اذخر: تفاوت میان نسخه‌ها
جز جایگزینی متن - 'http://phz.hajj.ir/422' به 'http://hzrc.ac.ir/post' برچسب‌ها: ویرایش همراه ویرایش از وبگاه همراه |
|||
| (۱۲ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
'''اِذْخِر'''، گیاهی خوشبو و | [[پرونده:اذخر.jpg|280px|بندانگشتی|اِذخِر]] | ||
'''اِذْخِر'''، گیاهی خوشبو است که در [[مکه]] و [[مدینه]] می‌روید و از حکم [[حرمت]] چیدن و کندن گیاهان [[حرم]]، استثناء شده است. این گیاه کاربردهای بسیاری داشته است؛ ازجمله پوشاندن سقف خانه، پر کردن بالش، جویدن برای خوشبو کردن دهان، معطر کردن لباس و تأمین سوخت. سقف [[مسجدالنبی]] به هنگام ساخت، با اِذخر پوشانده شد. | |||
[[پیامبر(ص)]] به درخواست عمویش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] چیدن گیاه اذخر را برخلاف چیدن سایر گیاهان برای [[محرم|مُحرم]] جایز شمرد. در فقه [[امامیه|شیعه]] و [[اهل سنت]] احکامِ کاربردهای مختلف اذخر برای مُحرِم بررسی شده است. [[فقیه|فقهاء]] شیعه و اهل سنت به‌اتفاق، با استناد به حدیث [[پیامبر(ص)]]، چیدن آن را جایز می‌دانند؛ اما درباره مسائلی چون از ریشه‌درآوردن، بوییدن و جویدن آن [[فتوا|فتواهای]] متفاوت دارند. | |||
==گیاهی خوشبو و درمانی== | ==گیاهی خوشبو و درمانی== | ||
[[پرونده:اذخر خشک‌شده.jpg|240px|بندانگشتی|اِذخِر خشک‌شده]] | |||
اِذْخِر گیاهی است خوشبو با ریشه محکم و برگ‌ها و ساقه‌های فراوان و باریک مانند گیاه «نِی». برگ‌های آن پهن، دراز و مایل به رنگ نارنجی است و پس از خشکیدن به رنگ سفید درمی‌آید. شکوفه این گیاه بسیار فراوان، به رنگ سفید مایل به سرخی تقریباً قهوه‌ای و دارای عطری تند و طعمی گزنده است. اذخر کاربردهای دارویی فراوان مانند بازگشایی رگها، رفع وَرم معده و کبد، دفع سنگ کلیه و مثانه و تسکین درد دندان دارد.<ref>لسان العرب، ج۴، ص۳۰۳، «ذخر»؛ قانون، ج۲، ص۳۶۲؛ ج۳، ص۲۷۴، ۳۱۵-۳۱۶، ۳۷۱، ۴۲۶.</ref> این گیاه در [[مکه]] و [[مدینه]] فراوان است. در فارسی با نام‌های «کاه مکه»، «کوم» و «گزنه دشتی» شناخته می‌شود.<ref>لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۵۳، «اذخر».</ref> گفتنی است کوهی نیز به نام «[[اذاخر|اَذاخِر]]» میان مکه و مدینه وجود دارد.<ref>النهایه، ص۲۳۵؛ المعجم الاوسط، ج۴، ص۳۰۵؛ معجم ما استعجم، ج۱، ص۱۲۸.</ref> دره و گذرگاه کنار آن نیز به ثنیه اَذاخر شناخته شده است. [[پیامبر(ص)]] هنگام [[فتح مکه]] از این گذرگاه به مکه پای نهاد.<ref>المغازی، ج۲، ص۸۲۶؛ اخبار مکه، ج۲، ص۲۸۹.</ref> | اِذْخِر گیاهی است خوشبو با ریشه محکم و برگ‌ها و ساقه‌های فراوان و باریک مانند گیاه «نِی». برگ‌های آن پهن، دراز و مایل به رنگ نارنجی است و پس از خشکیدن به رنگ سفید درمی‌آید. شکوفه این گیاه بسیار فراوان، به رنگ سفید مایل به سرخی تقریباً قهوه‌ای و دارای عطری تند و طعمی گزنده است. اذخر کاربردهای دارویی فراوان مانند بازگشایی رگها، رفع وَرم معده و کبد، دفع سنگ کلیه و مثانه و تسکین درد دندان دارد.<ref>لسان العرب، ج۴، ص۳۰۳، «ذخر»؛ قانون، ج۲، ص۳۶۲؛ ج۳، ص۲۷۴، ۳۱۵-۳۱۶، ۳۷۱، ۴۲۶.</ref> این گیاه در [[مکه]] و [[مدینه]] فراوان است. در فارسی با نام‌های «کاه مکه»، «کوم» و «گزنه دشتی» شناخته می‌شود.<ref>لغت‌نامه، ج۱، ص۱۳۵۳، «اذخر».</ref> گفتنی است کوهی نیز به نام «[[اذاخر|اَذاخِر]]» میان مکه و مدینه وجود دارد.<ref>النهایه، ص۲۳۵؛ المعجم الاوسط، ج۴، ص۳۰۵؛ معجم ما استعجم، ج۱، ص۱۲۸.</ref> دره و گذرگاه کنار آن نیز به ثنیه اَذاخر شناخته شده است. [[پیامبر(ص)]] هنگام [[فتح مکه]] از این گذرگاه به مکه پای نهاد.<ref>المغازی، ج۲، ص۸۲۶؛ اخبار مکه، ج۲، ص۲۸۹.</ref> | ||
==کاربرد== | ==کاربرد== | ||
درگذشته از | درگذشته از اِذخر بهره بسیار می‌بردند؛ از جمله: پوشاندن سقف خانه،<ref>عمدة القاری، ج۸، ص۱۶۰-۱۶۱؛ مجمع البحرین، ج۲، ص۸۶، «ذخر».</ref> پر کردن بالش،<ref>مسند احمد، ج۱، ص۸۴.</ref> جویدن آن برای خوشبو کردن دهان، معطر کردن لباس، و تأمین سوخت کوره آهنگری و زرگری. همچنین مردم عرب برای گرفتن رطوبت [[قبر]] و خوشبو کردن جنازه، مقداری اذخر درون قبر میریختهاند.<ref>الام، ج۱، ص۳۲۱.</ref> گزارش شده که هنگام نبش قبرهای فراعنه [[مصر]] در سال ۱۸۸۱م پس از ۳۰۰۰ سال بوی اِذخر از آن برخاسته است.<ref>الریاض، ش۱۲۰۳۸، سال۳۷.</ref> [[حضرت ابراهیم]] و [[حضرت اسماعیل]] پس از بنانهادن [[کعبه]]، سقف آن را با شاخه درختان و نیز برگ گیاه اِذخر پوشاندند.<ref>تفسیر قمی، ج۱، ص۶۲.</ref> از مهم‌ترین کاربردهای این گیاه، پوشاندن درزهای میان الوارها در سقف و ایجاد پوشش روی آن‌ها بوده است.<ref>لسان العرب، ج۴، ص۳۰۳. </ref> | ||
برخی مفسران اهل سنت ذیل آیه ۹۸ مائده | برخی [[تفسیر|مفسران]] [[اهل سنت]] ذیل [[آیه]] ۹۸ [[سوره مائده]] گزارش داده‌اند: در روزگار [[جاهلیت]]، اگر [[احرام|احرام‌گزار]] گردن‌آویزی از مو بر گردن خود می‌آویخت، کسی به او گزند نمی‌رساند. همچنین هنگام بازگشت به خانه خود پس از [[حج]]، اگر گردن‌آویزی از اِذخر بر گردن خود می‌آویخت، از آسیب دیگران در امان بود و به سلامت به خانه بازمی‌گشت.<ref>جامع البیان، ج۷، ص۱۰۴-۱۰۵؛ الدر المنثور، ج۲، ص۳۳۳.</ref> برخی در تفسیر «ضِغث» در آیه ۴۴ [[سوره ص]] ({{قلم رنگ|سبز|وَخُذ بِیدِک ضِغثًا فَاضرِب بِهِ وَلا تَحنَث}}) احتمال داده‌اند که دسته صدتایی چوب که [[حضرت ایوب(ع)]] به فرمان خدا برای عمل به سوگند خود در تنبیه همسرش به کار برده، از ساقه اذخر بوده است.<ref>تفسیر الجلالین، ص۶۰۳.</ref> | ||
هنگام ساختن مسجدالنبی(ص) سقف آن با گیاهانی از جمله اذخر پوشانده شد.<ref>الکافی، ج۳، ص۲۹۵؛ التهذیب، ج۳، ص۲۶۲. </ref> بر پایه برخی | هنگام ساختن [[مسجدالنبی(ص)]] سقف آن با گیاهانی از جمله اذخر پوشانده شد.<ref>الکافی، ج۳، ص۲۹۵؛ التهذیب، ج۳، ص۲۶۲. </ref> بر پایه برخی [[روایت|روایت‌ها]]، در [[غزوه احد|غَزوه اُحُد]] از آن رو که [[مشرک|مشرکان]] اموال [[مسلمان|مسلمانان]] را به غارت برده بودند، مسلمانان هنگام [[تکفین]] [[شهید|شهدا]] با کمبود پارچه روبه‌رو شدند. [[پیامبر(ص)]] به جای پارچه از گیاه اذخر استفاده کرد. گزارش شده که پارچه [[کفن]] [[حضرت حمزه]] کوتاه بود و پیامبر(ص) سر و بدن او را با پارچه و پاهای وی را با اذخر پوشاند.<ref>الطبقات، ج۳، ص۱۵، ۱۲۱؛ مسند احمد، ج۵، ص۱۱۱؛ تفسیر عیاشی، ج۱، ص۳۴۰.</ref> برخی دیگر از شهدا، از جمله [[مصعب بن عمیر|مُصعَب بن عُمَیر]] نیز همین‌گونه کفن شدند.<ref>الثقات، ج۱، ص۲۳۴؛ اسد الغابه، ج۴، ص۳۷۰؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱، ص۱۴۶.</ref> از این گیاه برای پر کردن بالش به جای پَر، پشم و پنبه نیز استفاده می‌شده است. گفته‌اند که بالش پیامبر(ص) و نیز بالش جهاز [[حضرت زهرا(س)]] آکنده از اذخر بود.<ref>الامالی، ص۴۱؛ مسند احمد، ج۱، ص۸۴.</ref> | ||
==احکام فقهی== | ==احکام فقهی== | ||
از آن‌جا که گیاه اذخر در محدوده حرم مکی بسیار یافت می‌شده و کاربردهای گوناگون داشته، احکامی ویژه درباره آن رسیده است؛ از جمله: | از آن‌جا که گیاه اذخر در محدوده [[حرم مکی]] بسیار یافت می‌شده و کاربردهای گوناگون داشته، احکامی ویژه درباره آن رسیده است؛ از جمله: | ||
===جواز چیدن و ریشه‌کن‌کردن اذخر=== | |||
از جمله کارهایی که در حرم مکی برای همگان از جمله [[حاجی|حج‌گزاران]] ممنوع شده، چیدن گیاهان روییده‌شده در این منطقه است؛ اما [[فقیه|فقیهان]] همه مذاهب اسلامی، اعم از [[شیعه]]<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۴؛ شرائع الاسلام، ج۱، ص۱۸۶.</ref> و [[اهل سنت]]<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۵؛ المغنی، ج۳، ص۳۶۴؛ المجموع، ج۷، ص۴۵۱.</ref> گیاه اذخر را از این حکم استثنا کرده، به جواز چیدن آن باور دارند. دلیل [[فقه|فقهی]] این حکم، [[حدیث|حدیثی]] نبوی است که به موجب آن [[پیامبر(ص)]] پس از نهی از چیدن گیاهان حرم و درخواست عمویش [[عباس بن عبدالمطلب|عباس]] برای استثنا کردن گیاه اذخر از این حکم، آن را استثنا کرد.<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۹۵؛ مسند احمد، ج۱، ص۲۵۳؛ الکافی، ج۴، ص۲۲۶.</ref> فقیهان شیعه به حدیث‌های دیگری نیز استدلال کرده‌اند؛ از جمله حدیث نقل شده از ا[[مام باقر(ع)]] که اذخر را به صراحت از حکم [[حرمت]] استثنا کرده است.<ref>التهذیب، ج۵، ص۳۸۱-۳۸۲.</ref> علت‌ها یا حکمت‌هایی برای این حکم بیان کرده‌اند؛ از جمله: کاربردهای فراوان اذخر مانند استفاده در [[قبر|قبرها]] و بنای خانه‌ها<ref>صحیح البخاری، ج۲، ص۹۵؛ مسند احمد، ج۱، ص۲۵۳؛ الکافی، ج۴، ص۲۲۶.</ref> و در تنگنا افتادن مردم به سبب حکم حرمت، با توجه به فراوانی این گیاه در منطقه.<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۷۹۸.</ref> | |||
به باور اکثریت قاطع فقیهان شیعه و اهل سنت، قطع و نیز ریشه‌کن کردن اذخر جایز است؛<ref>التهذیب، ج۵، ص۳۸۱؛ المجموع، ج۷، ص۴۵۱؛ مسالک الافهام، ج۲، ص۴۸۸.</ref> اما برخی از فقیهان شیعه به پشتوانه تعابیر روایات، تنها قطع کردن و چیدن اذخر را تجویز کرده‌اند، نه از ریشه کندن آن را.<ref>کتاب الحج، محقق داماد، ج۲، ص۵۷۹-۵۸۰.</ref> | |||
پاره‌ای از فقیهان اهل سنت حکم خاص اذخر را مصداق [[اجتهاد]] و دیدگاه پیامبر(ص) در عرصه تشریع احکام و به پشتوانه استحسان به شمار آورده‌اند؛<ref>نک: فتح الباری، ج۴، ص۴۳؛ نیل الاوطار، ج۵، ص۹۵.</ref> اما بیشتر دانشوران مسلمان این تحلیل را نپذیرفته‌اند؛ زیرا به تصریح آیات [[قرآن]] از جمله [[آیه]] ۳۴ [[سوره نجم]]، همه آموزه‌های پیامبر(ص) برآمده از [[وحی]] خداوند هستند.<ref>مصادر الفقه الاسلامی، ص۱۱۲.</ref> بسیاری از دانشوران بزرگ [[اهل سنت]] نیز بر وحیانی بودن این حکم تأکید کرده‌اند.<ref>المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۴؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۲۱۰.</ref> به باور آنان، استثنا در حدیث یاد شده، حقیقی نیست؛ بلکه از قبیل تخصیص حکم کلی است. درباره وجه بیان این تخصیص پس از سخن [[عباس بن عبدالمطلب]]، چند احتمال وجود دارد: | |||
# پیامبر از ابتدا قصد استثنای اِذخر را داشته است؛ ولی عباس پیشدستی کرده و آن را درخواست نموده است. | |||
# پس از سخن عباس، بر پیامبر(ص) وحی شده و پذیرش این استثنا به ایشان ابلاغ گشته است. | |||
# پیامبر(ص) مأمور بوده که پس از سخن عباس، حکم خاص اذخر را بیان کند. | |||
# حکم اذخر بر پایه وحی الهی به اختیار و اراده ایشان وا‌گذار شده است.<ref>الذریعه، ج۲، ص۶۶۸-۶۶۹؛ المبسوط، سرخسی، ج۴، ص۱۰۴؛ بدائع الصنائع، ج۲، ص۲۱۰.</ref> | |||
# برخی نیز استثنای اذخر را از باب ضرورت به شمار آورده‌اند.<ref>فتح الباری، ج۴، ص۴۳.</ref> | |||
===بوییدن=== | |||
فقیهان [[امامیه|امامی]] به پشتوانه حدیث [[امام صادق(ع)]] بوییدن برخی گیاهان [[حرم]] از جمله اذخر را برای [[محرم|مُحرم]] جایز می‌شمارند.<ref>الکافی، ج۴، ص۳۵۵، ح۱۴؛ التهذیب، ج۵، ص۳۰۵؛ مدارک الاحکام، ج۸، ص۴۳۳.</ref> اما [[مذهب حنبلی|حنبلیان]] و [[مذهب شافعی|شافعیان]] بوییدن گیاهان حرم را [[حرام]] و [[مذهب حنفی|حنفیان]] و [[مذهب مالکی|مالکیان]] آن را [[مکروه]] دانسته، به هیچ حکم خاصی برای اذخر باور ندارند.<ref>الفقه علی المذاهب الاربعه، ج۱، ص۶۵۷.</ref> | |||
برخی [[فقیه|فقیهان]] امامی به مقتضای جمع میان [[حدیث]] یاد شده و حدیث‌هایی که [[احرام|احرام‌گزار]] را از بوییدن و دست زدن به چیزها و گیاهان خوشبو منع کرده،<ref>الکافی، ج۴، ص۳۵۵؛ التهذیب، ج۵، ص۲۹۷.</ref> بوییدن اذخر را مکروه شمرده‌اند.<ref>منتهی المطلب، ج۲، ص۷۸۴؛ وسائل الشیعه، ج۱۲، ص۴۵۳؛ کتاب الحج، خوئی، ج۴، ص۱۲۴.</ref> شماری دیگر حدیث‌های منع از بوییدن گیاهان خوشبو را به معنای [[کراهت]] دانسته و اذخر و برخی گیاهان دیگر را از حکم کراهت بوییدن و دست زدن استثنا کرده‌اند.<ref>ذخیرة المعاد، ج۱، ق۳، ص۵۹۱.</ref> | |||
از دیگر احکام اذخر به باور فقیهان امامی، استحباب جویدن مقداری از این گیاه هنگام ورود به منطقه حرم<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۵؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۹۸.</ref> یا شهر مکه<ref>المختصر، ص۹۳؛ االمهذب البارع، ج۲، ص۲۰۴.</ref> است. پشتوانه این باور، حدیث معاویة بن عمار از امام صادق(ع) است<ref>نک: الکافی، ج۴، ص۳۹۸؛ التهذیب، ج۵، ص۹۸.</ref> که به جویدن آن دستور داده و فقیهان آن را به معنای استحباب دانسته‌اند. حکمت این حکم، | ===شستشو با اذخر=== | ||
نیز به باور برخی فقیهان امامی، برای مُحرم، شستن دست با [[اشنان|اُشنانی]] که به اذخر آمیخته باشد، مکروه است.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۳۵۱؛ منتهی المطلب، ج۲، ص۷۸۴؛ مجمع الفائده، ج۶، ص۲۸۷.</ref> دلیل این حکم، پاسخ مکتوب [[امام رضا(ع)]] به پرسشی در این زمینه است که به ناپسند بودن این کار دلالت دارد.<ref>من لا یحضره الفقیه، ج۲، ص۳۵۱.</ref> | |||
===جویدن اذخر=== | |||
از دیگر احکام اذخر به باور فقیهان امامی، [[استحباب]] جویدن مقداری از این گیاه هنگام ورود به منطقه [[حرم]]<ref>المبسوط، طوسی، ج۱، ص۳۵۵؛ مجمع الفائده، ج۷، ص۹۸.</ref> یا شهر [[مکه]]<ref>المختصر، ص۹۳؛ االمهذب البارع، ج۲، ص۲۰۴.</ref> است. پشتوانه این باور، حدیث [[معاویة بن عمار]] از [[امام صادق(ع)]] است<ref>نک: الکافی، ج۴، ص۳۹۸؛ التهذیب، ج۵، ص۹۸.</ref> که به جویدن آن دستور داده و فقیهان آن را به معنای استحباب دانسته‌اند. حکمت این حکم، ضدعفونی کردن دهان و زدودن بوی بد آن و در برخی منابع، خوشبو ساختن آن برای بوسیدن [[حجرالاسود]] یاد شده است.<ref>الکافی، ج۴، ص۳۹۸.</ref> این کار از مستحبات [[طواف]] یا مقدمات آن به شمار رفته است.<ref>المهذب، ج۱، ص۲۳۳؛ الدروس، ج۱، ص۳۹۱؛ جواهر الکلام، ج۱۹، ص۲۸۱.</ref> | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
| خط ۳۴: | خط ۴۷: | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
{{دانشنامه | {{دانشنامه | ||
| آدرس = http:// | | آدرس = http://hzrc.ac.ir/post/9183 | ||
| عنوان = اِذْخِر | | عنوان = اِذْخِر | ||
| نویسنده = محمدمهدی خراسانی | | نویسنده = محمدمهدی خراسانی | ||
| خط ۹۱: | خط ۱۰۴: | ||
* '''نیل الاوطار''': الشوکانی (درگذشت ۱۲۵۵ق)، بیروت،دار الجیل، ۱۹۷۳م. | * '''نیل الاوطار''': الشوکانی (درگذشت ۱۲۵۵ق)، بیروت،دار الجیل، ۱۹۷۳م. | ||
* '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۲ق. | * '''وسائل الشیعه''': الحر العاملی (درگذشت ۱۱۰۴ق)، قم، آل البیت(ع)، ۱۴۱۲ق. | ||
[[رده:مقاله‌های تکمیل‌شده]] | |||
[[رده:گیاهان مکه]] | |||
[[رده:گیاهان مدینه]] | |||
[[رده:احکام احرام]] | |||