آیه ۱۲۸ سوره بقره: تفاوت میان نسخه‌ها
(←محتوا) |
|||
| خط ۴۲: | خط ۴۲: | ||
به گفته علامه طباطبايى، مفسر شیعه، منظور از مناسك، اعمال عبادى است كه پیشتر انجام مى‌دادند. به باور او، ابراهیم و اسماعیل با تعبير {{آیه|أَرِنا | به گفته علامه طباطبايى، مفسر شیعه، منظور از مناسك، اعمال عبادى است كه پیشتر انجام مى‌دادند. به باور او، ابراهیم و اسماعیل با تعبير {{آیه|أَرِنا | ||
}} مى‌خواستند كه حقيقت آن اعمال به آنها نشان داده شود و مرادشان آموزش تکالیف نبود.<ref>الميزان، ج١، ص٢٨۴. و ج١٧، ص٣٠۵.</ref> در برابر، طبرسی، دیگر مفسر شیعه، معتقد است كه ارائه مناسك به معناى تعليم و توفيق انجام آن است.<ref>مجمع البيان، ج١، ص٢١٠.</ref> ابوالفتوح رازى، عالم و مفسر شیعه نيز، روایتی ذکر کرده که بر پایه آن، پس از بنای کعبه، جبرئیل مناسک حج را به ابراهیم آموخت.<ref>رُوح الجنان و رَوْح الجنان، ج١، ص٢٠١.</ref> | }} مى‌خواستند كه حقيقت آن اعمال به آنها نشان داده شود و مرادشان آموزش تکالیف نبود.<ref>الميزان، ج١، ص٢٨۴. و ج١٧، ص٣٠۵.</ref> در برابر، طبرسی، دیگر مفسر شیعه، معتقد است كه ارائه مناسك به معناى تعليم و توفيق انجام آن است.<ref>مجمع البيان، ج١، ص٢١٠.</ref> ابوالفتوح رازى، عالم و مفسر شیعه نيز، روایتی ذکر کرده که بر پایه آن، پس از بنای کعبه، جبرئیل مناسک حج را به ابراهیم آموخت.<ref>رُوح الجنان و رَوْح الجنان، ج١، ص٢٠١.</ref> | ||
=== پذيرش توبه === | |||
آخرین درخواست ابراهیم و اسماعیل، در آیه ۱۲۸ سوره بقره، پذیریش توبه آنها است. این درخواست با عبارت {{آیه|وَ تُبْ عَلَيْنٰا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوّٰابُ الرَّحِيمُ | |||
}} انجام شد. توبه از سوی خدا به معنای غفران و پذیرش توبه توبه‌کننده است.<ref>المصباح، ذیل واژه توب.</ref> | |||
به باور طبرسی، مفسر شیعه، توبه ابراهیم و اسماعیل، مانند توبه گنهکاران نیست؛ چراكه آنها معصوم از گناه و خطا بودند؛ از اين رو، ممكن است توبه آنها به معناى تسبيح، تعبد، و انقطاع الى الله باشد، تا مردم نيز به آنها اقتدا كنند.<ref>مجمع البيان، ج١، ص٢١٠.</ref> برخی نیز بر این باورند که منظور طلب توبه براى فرزندان باشد.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۹.</ref> | |||
ابراهيم و اسماعيل پس از درخواست توبه، خدا را با دو وصف تواب و رحيم یاد کردند. به گفته برخی، «رحيم» علت پذیرش توبه و «تواب» معلول آن است و مجموع هر دو علت، تقاضا است، يعنى اى خداى توبه پذير و رحيم، توبه ما را بپذير.<ref>درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۹.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
نسخهٔ ۴ نوامبر ۲۰۲۰، ساعت ۰۹:۴۶
متن و ترجمه
| ﴿ | رَبَّنَا وَاجْعَلْنَا مُسْلِمَيْنِ لَكَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِنَا أُمَّةً مُسْلِمَةً لَكَ وَأَرِنَا مَنَاسِكَنَا وَتُبْ عَلَيْنَا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوَّابُ الرَّحِيمُ پروردگارا! ما را [با همه وجود] تسلیم خود قرار ده، و نیز از دودمان ما امتی که تسلیم تو باشند پدید آر، و راه و رسم عبادتمان را به ما نشان ده، و توبه ما را بپذیر، که تو بسیار توبه پذیر و مهربانی. |
﴾ |
شرح واژگان
«اسلام» در اصلِ لغت، به معنای وارد شدن به وادی سِلْم و آشتی است؛ و انقیاد و صلح و صفا از لوازم آن است. البته دو واژه «أسْلَم» و «سلّم» به معنای تسلیم امر خدا شدن نیز به کار رفته است.[۱] این واژه در اصطلاح قرآنی به معنای اولین مرتبه عبودیت دانسته شده است.[یادداشت ۱][۲]
«ذریه» به معنای نسلی است که از یک انسان به وجود می‌آید.[۳] البته برخی، این واژه را به معنای صغار اولاد دانسته‌اند؛[۴] هر چند در عرف، به فرزندان با واسطه و بی واسطه نیز ذریه گفته می‌شود.[یادداشت ۲][۲]
«رؤیت» در اصل به معنای مطلق نظر است. برخی نیز، رؤیت را به معنای درک شیء مرئی دانسته‌اند.[۵] به گفته برخی، این واژه وقتی متعدّی به دو مفعول شود، معنای علم خدا را خواهد داد و در آیه ۱۲۸ سوره بقره به همین معنا است.[۶]
«مناسک» جمع منسك و به معناى عبادت است؛[۷] این واژه با این معنا، در دیگر آیات قرآن نیز کاربرد دارد.[۸] به گفته لغت‌شناسان، سپس اين كلمه از میان عبادت‌ها به «اعمال حج» اختصاص پيدا كرده است.[۹]
محتوا
آیه ۱۲۸ سوره بقره، در ادامه آیه قبل، كه با دعاى حضرت ابراهيم(ع) و اسماعيل(ع) درباره قبولى عملشان به پايان رسيد، به برخى ديگر از دعاهاى آنها درباره تسليم بودن در برابر حق، آموزش مناسك حج، و پذيرش توبه آنها پرداخته و در پايان خدا را با دو وصف تَوّاب و رحیم یاد کرده است.
تسليم در برابر حق
در بخش نخست آیه ۱۲۸ سوره بقره، ابراهیم و اسماعیل از خدا درخواست کردند آنها را تسلیم امر خود قرار دهد.
به باور برخی، آنچه مورد درخواست آنها بود، بالاترين مرتبه بندگی بود. علامه طباطبايى، مفسر شیعه، بر این باور است که اسلام مورد درخواست در این آیه، تمام مراتب بندگی و تسليم تمام‌عيارِ عبد در برابر خدا است. به گفته او، اين مرتبه گرچه در اختيار انسان است و مى‌تواند از راه مقدمات به آن برسد؛ ولی رسیدن به آن براى انسان عادى، امرى ناممكن تلقی می‌شود، به نحوى كه در رديف امور بيرون از اختيار انسان به شمار رفته و تنها با اراده خدا ممكن خواهد بود؛ از اين رو، ابراهیم و اسماعیل از خدا درخواست رسيدن به آن مقام را کردند.[۱۰]
برای اثبات اینکه تسلیم مورد درخواست در این آیه، بالاترین مراتب تسلیم است، به دیگر آیات قرآن نیز استدلال شده است. برای نمونه در آیه ۱۳۱ سوره بقره، به تسلیم ابراهیم تصریح شده و در ماجرای ذبح اسماعیل در آیه ۱۰۳ سوره صافات، به تسلیم هر دو تصریح شده است. از این رو؛ تسلیم مورد درخواست آن دو در آیه ۱۲۸ سوره بقره، مراحل بالاتر از تسلیمی است که پیشتر به آن دست یافته بودند.[۱۱]
امت مسلمان
بر اساس آیه ۱۲۸ سوره بقره، ابراهیم و اسماعیل در ادامه دعاهای خود، از خدا درخواست کردند برخی از فرزندان آنها را مسلم قرار دهد.
از عبارت ﴿مِنْ ذُرِّيَّتِنٰا ﴾ استفاده شده که همه فرزندان آنان منظور نیست، بلکه گروهی از آنان مراد است. این درخواست را با ادب ابراهیم سازگار دانسته‌اند؛ زیرا او در جريان تقاضاى امامت در ذريه خود و پاسخ خدا که امامت به ظالمان نمی‌رسد،[۱۲] آموخت که درخواست باید برای برخی از فرزندان باشد.[۱۳]
طبرسی، مفسر شیعه، با توجه به اين كه اسماعيل نيز در اين دعا با ابراهيم شريك است، نتیجه گرفته است که ذريه نيز بايد ذريه هر دو باشد. از اين رو، قوم بنى اسراييل كه از نسل حضرت يعقوب(ع) و اسحاق(ع) هستند، از دایره اين دعا بيرونند؛ بنابراین، به باور او، مراد از ذریه، حضرت محمد(ص) و قوم او است.[۱۴] برخی، آیه بعد (آیه ۱۲۹ سوره بقره) که در آن ابراهیم از خدا درخواست می‌کند در میان ذریه‌اش پیامبری برگزیند که به آنها کتاب و حکمت بیاموزد، تأییدکننده نظر طبرسی دانسته‌اند.[۱۵]
علامه طباطبایی، فیلسوف و مفسر شیعه، منظور از ذريه را خصوص پیامبر اسلام(ص) و اهل بیت(ع) دانسته است؛ زيرا در ميان فرزندان ابراهيم و اسماعيل بت‌پرست، مشرك و گمراهان زيادى وجود داشتند. تقاضاى اسلام به معناى عالى‌ترين درجه عبوديت، سزاوار دعاى ابراهيم و اسماعيل براى چنين فرزندانی نيست؛ از این رو، تنها مصداق این دعاى مستجاب، پيامبر(ص) و اهل بیت(ع) هستند.[۱۶] روايات نيز تأییدکننده این مطلب است.[۱۷]
آموزش مناسک حج
دیگر درخواست ابراهیم و اسماعیل، در آیه ۱۲۸ سوره بقره، تقاضاى آموزش مناسك حج است، که برای آن تعبیر ﴿أَرِنا مَناسِكَنا ﴾ آوردند.
به گفته علامه طباطبايى، مفسر شیعه، منظور از مناسك، اعمال عبادى است كه پیشتر انجام مى‌دادند. به باور او، ابراهیم و اسماعیل با تعبير ﴿أَرِنا ﴾ مى‌خواستند كه حقيقت آن اعمال به آنها نشان داده شود و مرادشان آموزش تکالیف نبود.[۱۸] در برابر، طبرسی، دیگر مفسر شیعه، معتقد است كه ارائه مناسك به معناى تعليم و توفيق انجام آن است.[۱۹] ابوالفتوح رازى، عالم و مفسر شیعه نيز، روایتی ذکر کرده که بر پایه آن، پس از بنای کعبه، جبرئیل مناسک حج را به ابراهیم آموخت.[۲۰]
پذيرش توبه
آخرین درخواست ابراهیم و اسماعیل، در آیه ۱۲۸ سوره بقره، پذیریش توبه آنها است. این درخواست با عبارت ﴿وَ تُبْ عَلَيْنٰا إِنَّكَ أَنْتَ التَّوّٰابُ الرَّحِيمُ ﴾ انجام شد. توبه از سوی خدا به معنای غفران و پذیرش توبه توبه‌کننده است.[۲۱]
به باور طبرسی، مفسر شیعه، توبه ابراهیم و اسماعیل، مانند توبه گنهکاران نیست؛ چراكه آنها معصوم از گناه و خطا بودند؛ از اين رو، ممكن است توبه آنها به معناى تسبيح، تعبد، و انقطاع الى الله باشد، تا مردم نيز به آنها اقتدا كنند.[۲۲] برخی نیز بر این باورند که منظور طلب توبه براى فرزندان باشد.[۲۳]
ابراهيم و اسماعيل پس از درخواست توبه، خدا را با دو وصف تواب و رحيم یاد کردند. به گفته برخی، «رحيم» علت پذیرش توبه و «تواب» معلول آن است و مجموع هر دو علت، تقاضا است، يعنى اى خداى توبه پذير و رحيم، توبه ما را بپذير.[۲۴]
پانویس
- ↑ المصباح المنیر، ذیل واژه سلم.
- ↑ ۲٫۰ ۲٫۱ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۲.
- ↑ التحقیق فی کلمات القرآن، ذیل واژه ذر.
- ↑ صحاح اللغه، ذیل واژه ذرو؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه ذرو.
- ↑ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه رأی.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۴.
- ↑ مقاییس اللغه، ذیل واژه نسک؛ المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.
- ↑ سوره انعام، آیه ١۶٢.
- ↑ المصباح المنیر، ذیل واژه نسک؛ مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه نسک.
- ↑ الميزان، ج١، ص٢٨٣.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۵.
- ↑ سوره بقره، آیه ١٢۴.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۷.
- ↑ مجمع البيان، ج١، ص٢١٠.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۷.
- ↑ الميزان، ج١، ص٢٩۶.
- ↑ تفسیر عیاشی، ج١، ص۶٠ و ۶١.
- ↑ الميزان، ج١، ص٢٨۴. و ج١٧، ص٣٠۵.
- ↑ مجمع البيان، ج١، ص٢١٠.
- ↑ رُوح الجنان و رَوْح الجنان، ج١، ص٢٠١.
- ↑ المصباح، ذیل واژه توب.
- ↑ مجمع البيان، ج١، ص٢١٠.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۹.
- ↑ درسنامه تفسیر آیات حج، ص۸۹.
منابع
تفسير عياشى، ابونصر محمد بن مسعود عياشى، تصحيح سيدهاشم رسولى محلاتى، تهران، مكتبه العلمية الاسلاميه.
رُوح‌الجنان و رَوْح‌الجنان، ابوالفتوح رازى، قم، كتابخانه آيت‌الله مرعشى، ١۴٠۴ق،
الصحاح، تاج اللغة و صحاح العربية، اسماعيل بن حماد جوهرى، تحقيق احمد عبدالغفور عطار، بيروت، دارالعلم للملايين، چهارم، ١۴٠٧ق.
المصباح المنير، احمد بن محمد فيومى، قم، دارالهجرة، دوم، ١۴١۴ق.
معجم مقاييس اللغة، احمد بن فارس، تحقيق عبد السلام محمد هارون، قم، مكتب الإعلام الاسلامى، ١۴٠۴ق.
مفردات الفاظ القرآن، راغب اصفهانى، تحقيق صفوان عدنان داوودى، بيروت، دارالسامية، ١۴١٢ق.