}
تهیه و تدوین «مجموعه آثار فاجعه منا» است  از سال ۱۳۹۸  و در راستای حفظ یاد و خاطره شهدای فاجعه منا (دوم مهر ۱۳۹۴ / مکه مکرمه)،در دستور کار پژوهشکده حج و زیارت قرار گرفت. این مجموعه در ۱۸ جلد در سال ۱۴۰۰ منتشر شد.

===مجموعه آثار حج خونین===
[[پرونده:حج خونین.png|File.png|270px|thumb|left|پژوهشنامه حج و زیارت]]
«مجموعه آثار حج خونین» طی سالهای ۱۳۹۷-۱۳۹۸ در پژوهشکده تهیه و تدوین شد. این مجموعه، کتابی مرجع درباره حج خونین یعنی  واقعه کشتار زائران ایرانی خانه خدا در شهر مکه توسط نیروهای سعودی در روز ۹ مرداد سال ۱۳۶۶ شمسی (۶ ذی الحجه ۱۴۰۷ قمری) است. 

=== موسوعه رد شبهات===
[[پرونده:موسوعه رد شبهات وهابیت.jpg|File.png|270px|thumb|left|موسوعه رد شبهات]]
به منظور پاسخ‌گویی متقن و علمی به شبهات وارده از سوی [[سلفی گری|سلفیان]] و [[وهابیت|وهابیان]] بر باورهای پیروان [[اهل بیت|اهل بیت]] : موسوعه رد شبهات در دستور کار پژوهشکده قرار گرفته و تاکنون و ۲۱ جلد آن منتشر شده است. 

=== برگزاری همایش‌ها و نشست‌های تخصصی===

از جمله وظایف و مأموریت‌های پژوهشکده که از زمان فعالیت [[مرکز تحقیقات حج]] پیگیری می‌شده است، ساماندهی همایش‌ها و نشست‌های تخصصی مرتبط با موضوع [[حج]] و [[زیارت|زیارت]] است. از جمله این همایش‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

* '''همایش حج و جهانی‌شدن'''

این همایش در اسفندماه ۱۳۸۹ برگزار گردید.

* '''همایش حج و اقتصاد'''

همایش [[حج]] و اقتصاد نخستین نشست پیرامون ابعاد اقتصادی [[حج]] بود که در تاریخ ۲۲ تیرماه ۱۳۹۱ برگزار گردید. ۳۲ مقاله برتر از مجموع ۷۵ مقاله ارسالی در کتاب «مجموعه مقالات همایش حج و اقتصاد» چاپ شد.

* '''همایش مسعای قلم'''

نخستین همایش مسعای قلم (تجلیل از نویسندگان حوزه حج و زیارت) / معاونت پژوهشی پژوهشکده در این همایش از میان ۳۵۰ اثر رسیده به دبیرخانه همایش ۲۲ اثر برتر انتخاب و از نویسندگان آنان تجلیل به عمل آمد.
* '''برگزاری نشست‌های تخصصی'''

نشست‌های تخصصی نیز با موضوعاتی از قبیل [[حج]] و دیپلماسی عمومی، مقایسه میان [[وهابیت]] و [[سلفی گری|سلفی‌گری]]، آینده‌پژوهشی حج، [[حج]] و ظرفیت‌های فرهنگی و... برگزار شده است.

===تبدیل محصولات پژوهشکده به نرم‌افزارهای رایانه‌ای===

آثار علمی و پژوهشی تولید شده در این پژوهشکده با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) و [[بعثه مقام معظم رهبری]] (مدظله العالی) به صورت نرم‌افزاری و در قالب ده CD و DVD منتشر شده است. مهم‌ترین این نرم‌افزارها عبارتند از: «[https://www.noorshop.ir/fa/product/15166/%d9%86%d8%b1%d9%85-%d8%a7%d9%81%d8%b2%d8%a7%d8%b1-%da%a9%d8%aa%d8%a7%d8%a8%d8%ae%d8%a7%d9%86%d9%87-%d8%ac%d8%a7%d9%85%d8%b9-%d8%ad%d8%ac-3 کتابخانه جامع حج۳]»، «احکام و مناسک حج»، «سفرنامه و خاطرات حج»، «عتبات عالیات»، «زائر» و...

===تاریخ شفاهی حج===
به منظورثبت و بهره‌گیری از تجربیات شفاهی روحانیون و دست‌اندرکاران عرصه حج و زیارت، پروژه تاریخ شفاهی حج در دستور کار قرار گرفت.

===کتابشناسی آثار پژوهشی مرتبط===

در قالب پروژه «کتابشناسی حج و زیارت» تمامی کتب و منشورات مرتبط با موضوع [[حج]] و [[زیارت|زیارت]] جمع‌آوری و نمایه‌زنی گردیده است . پروژه «[[:پرونده:Aeenh Asar 1403-08-14-.pdf|آیینه آثار]]» نیز به کتابشناسی آثار منتشره در حوزه [[نمایندگی ولی فقیه در امور حج و زیارت]] از زمان تأسیس مرکز تحقیقات حج تاکنون می‌پردازد.

== جستارهای وابسته ==

* [[:پرونده:Aeenh Asar 1403-08-14-.pdf|آیینه آثار (معرفی آثار پژوهشکده حج و زیارت از آغاز تا سال 1402)]] 
* [[بعثه]]