وادی قناة: تفاوت میان نسخهها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱۰۹: | خط ۱۰۹: | ||
==واژهشناسی== | ==واژهشناسی== | ||
«وادی»، واژهای عربی، به معنای شکاف میان کوهها، زمینهای بلند و تپهها است که مسیر عبور سیل است.<ref>كتاب العين، ج8، ص98؛ لسان العرب، ج15، ص384.</ref> به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفتهاند.<ref name=":2">مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص436.</ref> ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.<ref>تهذيب اللغة، ج14، ص163؛ المصباح المنير، ج2، ص654.</ref> جمع وادی، «اودیة» بوده<ref>كتاب العين، ج8، ص98.</ref> و در آیه{{قلم رنگ|سبز|فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها}}{{یادداشت|هر درهاى بقدر گنجایشش سيلاب ميگيرد.}}<ref>سوره رعد، آیه 17.</ref> به کار رفته است. | |||
برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیباییشناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار بردهاند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-درههای فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژههایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال، دیگر واژههای مترادف «وادی» در زبان فارسی است.<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> | برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»<ref>رویکردهای زیباییشناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.</ref> و «رود-دره فصلی» را به کار بردهاند.<ref>اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-درههای فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.</ref> واژههایی مانند آبراهه،{{یادداشت|به معنای گذرگاه سیل.}}<ref>فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».</ref> مَسیل،<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».''</ref> آبکند و کال، دیگر واژههای مترادف «وادی» در زبان فارسی است.<ref>''فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».''</ref> | ||
واژه «قناة»، به معنای کندن چندین چاه و وصل کردن آنها به یکدیگر است؛ به طوری که پس از جریان آب در این چاهها، آب به سطح زمین میرسد.<ref name=":0">عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۳۳۹؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، | واژه «قناة»، به معنای کندن چندین چاه و وصل کردن آنها به یکدیگر است؛ به طوری که پس از جریان آب در این چاهها، آب به سطح زمین میرسد.<ref name=":0">عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۳۳۹؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵؛ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.</ref> برخی نیز، قناة را شکافِ حفر شدهای که در آن آب جاری است معنا کردهاند.<ref name=":6">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> | ||
==نام== | ==نام== | ||
وادی قناة، | وادی قناة، به «سیل سیدنا حمزة بن عبدالمطّلب»<ref name=":4">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.</ref> و «شَظاة» نیز نامیده شده است.<ref name=":5">الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.</ref> به گفته بسیاری از تاریخنگاران، «ملک حمیر تُبّع» در این وادی فرود آمده و آن را «قناتِ زمین» خواند. از آن پس، این وادی «قناة» نامیده شد.<ref>الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608؛ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص198 و ص636.</ref> علت نامگذاری آن به «سیل سیدنا حمزة»، گذر کردن آن از جنوب [[مزار شهدای احد|قبر حمزة بن عبدالمطلب]]، عموی [[حضرت محمد(ص)]] است.<ref name=":4" /> | ||
به گفته | به گفته برخی، به مسیر این وادی به صورت عام، «قناة» گفته شده و به بخشی که از نزدیک مزار شهدای احد میگذرد، «سیل سیدنا حمزة» گفته میشود.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> برخی نیز بر این باورند که در گذشته، از آغازِ این وادی تا [[کوه احد]]، «شظاة» نام داشته است.<ref>المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص۱۴۹ و 150.</ref>{{یادداشت|در این که به همه مسیر یا بخشی از آن و در این که به کدام بخش «شظاة» گفته میشود، اختلاف است.}}<ref>الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608؛ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص198.</ref> | ||
==مکان== | ==مکان== | ||
و در ارحضیة و قرارةالکدر ریخته سپس به بئر معونة آمده سپس علی طرف القدوم فی اصول قبور الشهدا باحد و سپس به زغابة محل گردآمدن وادیها میرسد.<ref name=":5" /> و به دریای قلزم میریزد.<ref name=":1" /> | |||
این | نخستین آبی که در این وادی میریزد، مفیض قاع العاقول است که در شرق مدینه قرار دارد.<ref name=":9">اطلس الحج و العمرة، ص۲۷۸.</ref> پس از آن به سمت شمال رفته و از شمال شرقی وارد مدینه میشود.<ref>مرآة الحرمين، ج1، ص434.</ref> آنگاه به سوی جنوب رفته و از پایینِ «پل مصمم» که در پایین «طریق المطار» است، به سمت غرب میرود. آنگاه از جنوب [[کوه احد]] گذر کرده، به [[وادی عقیق]] پیوسته و با هم تا «غابه»، جای گرد آمدن وادیهای مدینه، میروند.<ref name=":8">معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> | ||
آب این وادی، از مکانهای دور میآید.<ref name=":3">الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608 | آب این وادی، از مکانهای دور میآید.<ref name=":3">الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.</ref> تا این که آب آن در وادی عقیق ریخته و وادی حمض را تشکیل میدهند.<ref name=":9" /> | ||
این وادی، از شرق مدینه آمده و به سدی که «نار الحرة» ساخته است میرسد.<ref name=":7" /> | این وادی، از شرق مدینه آمده و به سدی که «نار الحرة» ساخته است میرسد.<ref name=":7">المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص198.</ref> | ||
تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه ؛ ج1 ؛ ص172 | تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه ؛ ج1 ؛ ص172 | ||
| خط ۱۶۸: | خط ۱۶۸: | ||
==ویژگی== | ==ویژگی== | ||
وادی قناة، یکی از مهمترین و بزرگترین وادیهای مدینه<ref name=":0" /> و آب آن، از گواراترین آبِ وادیهای مدینه شمرده شده است.<ref name=":1">الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188.</ref> | وادی قناة، یکی از مهمترین و بزرگترین وادیهای [[مدینه]] بوده<ref name=":0" /> و آب آن، از گواراترین آبِ وادیهای مدینه شمرده شده است.<ref name=":1">الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188.</ref> آبِ این وادی، از وادی وجّ طائف میآید<ref>تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه، ج1، ص172؛ الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188؛ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> و در مسیر، آب بسیاری از دیگر وادیها<ref name=":10">معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.</ref> و از ارتفاعات و درهها در آن سرازیر میشود؛ مانندآبِ درههای [[کوه احد|کوه اُحدِ جنوبی]] و کوه تیم.<ref>معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.</ref> | ||
پس از قطع شدن جریان آب، | پس از قطع شدن جریان آب، گاهی تا دو ماه، در بخشهایی از وادی قناة، آب باقی میماند. بهترینِ آن بخشها را «غدیر الکبیر»، در شمال مصرع دانستهاند.<ref name=":1" /> | ||
این وادی، از دریاچه عاقول تا | این وادی، از دریاچه عاقول در شرق مدینه، تا پیوستن به [[وادی عقیق]]، نزدیک به ۲۳ کیلومتر طول دارد. بیشترین پهنای آن، نزدیک به ۱۸۰ متر و کمترین پهنای آن، ۱۰ متر است.<ref name=":8" /> | ||
==در تاریخ== | ==در تاریخ== | ||
به گفته برخی، پس از این که [[حضرت محمد(ص)]] در مدینه طلب باران کرد، از وادی قناة به مدت یک ماه آب جاری شد؛ به طوری که مردم مدینه به محلی بالاتر، سوی شرق، پشت «حرة» رفته و بیش از یک هفته در آنجا ساکن شدند.<ref name=":5" /> | به گفته برخی، پس از این که [[حضرت محمد(ص)]] در مدینه طلب باران کرد، از وادی قناة به مدت یک ماه آب جاری شد؛ به طوری که مردم مدینه به محلی بالاتر، سوی شرق، پشت «حرة»{{یادداشت|زمین که دارای سنگهای سیاه باشد، مانند این که از آتش سوخته باشد.}}<ref>كتاب العين، ج3، ص24.</ref> رفته و بیش از یک هفته در آنجا ساکن شدند.<ref name=":5" /> | ||
نسخهٔ ۳ ژانویهٔ ۲۰۲۰، ساعت ۰۲:۵۴
 | این مقاله هماکنون در دست ویرایش است.
این برچسب را کاربر:Abbasahmadi1363 در تاریخ ۱۲ دی ۱۳۹۸ برای جلوگیری از تعارض ویرایشی قرار داده است. لطفا بدون توافق با کاربر فوق برچسب را برندارید. |
الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188.
سيل وادي قناة يأتي من وج الطائف و مصبه بحر القلزم من ناحية «8» اكرا و بالجملة فإن هذا الوادي من أطيب الأودية و أعذبها و فيه يحصل لمن حله كمال المسرة و صفاء الخاطر وسيلة من أعظم السيول و أصفاها و إذا انقطع بقيت منه غدران من أحسنه الغدير الكبير و هو شمالي المصرع ربما أقام فيه الماء الغزير نحو الشهرين صافيا مفرحا و إذا صادف أيام الزيارة كان السرور أتم و الانتفاع أعم
حسينى مدنى، محمد كبريت، الجواهر الثمينة فى محاسن المدينة، 1جلد، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ: اول، 1417 ه.ق.
الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية ؛ ص189
و من محاسن هذا الوادي، الصهريج الذي ابتناه «2» الوزير سنان باشا و مساحته ثمانية عشر ذراعا، في عشرين بذراع الكرباس و هو يمتلىء من السيل إذا كان قويا و إلا فمن شرائع «3» الجبل فيحصل به مدد كبير للزوار و البادية «4» و على ظهر الصهريج سقف من عقود و طواحن بحيث يحصل به كمال المنفعة للزائرين و الواردين.
حسينى مدنى، محمد كبريت، الجواهر الثمينة فى محاسن المدينة، 1جلد، دار الكتب العلمية - بيروت، چاپ: اول، 1417 ه.ق.
الرحلة الورثيلانية ؛ ج2 ؛ ص608
و منها وادي قناة و هو أعظم أودية المدينة سيلا فإن سيله يأتي من الأماكن البعيدة يروى أن تبع نزله فلما شخص منه قال هذه قناة الأرض فسمي به و يسمى أيضا بالشظاة. و في القاموس أنه عند المدينة يسمى قناة و من أعلى منها عند سد نار الحرة يسمى بالشظاة.
قال ابن أبي شيبة وادي قناة يأتي من وج أي وج الطائف، و قال المدائني قناة واد يأتي من الطائف و يصب في الارحضية و قرارة الكدر ثم يأتي بئر معونة ثم يمر على طرف القدوم في أصول قبور الشهداء بأحد ثم ينتهي إلى مجتمع السيل بالزغابة.
ورثيلانى، حسين بن محمد، الرحلة الورثيلانية الموسومة بنزهة الانظار فى فضل علم التاريخ و الاخبار، 2جلد، مكتبة الثقافة الدينية - قاهره، چاپ: اول، 1429 ه.ق.
مرآة الحرمين ؛ ج1 ؛ ص434
و وادى قناة فى شرق المدينة الشمالى، و قد فاض هذا الوادى فى سنة 734 ه.
فأغرق الجهة الشمالية من المدينة و صعب على الناس أن يصلوا الى مشهد حمزة أربعة أشهر
رفعت پاشا، ابراهيم، مرآة الحرمين أو الرحلات الحجازية و الحج و مشاعره الدينية محلاه بميات الصور الشمسية، 2جلد، المكتبه الثقافيه الدينيه - قاهره، چاپ: اول، -.
المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة ؛ ص35
نزله تبّع فلما شخص منه قال هذه قناة الأرض فسمّي به و يسمى بالشظاة أيضا، و في القاموس: أنه من أدنى المدينة يسمى قناة و من أعلى منها عند نار الحرة يسمى بالشظاة و قال ابن شبّة: وادي قناة يأتي من وجّ الطائف و يصب في الأرحضية و قرقرة الكدر ثم يأتي على طرف القدوم في أصل قبور الشهداء بأحد، ثم ينتهي إلى مجتمع السيول بزغابة و هو أحد فحول أودية العرب فيأتي من المشرق حتى يصل السد الذي أحدثته نار الحرة و انقطع هذا الوادي بسببه ثم انخرق سنة 690 تسعين و ستمائة فجرى الوادي يملأ ما بين الجبلين في تلك السنة و سنة أخرى ثم انخرق بعد 700 السبعمائة فجرى سنة أو أزيد ثم انخرق سنة 734 أربع و ثلاثين و سبعمائة بعد تواتر الأمطار فحفر
المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص: 36
واديا آخر غير مجراه الذي على مشهد سيدنا حمزة رضي اللّه عنه قبليه.
شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، 1جلد، دار الشاميه-دار القلم - بيروت-دمشق، چاپ: اول، 1411 ه.ق.
المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة ؛ ص149
الشظاة:
بالظاء المعجمة: الشظاة: صدر وادي قناة بالمدينة النبوية إذا تجاوز سدّ العاقول إلى أن يقبل على جبل أحد، ثم يسمى قناة حتى يجتمع بالعقيق و بطحان،
المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص: 150
ثم يسمى إضم. و هذه مسميات قديمة، أما اليوم فقد يسمى أعلاه وادي العاقول، و قرب سيدنا حمزة يسمى باسم صاحب القبر، و إذا اجتمعت أودية المدينة يسمى «الخليل»، فإذا وصل السدّ سمّي وادي الحمض إلى البحر.
شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، 1جلد، دار الشاميه-دار القلم - بيروت-دمشق، چاپ: اول، 1411 ه.ق.
المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة ؛ ص204
عينان:
أو «جبل عينين» و يسمى «جبل الرماة»: أكمة صغيرة بارزة قرب جبل أحد من جهة المدينة، بينهما مجرى وادي قناة، يقع مشهد سيدنا حمزة بينها و بين أحد ...
و هو المذكور في غزوة أحد.
شراب، محمد محمد حسن، المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، 1جلد، دار الشاميه-دار القلم - بيروت-دمشق، چاپ: اول، 1411 ه.ق.
معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص197
وادي قناة:
و يعرف هذا الوادي في الجزء المار بمنطقة سيد الشهداء بسيل أو وادي سيدنا حمزة رضي الله تعالى عنه، و وادي قناة هو الاسم العام لمسار هذا الوادي و قناة تعني الشق المحفور في الأرض و التي يجري فيها الماء، و من أهم مصادر هذا الوادي وادي وج بالطائف «1».
و يبعد هذا الوادي في أقرب جزء منه من مركز المدينة بمقدار أربعة و نصف كيلومتر تقريبا و يهبط من الشمال إلى الجنوب حتى يغير اتجاهه نحو الغرب من أسفل الجسر المصمم له أسفل طريق المطار و تتجمع في هذا الوادي كثير من مياه الشرائع الساقطة من الجبال و المرتفعات و خاصة بعض شعاب جبل أحد الجنوبية.
كما يستمد هذا الوادي بعض مياهه من الشرائع الكبيرة الهابطة إليه من جبل تيم و التي تهبط لتملأ حوض بحيرة العاقول، ثم يتجه وادي قناة شمالا موازيا للحرة حتى يرجع إلى الاتجاه الغربي شاقا الحرة الشرقية في قسميها المحترق و يمضي هابطا حتى يصل الى محاذاة جبل أحد من الناحية الجنوبية و يستمر حتى يصل إلى وادي العقيق حيث ينطلقا معا إلى الغابة.
و يبلغ طول هذا الوادي من عند بحيرة العاقول و حتى التقائه بوادي العقيق (135) (جبل أحد) وادي قناة حيث ينبسط في الجزء الجنوبي لجبل أحد.
______________________________
(1) «اقتصاديات المكان»- عمر الفاروق السيد رجب- ص (60).
معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص: 198
حوالي ثلاثة و عشرون كيلومترا تقريبا و يبلغ أكبر عرض له حوالي مئة و ثمانون مترا في حين يبلغ أصغر عرض فيه بمقدار عشرين مترا.
و يشير الأستاذ عبد القدوس الأنصاري «1» الى أن هذا السيل قد فاض في أواخر القرن الثامن عام 734 ه و أربعة مرات أخرى بصفة عظيمة هلع منه الناس و خافوا من فيضانه على المدينة و لكن الله سلم، و قد كان لهذا الوادي الكثير من المخاطر على المنطقة التاريخية لسيد الشهداء خاصة على المنطقة المحيطة بجبل الرماة حتى قامت الدولة رعاها الله بعمل حائط إستنادي من الخرسانة المسلحة قبل وصول الوادي إلى جبل الرماة لتدرأ خطورة تدفق المياه و منعا لدخولها الى المنطقة التاريخية. و سنتحدث عن هذا الوادي بالتفصيل إن شاء الله فيما بعد.
كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق.
معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص636
لقد نسب كثير من المؤرخين و الكتاب الذين تطرقوا في الحديث عن هذا الوادي إلى أن سبب تسميته بقناة ترجع إلى عصر تبع ملك حمير الذي جاء يثرب و كان موضع هذا الوادي من المواضع التي نزلها و عند ما شخص منه قال:
هذه قناة الأرض فعرف هذا الوادي بعد ذلك بقناة نسبة إلى ذلك،
كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق.
معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص636
(و قد يقال وادي قناة، قالوا سمي قناة لأن تبعا مر به فقال: هذه قناة الأرض
كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق.
معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص637
وادي قناة: يأتي من الشمال الشرقي من جبل تيم، ثم
كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق.
معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ ؛ ج1 ؛ ص638
يملأ حوض العاقول في قسميه الرمرام و أم القروان. ثم يأتي ماضيا إلى الشمال في موازاة الحرة حتى يرجع إلى جهة المغرب مقابل جبلي و عيرة و وعيّرة، و يكون جبل أحد من الشرق، و عند ما يقابل قهوة رشوان يمضي نحو حرة النار «و هي الشظاة» فيطلق عليه وادي الشظاة في حدود حرة النار، و يبقى اسم قناة عليه حتى يفيض إلى جهة بركة الزبير و هناك يصب فيه وادي ذي حرض) «1»كعكى، عبدالعزيز، معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، 5جلد، دار و مكتبه الهلال - بيروت، چاپ: اول، 1419 ه.ق.
واژهشناسی
«وادی»، واژهای عربی، به معنای شکاف میان کوهها، زمینهای بلند و تپهها است که مسیر عبور سیل است.[۱] به باور برخی، «وادی» بستر ریزش آبی است که از سیل به وجود آمده؛ از این رو، به درّه نیز وادی گفتهاند.[۲] ریشه وادی، «و، د، ی» به معنای روان شدن است.[۳] جمع وادی، «اودیة» بوده[۴] و در آیه فَسالَتْ أَوْدِيَةٌ بِقَدَرِها[یادداشت ۱][۵] به کار رفته است.
برخی، برای برابرِ فارسی وادی، واژگان «رود فصلی»[۶] و «رود-دره فصلی» را به کار بردهاند.[۷] واژههایی مانند آبراهه،[یادداشت ۲][۸] مَسیل،[۹] آبکند و کال، دیگر واژههای مترادف «وادی» در زبان فارسی است.[۱۰]
واژه «قناة»، به معنای کندن چندین چاه و وصل کردن آنها به یکدیگر است؛ به طوری که پس از جریان آب در این چاهها، آب به سطح زمین میرسد.[۱۱] برخی نیز، قناة را شکافِ حفر شدهای که در آن آب جاری است معنا کردهاند.[۱۲]
نام
وادی قناة، به «سیل سیدنا حمزة بن عبدالمطّلب»[۱۳] و «شَظاة» نیز نامیده شده است.[۱۴] به گفته بسیاری از تاریخنگاران، «ملک حمیر تُبّع» در این وادی فرود آمده و آن را «قناتِ زمین» خواند. از آن پس، این وادی «قناة» نامیده شد.[۱۵] علت نامگذاری آن به «سیل سیدنا حمزة»، گذر کردن آن از جنوب قبر حمزة بن عبدالمطلب، عموی حضرت محمد(ص) است.[۱۳]
به گفته برخی، به مسیر این وادی به صورت عام، «قناة» گفته شده و به بخشی که از نزدیک مزار شهدای احد میگذرد، «سیل سیدنا حمزة» گفته میشود.[۱۶] برخی نیز بر این باورند که در گذشته، از آغازِ این وادی تا کوه احد، «شظاة» نام داشته است.[۱۷][یادداشت ۳][۱۸]
مکان
و در ارحضیة و قرارةالکدر ریخته سپس به بئر معونة آمده سپس علی طرف القدوم فی اصول قبور الشهدا باحد و سپس به زغابة محل گردآمدن وادیها میرسد.[۱۴] و به دریای قلزم میریزد.[۱۹]
نخستین آبی که در این وادی میریزد، مفیض قاع العاقول است که در شرق مدینه قرار دارد.[۲۰] پس از آن به سمت شمال رفته و از شمال شرقی وارد مدینه میشود.[۲۱] آنگاه به سوی جنوب رفته و از پایینِ «پل مصمم» که در پایین «طریق المطار» است، به سمت غرب میرود. آنگاه از جنوب کوه احد گذر کرده، به وادی عقیق پیوسته و با هم تا «غابه»، جای گرد آمدن وادیهای مدینه، میروند.[۲۲]
آب این وادی، از مکانهای دور میآید.[۲۳] تا این که آب آن در وادی عقیق ریخته و وادی حمض را تشکیل میدهند.[۲۰]
این وادی، از شرق مدینه آمده و به سدی که «نار الحرة» ساخته است میرسد.[۲۴]
تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه ؛ ج1 ؛ ص172
و سيل وادي قناة، يأتي من وجّ.
ابن شبه نميرى، عمر بن شبه، تاريخ المدينة المنورة، 4جلد، دار الفكر - قم، چاپ: اول، 1410 ه.ق.
تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه ؛ ج1 ؛ ص172
و أما ملتقى سيول هذه الأدية و مجتمعها، فإنها تجتمع بزغابة، و هو طرف وادي إضم
ابن شبه نميرى، عمر بن شبه، تاريخ المدينة المنورة، 4جلد، دار الفكر - قم، چاپ: اول، 1410 ه.ق.
تاريخ مدينه منوره، ابن شبه/ ترجمه حسين صابرى ؛ ص171
اما سيل وادى قناة از «وجّ» مىآيد.
ابن شبه نميرى، عمر بن شبه، تاريخ مدينه منوره/ترجمه، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: اول، 1380 ه.ش.
تاريخ مدينه منوره، ابن شبه/ ترجمه حسين صابرى ؛ ص171
سيلهايى كه از وادىهاى پيشگفته مىآيد در زغابه جمع مىشود. زغابه در انتهاى وادى اضم است
ابن شبه نميرى، عمر بن شبه، تاريخ مدينه منوره/ترجمه، 1جلد، نشر مشعر - تهران، چاپ: اول، 1380 ه.ش.
تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا ؛ ص35
أطم الأرق لأهل والج مما يلي وادي قناة المجاور لسيدنا حمزة سيد الشهداء رضي الله تعالى عنه.
خيارى، احمد ياسين احمد، تاريخ معالم المدينه المنوره قديما و حديثا، 1جلد، عامه - عربستان، چاپ: اول، 1419 ه.ق.
تاريخ معالم المدينة المنورة قديما و حديثا ؛ ص293
هذا الوادي نزله تبع ملك حمير، فلما شخص منه قال: هذه قناة الأرض، فسمي به، و يسمى بوادي شظاة أيضا. و في القاموس أنه عند المدينة يسمى قناة، و من أعلى منها عند سد نار الحرة يسمى شظاة.
و قال ابن شبة: وادي قناة يأتي من وجه الطائف. و قال المدائني:
قناة واد يأتي من الطائف و يصب في الأرحضية و قرقرة الكدر، ثم يأتي بئر معاوية، ثم يمر على طرف القدوم في أصل قبور الشهداء بأحد، ثم ينتهي إلى مجمع السيول بزغابة.
خيارى، احمد ياسين احمد، تاريخ معالم المدينه المنوره قديما و حديثا، 1جلد، عامه - عربستان، چاپ: اول، 1419 ه.ق.
ویژگی
وادی قناة، یکی از مهمترین و بزرگترین وادیهای مدینه بوده[۱۱] و آب آن، از گواراترین آبِ وادیهای مدینه شمرده شده است.[۱۹] آبِ این وادی، از وادی وجّ طائف میآید[۲۵] و در مسیر، آب بسیاری از دیگر وادیها[۲۶] و از ارتفاعات و درهها در آن سرازیر میشود؛ مانندآبِ درههای کوه اُحدِ جنوبی و کوه تیم.[۲۷]
پس از قطع شدن جریان آب، گاهی تا دو ماه، در بخشهایی از وادی قناة، آب باقی میماند. بهترینِ آن بخشها را «غدیر الکبیر»، در شمال مصرع دانستهاند.[۱۹]
این وادی، از دریاچه عاقول در شرق مدینه، تا پیوستن به وادی عقیق، نزدیک به ۲۳ کیلومتر طول دارد. بیشترین پهنای آن، نزدیک به ۱۸۰ متر و کمترین پهنای آن، ۱۰ متر است.[۲۲]
در تاریخ
به گفته برخی، پس از این که حضرت محمد(ص) در مدینه طلب باران کرد، از وادی قناة به مدت یک ماه آب جاری شد؛ به طوری که مردم مدینه به محلی بالاتر، سوی شرق، پشت «حرة»[یادداشت ۴][۲۸] رفته و بیش از یک هفته در آنجا ساکن شدند.[۱۴]
الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.
و هذا الوادي هو الذي ورد في الصحيح في استسقائه صلى اللّه عليه و سلم أنه سال شهرا و أهل المدينة يخرجون إلى موضع أعلاه
الرحلة الورثيلانية، ج2، ص: 609
من ناحية المشرق وراء الحرة فيقيمون فيه الأسبوع و أكثر.
ورثيلانى، حسين بن محمد، الرحلة الورثيلانية الموسومة بنزهة الانظار فى فضل علم التاريخ و الاخبار، 2جلد، مكتبة الثقافة الدينية - قاهره، چاپ: اول، 1429 ه.ق.
و يحدثنا التاريخ أن هذا الوادي قد فاض عدة مرات بشكل مخيف حتى خشي منه على غرق المدينة، و قد انقطعت الزيارة و الوصول إلى منطقة سيد الشهداء لفترة طويلة حتى أنه استمر في التدفق في بعض الاوقات لمدة أربعة أشهر دون انقطاع.
و يعتبر وادي قناة من الأودية القديمة جدا، و قد ظل محافظا على مساره و مجراه منذ القدم حيث تشير الروايات التاريخية أن بعض القبائل القديمة كالعمالقة و من تلاهم قد نزلوا إلى قرب هذا الوادي للاستفادة من ثرواته الطبيعية فأقاموا المزارع و البساتين و زرعوا النخيل.
معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.
این وادی بارها در تاریخ طغیان کرده[۲۴] به گونهای که ترس غرق شدن مدینه وجود داشته است.[۲۶] در یکی از این طغیانها، در سال ۷۳۴ق. بخش شمالی مدینه به زیر آب رفته و تا چهار ماه رسیدن به مزار شهدای احد دشوار بوده است.[۲۹]
در طول تاریخ سدهای گوناگونی در مجرای این وادی ساخته شده است.[۳۰]
پانوشت
- ↑ كتاب العين، ج8، ص98؛ لسان العرب، ج15، ص384.
- ↑ مفردات ألفاظ القرآن، ص862؛ ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن، ج4، ص436.
- ↑ تهذيب اللغة، ج14، ص163؛ المصباح المنير، ج2، ص654.
- ↑ كتاب العين، ج8، ص98.
- ↑ سوره رعد، آیه 17.
- ↑ رویکردهای زیباییشناسی شهری برای کناره رود فصلی، ص۲.
- ↑ اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-درههای فصلی؛ مجله مدیریت شهری، ش۳۳، ص۲۵۹.
- ↑ فرهنگ فارسی عمید، ذیل واژه «آبراهه».
- ↑ فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «وادی».
- ↑ فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، ذیل واژه «کال».
- ↑ ۱۱٫۰ ۱۱٫۱ عمدة الاخبار فی مدینة المختار، ص۳۳۹؛ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵؛ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.
- ↑ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.
- ↑ ۱۳٫۰ ۱۳٫۱ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۴.
- ↑ ۱۴٫۰ ۱۴٫۱ ۱۴٫۲ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.
- ↑ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608؛ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص198 و ص636.
- ↑ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.
- ↑ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص۱۴۹ و 150.
- ↑ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608؛ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص198.
- ↑ ۱۹٫۰ ۱۹٫۱ ۱۹٫۲ الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188.
- ↑ ۲۰٫۰ ۲۰٫۱ اطلس الحج و العمرة، ص۲۷۸.
- ↑ مرآة الحرمين، ج1، ص434.
- ↑ ۲۲٫۰ ۲۲٫۱ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.
- ↑ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608.
- ↑ ۲۴٫۰ ۲۴٫۱ المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، ص35؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص198.
- ↑ تاريخ المدينة المنورة، ابن شبه، ج1، ص172؛ الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص188؛ الرحلة الورثيلانية، ج2، ص608؛ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.
- ↑ ۲۶٫۰ ۲۶٫۱ معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، ج۲، ص۶۳۵.
- ↑ معالم المدينة المنورة بين العمارة و التاريخ، ج1، ص197.
- ↑ كتاب العين، ج3، ص24.
- ↑ مرآة الحرمين، ج1، ص434.
- ↑ رک: الجواهر الثمينة فى محاسن المدنية، ص189.
منابع
- اصول و معیارهای طراحی ساماندهی رود-درههای فصلی؛ نمونه موردی: رود-دره فصلی ورودی شهرستان کرج، محمدرضا بمانیان، محمدرضا پورجعفر، زهرا محقق دولتآبادی، مجله مدیریت شهری، شماره۳۳، ص۲۵۹.
- اطلس الحج و العمرة (تاریخا و فقها)، سامی بن عبدالله بن احمد المغلوث، العبیکان للنشر، ۱۴۳۵ق، ۲۰۱۴م.
- تاریخ المدینة المنوره، عمر بن شبه (ابن شبه)، دار الفکر، قم، ۱۴۱۰ق.
- ترجمه و تحقيق مفردات الفاظ قرآن، حسين بن محمد راغب اصفهانى، ، مرتضوي، تهران، 1374ش.
- تهذيب اللغة، محمد بن احمد ازهرى، احياء التراث العربي، بيروت، 1421ق.
- الجواهر الثمينة فى محاسن المدينة، محمد كبريت حسينى مدنى، دار الكتب العلمية، بيروت، 1417ق.
- الرحلة الورثيلانية الموسومة بنزهة الانظار فى فضل علم التاريخ و الاخبار، حسين بن محمد ورثيلانى، مكتبة الثقافة الدينية، قاهره، 1429ق.
- رویکردهای زیباییشناسی شهری برای کناره رود فصلی (نمونه موردی مهرانه رود تبریز)، مسعود وحدت طلب، دانشگاه هنر اسلامی تبریز، ۱۳۹۵ش.
- عمدة الاخبار فی مدینة المختار، احمد عباسی، السعد درابزوئی، عربستان، دوم، بیتا.
- فرهنگ جامع واژگان مترادف و متضاد زبان فارسی، فرجالله خداپرستی، شیراز، دانشنامه فارس، ۱۳۷۶ش.
- فرهنگ فارسی عمید، حسن عمید، سرپرست تألیف و ویرایش فرهاد قربانزاده، اشجع، ۱۳۸۹ش.
- كتاب العين، خليل بن احمد فراهيدى، نشر هجرت، قم، 1409ق.
- لسان العرب، محمد بن مكرم (ابن منظور)، دار صادر، بيروت، 1414ق.
- مرآة الحرمين أو الرحلات الحجازية و الحج و مشاعره الدينية محلاه بميات الصور الشمسية، ابراهيم رفعت پاشا، المكتبه الثقافيه الدينيه، قاهره، اول.
- المصباح المنير فى غريب الشرح الكبير للرافعى، احمد بن محمد فيومى، مؤسسه دار الهجرة، قم، 1414ق.
- المعالم الأثيرة فى السنة و السيرة، محمد محمد حسن شراب، دار الشاميه-دار القلم، بيروت-دمشق، 1411ق.
- معالم المدینه المنوره بین العمارة و التاریخ، عبدالعزیز کعکی، دار المکتبة الهلال، بیروت ۱۴۱۹ق.
- مفردات ألفاظ القرآن، حسين بن محمد راغب اصفهانى، دار القلم، بيروت، 1412ق.