گنبد: تفاوت میان نسخهها
(اصلاح نویسههای عربی، اصلاح فاصلهٔ مجازی، اصلاح ارقام) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۱۷: | خط ۱۷: | ||
به باور برخی، در معنای دقیقتر این سازه، اگر سراسر پیکر بنا را از بالا به پایین نگاه کنیم، تارک گنبد، نشانه یکتایی خداست که به سمت کثرات سیر کرده و گویی همه بنا تا پی و شالوده از تارک گنبد انشعاب یافته است. نگاه از پایین به بالا، نشاندهنده بازگشتِ این تجلی به آن یکتا است.<ref>معانی نمادین گنبد، فصلنامه فرهنگ هنر، خیال ۴، ص ۷۵.</ref> | به باور برخی، در معنای دقیقتر این سازه، اگر سراسر پیکر بنا را از بالا به پایین نگاه کنیم، تارک گنبد، نشانه یکتایی خداست که به سمت کثرات سیر کرده و گویی همه بنا تا پی و شالوده از تارک گنبد انشعاب یافته است. نگاه از پایین به بالا، نشاندهنده بازگشتِ این تجلی به آن یکتا است.<ref>معانی نمادین گنبد، فصلنامه فرهنگ هنر، خیال ۴، ص ۷۵.</ref> | ||
از آن جا که گنبد، نماد آسمان است، گنبد معبدها، مقبرهها، مسجدهای بزرگ، تالارهای غسل تعمید، تالارهای مجالس ترحیم و قبههای کوچک، بیشتر با تصاویری مانند آسمان، فرشتگان، ستارهها، پرندگان و ارابه | از آن جا که گنبد، نماد آسمان است، گنبد معبدها، مقبرهها، مسجدهای بزرگ، تالارهای غسل تعمید، تالارهای مجالس ترحیم و قبههای کوچک، بیشتر با تصاویری مانند آسمان، فرشتگان، ستارهها، پرندگان و ارابه خورشید مرصع یا زینت میشوند. این تزیینات، بنا را به صورت آسمانی در هه کائنات عرضه میکنند.<ref name=":1">حرم در واژهها، ص ۴٣؛ به نقل از افق آینده، ج ٢، ص ۴۴۵؛ فرهنگ نمادها، ج ۴، ص ٧۵٣.</ref> | ||
==پانوشت== | ==پانوشت== |
نسخهٔ ۱۳ نوامبر ۲۰۱۹، ساعت ۱۱:۳۱
گنبد، سقف مدوّر و برجستهای است که حالت نیمکره داشته و از مصالح گوناگون مانند خشت، گل، آجر، سیمان و آهن ساخته میشود. منشأ پیدایش گنبد را ایران و پیشینه آن را هزاره سوم پیش از میلاد دانستهاند. این سازه بر روی بیشتر مکانهای مقدس مانند مسجدها، حرمها و کلیساها ساخته میشود. گنبد را نماد آسمان و سازه زیرین آن را نشانه زمین دانسته و در مجموع، نماینده گذر از زمین به آسمان دانستهاند. برخی، تارک گنبد را نشانه یکتایی خدا دانسته که به سمت کثرات زیرین خود سیر میکند.
واژهشناسی
واژه گنبد، به قُبّه و برآمدگی معنا شده که بیشتر با آجر، بر بالای معبد، مسجد، قبر و آرامگاه ساخته میشود.[۱][۲] به مجاز، به آسمان، گنبد کبود یا لاجوردی گفته شده است.[۲] گنبد را در زبان پهلوی، گومبت و در زبان عربی قُبه دانستهاند.[۳] برای این واژه، معانی دیگری مانند جستن و خیز کردن نیز ذکر شده است.[۴]
ویژگیها
به سقف مدوّر و برجستهای که حالت نیمکره داشته و از خشت، گل، آجر، سیمان و آهن یا مصالح دیگر ساخته میشود، «گنبد» میگویند. سقف بسیاری از مسجدها، حرمها، برجهای قدیمی، برخی مقبرهها، معبدها و کلیساها گنبدی شکل است. گنبد بیشتر زیارتگاهها، کاشی کاری یا طلا کاری است.[۵] گنبد را مانند ایوان، بارزترین عنصر معماری ایران دانستهاند.[۶]
پیشینه
پیرنیا، نظریهپرداز معماری ایرانی، ایران را منشأ پیدایش گنبد دانسته است. به باور وی، طاق، گنبد و قوس در ایران پیشینهای کهن داشته و به نمونههای شگفتی از آن، در معبد چغازنبیل و آرامگاههای سردابی اشاره میکند.[۷] برخی، پیشنیه ساخت گنبد در ایران را، هزاره سوم پیش از میلاد میدانند.[۸] نخستین نمونه شناخته شده نوع تکامل یافته بناهای گنبددار ایرانی، که دارای دهلیزهایی در اطراف آن است، بنای بزرگی است در پیشاپور که به کاخ شاپور اول (ح.۲۴۱-۲۷۲م) شهرت دارد.[۹]
معناشناسی
گنبد و سازه زیرین آن، یکی از الگوهای بنیادین در معماری بوده و از همین رو، رواج بسیار یافته است. این گونه، بنایی است با قاعده مربع یا مستطیل و گنبدی کم و بیش نیم دایره بر بالای آن و از مصادیق آن، استوپای[یادداشت ۱] بوداییان، گنبد مسلمانان و گنبد کلیساها است. شکل مربع و مکعب قاعده، نماد زمین و شکل دایره و کره گنبد، نماد آسمان بوده و گذر از مربع به قوس، نماینده گذر از زمین به آسمان است.[۱۰] برخی این سازه را در معماری اسلامی، نشانه این امر دانستهاند که در اسلام، عالم مادّه و معنی، متصل و پیوسته به یکدیگرند. خطوط منحنی گنبد و خطوط مستقیم پایه، به هم آمیخته و نمادی از وحدت آسمان و زمین را شکل میدهند.[۵]
به باور برخی، در معنای دقیقتر این سازه، اگر سراسر پیکر بنا را از بالا به پایین نگاه کنیم، تارک گنبد، نشانه یکتایی خداست که به سمت کثرات سیر کرده و گویی همه بنا تا پی و شالوده از تارک گنبد انشعاب یافته است. نگاه از پایین به بالا، نشاندهنده بازگشتِ این تجلی به آن یکتا است.[۱۱]
از آن جا که گنبد، نماد آسمان است، گنبد معبدها، مقبرهها، مسجدهای بزرگ، تالارهای غسل تعمید، تالارهای مجالس ترحیم و قبههای کوچک، بیشتر با تصاویری مانند آسمان، فرشتگان، ستارهها، پرندگان و ارابه خورشید مرصع یا زینت میشوند. این تزیینات، بنا را به صورت آسمانی در هه کائنات عرضه میکنند.[۵]
پانوشت
- ↑ فرهنگ فارسی معین، ذیل واژه گنبد.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه گنبد.
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه گنبد.
- ↑ لغتنامه دهخدا، ذیل واژه گنبد، به نقل از برهان.
- ↑ ۵٫۰ ۵٫۱ ۵٫۲ حرم در واژهها، ص ۴٣؛ به نقل از افق آینده، ج ٢، ص ۴۴۵؛ فرهنگ نمادها، ج ۴، ص ٧۵٣.
- ↑ گنبدها در معماری اسلامی، ص۴۰۳.
- ↑ ارمغان ایران به جهان معماری گنبد، مجله هنر و مردم، شمارههای 136 و 137.
- ↑ تحلیل لرزه ای گنبدهای ایرانی. نشریه دانشکده فنی، جلد 38 ،شماره 6.
- ↑ گنبدها در معماری اسلامی، ص۴۰۵.
- ↑ معانی نمادین گنبد، فصلنامه فرهنگ هنر، خیال ۴، ص ۷۳ و ۷۴.
- ↑ معانی نمادین گنبد، فصلنامه فرهنگ هنر، خیال ۴، ص ۷۵.
- ↑ stupa، بنایی گنبدین برای نگهداری آثار بودایی یا ذکر وقایع مهم آیین بودا یا چین.
منابع
- ارمغان ایران به جهان معماری گنبد، کریم پیرنیا، مجله هنر و مردم، شمارههای ۱۳۶ و ۱۳۷.
- تحلیل لرزهای گنبدهای ایرانی، حجازی و میرقادری، نشریه دانشکده فنی، دوره ۳۸ ،شماره ۶، شماره پیاپی ۴۰۵، زمستان ۱۳۸۳ش.
- حرم در واژهها، از مجموعه «رهنما»، سید ابراهیم موسویپناه، آستان قدس رضوی، ۱۳۹۱ش.
- گنبدها در معماری اسلامی، دیتریش هوف، ترجمه کرامتالله افسر و محمدیوسف کیانی، چاپ شده در معماری ایران، دوره اسلامی، گردآوری محمدیوسف کیانی، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاهها (سمت)، مرکز تحقیق و توسعه علوم انسانی، تهران، ۱۳۹۳ش.
- معانی نمادین گنبد، رنه گنون، ترجمه فرزین فردانش، فصلنامه فرهنگ هنر، خیال ۴، ص ۷۲.